Bir araçsal rasyonalite eleştirisi
A critique of instrumental rationality
- Tez No: 797064
- Danışmanlar: PROF. DR. HASAN YÜCEL BAŞDEMİR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Felsefe, Philosophy
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 338
Özet
Genel olarak bakıldığında felsefe tarihi boyunca insana yönelik yapılan tanımla-malarda aklın insanı kendisi kılan ve diğerlerinden ayıran ilke olarak kabul edildiği görü-lür. Buna göre insan birçok niteliğinin yanında esas olarak akıl sahibi olduğundan dolayı insandır. Böyle bir rolün tahsis edildiği aklın neliği ve beraberinde onun kendisini nasıl gerçekleştirdiği hususunda tek bir anlayışın egemenliğinden ya da pozisyonun varlığın-dan bahsedilemez. Nitekim söz konusu sorular gerek ontolojik gerekse de epistemolojik bakımdan çok farklı zaviyelerden cevaplandırılır Biz çalışmamız içerisinde aklın otonomlaşma sürecini ele aldık. Buna göre dile dönüş felsefesiyle beraber akıl tüm dayanaklardan azade şekilde kendisini gerçekleştire-bilen bir konuma evrilir. Her ne kadar epistemik bakımdan nerdeyse sınırsız bir gücü haiz olarak kabul ediliyor olsa da dile dönüş öncesi anlayışlarda akıl her daim kendisinden ayrı dayanaklara ihtiyaç duyan bir varlık olarak tezahür eder. Oysa dile dönüş felsefesi aklı bu anlamda özgürleştirirken eş anlı ona nesne kuru-cu bir kudret tahsis eder. Frege ve Russell üzerinden ele almaya çalıştığımız bu anlayışın pratik tezahürü ise araçsal rasyonalite olarak belirir. Söz konusu teorik arka planın partik düzlemde tezahürü araçsal rasyonalite olarak belirir. Tüm dayanaklardan azade bir şekilde kendisini gösteren araçsal rasyonalitenin kurucu kodları mantıksal biçim ve matematiksel modeller olarak temayüz eder. Böylece olabildiğince dar sınırlar dâhilinde konumlanmak durumunda kalan araçsal rasyonalite ile hayatın kendisi arasında kapatılamaz bir yarık ortaya çıkar. Bu itibarla çalışmamız araçsal rasyonalitenin dile dönüş felsefesinin pratik bir te-zahürü olduğunu savunurken eş anlı araçsal rasyonalitenin kısıtlarını ve açmazlarını ele almayı amaçlar.
Özet (Çeviri)
Throughout the history of philosophy, scholars have defined human beings as creatures with reason. According to this, in addition to many of his qualities, man is a human being mainly because he has reason. On the other hand, it is not possible to talk about the dominance of a single understanding or the existence of a position regarding the nature of the mind to which such a role is assigned and how it realizes itself. As a matter of fact, these questions are answered from very different perspectives, both onto-logically and epistemologically. In our study, we discussed the process of the mind's autonomy. According to this, with the philosophy of linguistic turn, the mind evolves into a position that can rea-lize itself free from all bases. Although it is accepted as having an almost unlimited power in terms of epistemology, in the understandings before the linguistic turn, the mind always appears as an entity that needs separate foundations from itself. However, while the philosophy oflinguistic turn liberates the mind in this sense, it simultaneously allocates an object-forming power to it. The practical manifestation of this understanding, which we try to deal with through Frege and Russell, appears as instrumental rationality. This manifestation of the theoretical background in the practicle plane appears as instrumental rationality. The founding codes of instrumental rationality, which manifest themselves independently of all foundations, emerge as logical forms and mathematical models. As a result, an unbridgeable gap arises between instrumental rationality, which must be positioned within the narrowest possible limits, and life itself. In this respect, our study aims to address the constraints and dilemmas of simul-taneous instrumental rationality, while claiming that instrumental rationality is a practical manifestation of the philosophy of returning to language.
Benzer Tezler
- Theodor W. Adorno'nun felsefesinde eğitim
Education in the philosophy of Theodor W. Adorno
AHMET ÖZGÜR GENÇKURT
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Eğitim ve ÖğretimAnkara ÜniversitesiEğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HASAN HALUK ERDEM
- A critical history of the concept of progress: Salvaging the repressed normative content
İlerleme kavramının eleştirel tarihi: Bastırılmış normatif içeriği kurtarmak
BUĞRA YASİN
Doktora
İngilizce
2017
FelsefeBoğaziçi ÜniversitesiSiyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. EMİNE ZEYNEP ÇAĞLAYAN GAMBETTİ
- Eleştiri, toplum ve bilim: Frankfurt Okulu üzerine bir inceleme
Critique, society and science: An examination on Frankfurt School
KURTUL GÜLENÇ
- Michael Joseph Oakeshott'ın siyaset felsefesi ve siyasette rasyonalizm
The political philosophy of Michael Joseph Oakeshott and rationalism in politics
MEHMET AKKURT