Okuma sürecinde zamansal bilginin işlenmesi: Anlatı metinlerine dönük gözlemler
Processing of temporal information in the reading process: Observations regarding narrative texts
- Tez No: 792452
- Danışmanlar: PROF. DR. GÜLSÜN LEYLA UZUN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Dilbilim Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türkçenin Eğitimi ve Öğretimi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 256
Özet
Okuma eyleminin temel amacı, okunan metinden bilgi edinilmesidir. Bu amaçla okurlar, metinde yer alan olay / durumlara ilişkin zihinsel temsiller oluşturur ve oluşturulan bu zihinsel temsilleri uzun süreli bellek sistemine aktarılır. Okuma-anlama süreçlerini açıklamaya dönük pek çok modern teoride de bu duruma dikkat çekilmektedir. Durum modelleri, metinde yer alan olay / durumun zamansal (temporal) ve mekânsal konumuyla, diğer metin varlıkları hakkında bilgi sağlayan zihinsel temsillerdir. Bir diğer ifadeyle durum modeli, metni oluşturan ilişkiler ağının bütününe dönük sağladığı zihinsel temsillerle, metinsel bilginin okurun dünya bilgisi ile bütünleştirilmesini olanaklı kılan zihinsel işlemcilerdir. Ancak işler bellek sisteminin, belirli bir zaman diliminde eş zamanlı olarak işleyebileceği bilgi miktarının sınırlı olduğu için, okunan metne ilişkin oluşturabilecek durum modellerinin sınırlı olduğu da bilinmelidir. Bu nedenle durum modellerinin oluşumunda kullanılan parametrelerin neler olduğunun bilinmesi ve bu parametrelerin yüzey metin yapısındaki izlerine dönük çıkarımlar yapılması okuma anlama sürecinin etkinliği açısından önem arz etmektedir. Metne dönük durum modeli oluşturmak için kullanılan zihinsel işlemcilerden bir tanesi okunan metin zamansal (temporal) yapısına ilişkin bilgi sağlayan dilsel yapılardır. Zamansal (temporal) birimler, hem metin varlıklarına ilişkin sağladıkları gönderim ilişkileri nedeniyle hem de zamansal yapıyla ilişkili birimlerdeki (zaman, görünüş) değişimler metindeki bilgi yapılarına erişimi etkilediği için önemlidir. Bu nedenle okuma süreci boyunca zihin, bu yapıları takip etmekte ve yaşanan değişimlere duyarlılık göstermektedir. Alan yazına bakıldığında zamanın (time), metinlerin anlaşılmasında oynadığı rolün incelenmesi, olay veya durumların kurgusal ve tarihsel anlatılarda nasıl ifade edilmesi gerektiğine dönük çalışmaların izlerinin Aristo'ya kadar gittiği görülmektedir. Ancak bu konuda yapılan çalışmalar, zihinsel model (mental models) ve durum modeli (situation models) kavramlarının, yapılan bilişsel çalışmalardan elde edilen bulgulardan hareketle ortaya konulmasıyla yoğunlaşmaktadır. Bahse konu bu çalışmalarda zaman (time) ve görünüşle (aspect) ilişkili dilsel yapıların, metinde yer alan olay / durumların zamansal (temporal) konumu hakkında bilgi sağladığı ve metin boyunca zihni yönlendirerek aktarılan olay / durumların metnin söylem akışı ile uyumlu olup olmadığı hakkında bilgi sağladığı görülmüştür. Bu nedenle zaman (time) ve görünüşe (aspect) ilişkin birimler, okuyucunun metnin durum modelini oluşturmada odaklanılması gereken unsurlara ilişkin sağladıkları bilgi nedeniyle oldukça önemlidir. Bu noktadan hareketle bu tez çalışmasında zamansallık (temporality) ifade eden birimlerin, metnin anlamlandırılması süreçlerinde oynadığı rollerin ortaya konulmasına dönük deneysel incelemeler yapılmıştır. Söz konusu incelemeler sonucu elde edilen bulgulardan hareketle; zamansallık ifade eden birimlerin anlamlandırma süreçlerinde ne gibi roller üstlendikleri ve çalışma sistematiklerine ilişkin bilginin, okuma becerisinin geliştirilmesini amaçlayan didaktik süreçlere neden entegre edilmesine gerektiğine dair akademik düzeyde bir tartışma kurulmuştur. Bu yolla ayrıca okuma becerisinin geliştirilmesine yönelik içerik ve etkinliklerin tasarımlanması süreçlerinde kullanılabilecek kapsamlı bir didaktik alt yapı malzemesi de elde edilmiştir. Bilgi işlem eylemi olarak okuma sürecinde, görsel unsurların metni anlamlandırmak üzere bilişsel sistem tarafından nasıl bir araya getirildiği, bilişsel bilim alanında yapılan çalışmaların önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Bu bağlamda metni oluşturan yapısal birimler ile bu birimlerin bir birleriyle olan etkileşimlerin, okuma-anlama süreçlerindeki işlevleri yapılan çalışmaların temelini oluşturmaktadır. Okuma sürecinde ortaya çıkan tepki sürelerinin incelenmesi, okuma sürecinde metni anlamlandırmaya dönük gerçekleştirilen bilişsel işlemlerin yansıması olduğundan, okuma-anlama süreçlerini açıklamaya dönük çalışmalarda sıklıkla kullanılmaktadır. Tepki süresi çalışmalarında, durum modellerinin oluşumunda rol oynayan birimlerin izlenmesi ve değerlendirilmesi süreçleri için kullanılan parametre uyumsuzluk paradigmasıdır (incocsistency paradigm). Bu paradigmadaki temel varsayım, görünüş (aspect) ve zaman (time) gibi semantik içerikli değişkenlerin, fonolojik ve ortografik değişkenlere kıyasla daha uzun zihinsel işlemler içerdiğidir. Bu nedenle tümcelerin okunma süresi, aynı zamanda o tümcelerin okuma güçlüğü ile ilgilidir ve bu tip çalışmalarda bağımlı değişken olarak kabul edilmektedir. Tutarsızlık paradigmasına dayalı deneylerde, zamansal açıdan birbirinden farklı iki hedef tümce ile ilerleyen süreçte söz konusu bu hedef tümcelerden birisi ile uyumlu diğer ile uyumsuz tümceler bir arada kullanılmaktadır. Hedef tümcelerin içerdiği zamansal bilgi, o ana kadar oluşturulan durum modeli için oldukça önemlidir ve hedef tümcelerin okunma süreleri, zamansal bilginin izlenip izlenmediğine ilişkin çıkarımların yapılmasını olanaklı kılmaktadır. Bu bağlamda, zamansal açıdan birbiriyle uyumlu tümcelerin okunma süresi, uyumsuzluk gösteren tümcelerin okunma süresinden daha kısadır, çünkü zamansal açıdan uyumsuzluk gösteren bilginin, oluşturulan durum modeline entegrasyonu daha uzun bilişsel süreçler gerektirmektedir. Bu noktadan hareketle, bu tez çalışmasında okuma-anlama sürecinde zamansal bilginin, metni anlamlandırma ve durum modeli oluşturmada kullanıldığı ve zamansa bilgideki değişimlerin takip edildiği varsayılmış ve yapılan deneysel çalışmalardan elde edilen bulgular, okuma sürecinde zamansal (temporal) bilgiye karşı duyarlılık gösterildiğini ve zamansal bilgiyi metin yüzeyindeki izdüşümleri olan görünüş kodlaması yapan birimlerin, metin boyunca izlendiğini göstermiştir.
Özet (Çeviri)
The main purpose of the act of reading is to obtain information from the text. Thus, readers can create mental representations of what they read, which are stored in the long-term memory. Many modern theories on the processes of reading and comprehension also emphasize this phenomenon. Situation models are mental representations of the temporal and spatial location of the event/situation in the text, as well as of other information. In other words, situation models are mental processors that enable the integration of the mental representations of the web of relationships that make up the text with the readers' world knowledge. However, as the amount of information that the working memory system can simultaneously process in a given period is limited, it should be noted that there is a limit to the number of situation models that can be created while reading a text. Therefore, it is of great importance for the efficiency of reading and comprehension to be informed about the parameters of situation model creation and to make inferences on the relationship between these parameters and the surface structure of the text. One of the mental processors used to create situation models is linguistic structures, which provide information about the temporal structure of the text in question. Temporal units are important as they make references regarding the entities in the text, as well as because the changes in the temporal structure (time, aspect) affect the comprehension of the information structures in the text. Therefore, the mind follows and responds to the changes that occur in these structures throughout the process of reading. Literature review shows that the history of the efforts on understanding the role of time in the comprehension of the texts and the expression of events or situations in fictional and historical narratives goes all the way back to Aristotle. However, relevant studies investigate the concepts of mental models and situation models based on the findings obtained from cognitive studies. It was seen in these studies that linguistic structures related to time and aspect provide information about the temporal location of the events/situations in the text, as well as about whether the events/situations conveyed by guiding the mind throughout the text are compatible with the discourse flow of the text. Therefore, units related to time and aspect is of great importance as they provide the readers with the information they need in constructing a situation model. Accordingly, in this thesis, experimental investigations were carried out in order to reveal the role of units expressing temporality in making sense of the text. In light of the findings obtained after the said investigations, the roles of the units expressing temporality in making sense of the text and why information on these roles should be integrated into didactic processes aimed at improving reading were discussed. Thus, comprehensive didactic material that can be utilized in designing content and activities for the development of reading skills was obtained. How the cognitive system brings together visual elements to process information and to make sense of the text during reading is an important part of the relevant studies in the field of cognitive science. Accordingly, these studies focus on the structural units that make up the text and the interactions of these units with each other and their functions in the processes of reading and comprehension. Since reaction time in reading is an indicator of the cognitive processes that take place while making sense of the text during reading, it is frequently used in studies that aim to explain the processes of reading and comprehension. In studies on reaction time, the inconsistency paradigm is utilized for the monitoring and evaluation of the units that play a role in the formation of situation models. The basic assumption of this paradigm is that semantic variables such as aspect and time involve longer mental operations than phonological and orthographic variables. Therefore, the time spent reading sentences is related to the reading difficulty of those sentences. This assumption is taken as the dependent variable in such studies. In experiments where the inconsistency paradigm is used, two temporally varying target sentences are used, to which sentences compatible with one of these target sentences and incompatible with the other are added in the next stages. The temporal information contained in the target sentences is of great importance for the situation models created up to a given point, and by examining the reading times of the target sentences, inferences can be made about whether the temporal information is followed or not. So, the reading time of temporally compatible sentences is shorter than temporally incompatible sentences because the integration of temporally inconsistent information into the situation model requires longer cognitive processes. From this point of view, in this thesis, it is assumed that temporal information is used to make sense of the text and create situation models in the processes of reading and comprehension and that the changes in temporal information are followed. The findings obtained from relevant experimental studies found sensitivity to temporal information during reading, and they concluded that units that encode the aspects of the text, which are represented by temporal information, are placed throughout the text.
Benzer Tezler
- Duyumsamayı ortaya çıkaran bir karşılaşma olarak mimari temsil
Architectural representation as an encounter that makes sensation emerge
HAYDAR OZAN AVCI
- La recepción de la poesia de Antonio Machado desde el punto de vista del 'yo poético' y la 'temporalidad' en el siglo XX
Antonio Machado'nun şiirlerinde 'şiirsel ben' ve 'zamansallık' kavramlarının XX: Yüzyıl boyunca alımlanması
OLCAY ÖZTUNALI
Doktora
İspanyolca
2005
Batı Dilleri ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiBatı Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUKADDER YAYCIOĞLU
- Le nouveau roman: claude simon et william faulkner
Yeni roman: claude simon ve william faulkner
REMZİYE NUR ŞENYÜZ
Yüksek Lisans
Fransızca
2014
Fransız Dili ve EdebiyatıGalatasaray ÜniversitesiFransız Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. SIDIKA SEZA YILANCIOĞLU
- Altyazı çevirisinde karar sürecinde karşılaşılan zorluklar
The difficulties translators cope with in decision-making in subtitling
NÜKET KANTÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Mütercim-TercümanlıkAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiMütercim Tercümanlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. AYDAN IRGATOĞLU
- Özgür zaman: Karl Marx'ın sermaye analizinde toplumsal zamanın örgütlenmesi ve zamansal özgürleşmenin imkânları
The freed time: Organisation of social time and the possibilities of temporal liberation in Karl Marx's analysis of capital
SERCAN ÇALCI
Doktora
Türkçe
2020
FelsefeMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiFelsefe Ana Bilim Dalı
DR. GÜÇLÜ ATEŞOĞLU
PROF. DR. ÇETİN BALANUYE