Tanrı, inayet ve aranedencilik
God, providence and occasionalism
- Tez No: 788471
- Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET SAİT REÇBER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Felsefe, Religion, Philosophy
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Din Felsefesi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 269
Özet
Bu çalışma, Tanrı'nın inayetini, yaratma ve idame eylemleri aracılığıyla âlemle olan nedensel ilişkisi bağlamında ele almaktadır. Tanrı'nın âlemle olan nedensel ilişkisi, yaratılmış varlıkların âlemdeki nedensel etkinliğinin kapsamının ve mahiyetinin anlaşılması noktasında önem arzetmektedir. Giriş, sonuç ve üç ana bölümden oluşan tezin giriş bölümünde inayet ve nedensellik ilişkisi ortaya konularak tezin temel problemi üzerinde durulmuş, Tanrı'nın âlemdeki nedensel etkinliğinin kapsamının yaratılmış varlıkların nedensel etkinlikleri açısından ne ifade ettiği ve aradaki gerilimin ne olduğu tespit edilmiştir. Bu bağlamda ortaya konan nedensellik yaklaşımlarından kısaca bahsedilerek, tezde bu yaklaşımlardan hangisinin inayetle daha uyumlu olduğunun tespitine çalışılacağı belirtilmiştir. Birinci bölümde Tanrı'nın inayetiyle doğrudan ilişkili olan yaratma ve idame kavramları üzerinde durulmuştur. Bu iki kavramın anlamı ve kapsamı üzerinde ayrı ayrı durulduktan sonra ikisi arasındaki ilişki ele alınmıştır. Bu çerçevede yaratma ve idamenin birbirinden farklı ilahi eylemler olup olmadığına dair tartışmalar ortaya konulmuştur. Tartışmalar bağlamında şimdiki zamancı dört boyutculuk teorisiyle ilişkili olarak yaratma ve idamenin bir ve aynı ilahi eylem olduğu iddiasının daha açıklayıcı olduğu sonucuna varılmıştır. Böylece Tanrı'nın inayetinin yaratma ve idameyle ilişkisi netleştirilerek, ele alacağımız nedensellik teorilerinin ortaya konulan inayet anlayışıyla tutarlı olup olmadığının anlaşılabilmesi için gerekli zemin hazırlanmıştır. İkinci bölümde Tanrı'nın âlemdeki etkinliğiyle ilişkili olarak yaratılmış varlıkların etkinlik sınırlarını açıklama noktasında öne sürülen ikincil nedensellik teorileri ele alınmıştır. Tanrı'nın daimi idamesinin yanısıra yaratılmış varlıkların da belli nedensel etkilere sahip olduğunu öne süren bu teorilerden öncelikle yalnızca idame doktrini tartışılmıştır. Yaratılmış varlıkların meydana getirdikleri etkilerin doğrudan nedeni olduğunu, Tanrı'nın ise söz konusu etkilerin idame dolayısıyla dolaylı bir nedeni olduğunu öne süren doktrinin sürekli idame doktriniyle tutarlılığı ele alınmıştır. İdamenin, tanımı gereği yaratılmış varlıkların meydana getirdiği etkileri de kapsadığı, bu sebeple teorinin ortaya koymuş olduğumuz inayet teorisiyle tam anlamıyla uyumlu olmadığı sonucuna varılmıştır. Akabinde, diğer ikincil nedensellik teorisi olan örtüşümcülüğün iddiası ve motivasyonları ortaya konulmuştur. Tanrı'nın ve yaratılmış varlıkların âlemde meydana gelen değişimlere olan etkisinin aynı derecede gerekli olduğunu iddia eden örtüşümcülüğün, sürekli idameye muhtaç varlıklarla Tanrı'nın, herhangi bir sonucun meydana gelmesi için nedensel anlamda aynı derecede etkin olduğu savının birçok açıdan problemli olduğu sonucuna varılmıştır. Üçüncü bölümde, yaratma ve idame ilişkisi bağlamında ortaya koyduğumuz inayet kavramıyla diğer doktrinlere kıyasla daha uyumlu bulduğumuz aranedencilik ele alınmıştır. Âlemdeki tek gerçek nedenin Tanrı olduğu savına dayanan doktrinin iddia ve motivasyonları tartışıldıktan sonra, etkin nedensellik atfedilmeyen yaratılmış varlıkların bir doğasının olduğundan söz edilip edilemeyeceği tartışmasıyla bağlantılı olarak kötülük problemi, bilimsel bilginin imkanı ve özgür irade problemi gibi aranedenciliğe yöneltilen ciddi eleştiriler ortaya konmuştur. İlahi iradenin âlemde belli örüntüleri gözeterek eylemde bulunması anlamına gelen 'âdet' kavramıyla uyumlu bir doğa teorisinin imkanı tartışılmıştır. Nihayetinde aranedenciliğin ortaya konulan inayet kavramıyla diğer doktrinlere kıyasla daha uyumlu olmakla birlikte, özellikle özgür irade konusunda ikincil nedensellik teorilerine kıyasla dezavantajlı olduğu sonucuna varılmıştır. Sonuç kısmında ise vardığımız sonuçlar ifade edilmiş ve konuyla ilgili yapılabilecek ileriki çalışmalara işaret edilmiştir.
Özet (Çeviri)
This study deals with the providence of God in terms of His causal relation with the universe via His creative and conservative actions. God's causal relation to the universe is of great importance for understanding the scope and the nature of the causal efficiency of created beings. This thesis consists of three chapters, in addition to an introduction and a conclusion. In the introduction, the main problem of the thesis is introduced by explaining the relation between providence and causality. Also, it is determined what the scope of God's causal activity in the universe signifies in terms of the causal activities of created beings and what the tension is between these two parts. The doctrines of causality that are put forward are briefly mentioned and it is stated that the thesis will determine which of these doctrines is more compatible with providence. In the second chapter, the secondary causality theories are put forward to explain the borders of the efficacy of created beings concerning God's causal activity in the universe. Primarily, the mere conservation theory -which purports that besides God's continuous conservation, created beings also have certain causal effects- has been discussed. The doctrine argues that created beings are the direct and immediate cause of their effects while God is only an indirect and mediate cause of these effects. It is discussed that this doctrine is not quite compatible with the conservation principle, for the conversation involves the effects of the creatures as well. Next, the claim and the motivations of concurrentism -another secondary causality theory- are discussed. The concurrentism's claims seem problematic from many aspects for it purports that God and created beings'- who require constant conservation- influence are equally essential to bring about an effect. In the third chapter, occasionalism which we find to be more compatible with the concept of providence compared to the other doctrines is handled. After we discuss the claims and the motivations of the doctrine whose main argument is that God is the only true cause, we elaborated on the problem of the nature of created beings who do not possess any genuine causal effect. Related to the discussion of the nature of created beings, serious objections that are raised against occasionalism such as the problem of evil, the possibility of scientific knowledge, and the free will problem are also discussed. In this context, the possibility of a theory of nature that is compatible with the concept of 'custom' that stands for divine pattern in the universe is elaborated. Consequently, it is concluded that even though occasionalism is the most compatible doctrine with the principle of providence compared to the secondary causality theories, it seems disadvantageous compared to the other doctrines in the case of free will. In the conclusion, the conclusions we have made pinpointed and the further studies that could be done on this issue have been indicated.
Benzer Tezler
- Gazzâlî ve İbn Meymûn'da ilahî inayet ve kötülük
Divine providence and evil in al-Ghazali and Maimonides
ÖZNUR NAHİT
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinErciyes ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ÖZCAN AKDAĞ
- Din felsefesinde din ve estetik
Religion and aesthetics in philosopy of religion
RUKIYYE AYŞE ÖZTÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
DinBursa Uludağ ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İSMAİL ÇETİN
- İbn Rüşd'e göre nedensellik ve mucize problemi
The problem of causality and miracle according to Ibn Rushd
ORHAN ÖZDEMİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Dinİstanbul Sabahattin Zaim ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TURAN KOÇ
- İbn Rüşd'ün teistik delillere yaklaşımı
Ibn Rushd's aprroach to proofs for the existence of god
ADEM AKMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
DinAnkara ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ENGİN ERDEM
- İbn Sînâ felsefesinin teleolojik boyutları
Teleological dimensions of avicenna's philosophy
HATİCE TOKSÖZ