Türk müziği usûl incelemeleri için bir yöntem önerisi
A new methodology for analysis of usûl in Turkish music
- Tez No: 827891
- Danışmanlar: PROF. SONGÜL KARAHASANOĞLU
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Müzik, Music
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Müzikoloji ve Müzik Teorisi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Müzikoloji ve Müzik Teorisi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 320
Özet
Bu çalışma, Türk müziğinde yeni bir usûl inceleme yöntemi geliştirmek amacıyla İstanbul Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Müzikoloji ve Müzik Teorisi Programında doktora tezi olarak hazırlanmıştır. Amaç, kapsam, araştırma soruları gibi başlıkların ele alındığı giriş bölümüyle başlanan çalışma; literatür tartışmasının yapıldığı, Türk müziğinde usûl kavramının kapsamlı bir biçimde ele alındığı, tasarlanan yeni inceleme yönteminin içeriğinin anlatıldığı, yeni yöntemin çeşitli örneklerle uygulanabilirliğinin sınandığı, elde edilen sonuçların ve diğer çalışmalar ve araştırmacılar için yapılan çeşitli önerilerin bulunduğu birbirinden ayrı toplam altı bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünden sonra konuyla ilişkilendirilen çok sayıda çalışma ikinci bölümde tartışılmıştır. Bu bölümde, usûl incelemelerinin nasıl yapıldığı, usûl kavramının nasıl algılandığı ve anlayış farklılıklarının neler olduğu tartışmanın odak noktaları olmuştur. Ayrıca, tasarlanması amaçlanan yeni usûl inceleme yönteminin hangi usûl anlayışına göre şekillenmesi gerektiği ve mevcut usûl inceleme yöntemlerinin bilimsel geçerlik ve güvenirlik açısından durumunun ne olduğu da tartışmaya dahil edilmiştir. Yöresel Türk müziği eserlerinin incelendiği çalışmaların çoğunluğunda Muzaffer Sarısözen'in öncülüğünü yaptığı ölçü merkezli ve sayısal gösterimin yapıldığı usûl anlayışının hakim olduğu gözlemlenmiştir. Bu anlayışın ritmik vurguları ifade etmede yeterli düzeyde olmadığı yapılan incelemeler neticesinde görülmüş ve 8. yüzyıla kadar tarihlenen, halen günümüzde uygulanmaya ve icra edilmeye devam eden Türk müziği usûl kuramına göre usûl inceleme yönteminin tasarlanmasının uygun olacağı kanaatine ulaşılmıştır. Üçüncü bölümde Türk müziğindeki usûl anlayışının tarihsel kökenine inilmiş ve yüzyıllar içerisinde yaşanan çeşitli dönüşümlerin izleri aranmıştır. Başlangıçta îkâ kavramının kullanıldığı, ritmik vurguların“te, tenen”gibi hecelerle ifade edildiği ve yazılı kaynaklar dikkate alındığında el-Kindî ile 9. yüzyılda başlayan bu sürecin 16. yüzyıla kadar devam ettiği görülmüştür. Sonraki yüzyıllarda îkâ kavramının yerini usûl kavramına bıraktığı,“te, tenen”gibi hecelerle ifade edilen ritmik vurguların ise“düm, tek”gibi hecelerle ifade edilmeye başlandığı bir dönüşüm yaşanmıştır. 15. yüzyıl çalışmalarında bu dönüşümün öncüleri görünmeye başlasa da Ali Ufkî'nin“Mecmûa-i Sâz ü Söz”adlı eserinde iyice belirgin hale gelmiştir. 17. yüzyıldan günümüze kadar gelen ve usûl kavramının merkezde olduğu bu yüzyıllarda hem usûl sayısının hem de usûllerin ifade edilme şeklinin artarak ve gelişerek devam ettiği görülmüştür. Dönüşüm ve kapsam genişlemesi gösterse de neredeyse kesintisiz bir aktarımla günümüze kadar gelen bu geleneksel usûl anlayışının karşısına 20. yüzyılda modernleşme etkisinde kalan yeni bir usûl anlayışı çıkmıştır. Usûl ve ölçü kavramının birbiriyle aynı görüldüğü, eser ölçülendirmelerinde söz unsurunun ön plana çıkartıldığı, ritmik vurgularda kuvvetli ve zayıf vurguları ifade eden“düm”ve“tek”hecelerinin kullanılmadığı ve bu tarz ifadelerin yerine ölçü içi sayısal kümelemelerin önemsendiği bu anlayış, bir ayrışım olarak değerlendirilmiştir. Bu bölümde ayrıca, ritim ve usûl kavramlarının nasıl algılandığı ve tanımlandığı da irdelenmiştir. Usûl kavramıyla ilgili çalışmalar, tarihsel süreç ve usûl anlayış farklılıkları üzerine yoğunlaşıldıktan ve hangi usûl anlayışı temelinde inceleme yönteminin tasarlanması gerektiğine karar verildikten sonra dördüncü bölümde yeni usûl inceleme yönteminin tüm aşamaları ayrıntılı olarak anlatılmıştır. Örgü adı verilen bu inceleme yöntemi on sekiz aşamadan meydana gelmiştir. Yöntemin ilk aşamasında veri türlerinin neler olması gerektiği, ikinci aşamasında yazılı kaynak olarak notaların varlığının tespiti ve içeriği, üçüncü aşamasında kaynak kişi/kişilerin icrasının incelenmesi, dördüncü aşamasında kaynak kişi haricindeki yöresel icra/icraların incelenmesi, beşinci aşamasında oyun/dans görüntüsünün incelenmesi, altıncı aşamasında bilgisayarlı çözümleme, yedinci aşamasında görüntü üzerinden görsel çözümleme, sekizinci aşamasında yazılı kaynak olan notaların çözümlenmesi, dokuzuncu aşamasında nota üzerinde değişikliklerin yapıldığı metin tamiri, onuncu aşamasında kaynak kişi icrasının müdahalesiz nota aktarımı, on birinci aşamasında kaynak kişi icrası üzerine değişikliklerin yapıldığı icra tamiri, on ikinci aşamasında farklı çözümleme verilerinin karşılaştırılması, on üçüncü aşamasında eserin ritmik vurgularının belirlenmesi ve gösterimi, on dördüncü aşamasında verilerin usûl kuramıyla karşılaştırılması, on beşinci aşamasında hâlihazırda bilinen usûllerle benzerliğin aranması, on altıncı aşamasında yeni bir usûl varlığı üzerinde durulması, on yedinci aşamasında eserin usûlü ve velvelelerinin belirlenmesi, on sekizinci aşamasında incelenen eser hakkında elde edilen bulgulara göre usûlün raporlaştırılması ve incelemenin sonuçlandırılması üzerinde durulmuştur. Beşinci bölümde, aşamaları belirlenmiş Örgü yönteminin uygulanabilirliği üzerinde durulmuş ve dört eser, bu yeni yönteme göre incelenmiştir. Seçilen bu dört eser, yöntemin aşamalarını örneklendirebilecek nitelikte oldukları düşüncesiyle seçilmiştir. Çeşitli incelemeler sonucunda;“Evlerinin Önü Çınar Ağacı”adlı eserin yeni tanımlanan 'Bilecik Düyeği' usûlünde,“Meşeli Dağlar Meşeli”adlı eserin yeni tanımlanan 'Bursa Evferi' usûlünde,“Oklavayım Pazıyım”adlı eserin bilinen“Semâî Lenk”usûlünde ve“Tutam Yar Elinden”adlı eserin bilinen“Düyek”usûlünde olduğu tespit edilmiştir. İncelenen bu dört eserde de Örgü yönteminin aşamalarının sorunsuz bir şekilde uygulandığı görülmüştür. Eserlerin usûllerinin tespit edilmesinin yanında usûllerin nasıl gösterilmesi gerektiği üzerinde de durulmuştur. Avrupa nota anlayışına göre düzenlenen ve üç çizgili dizek olarak tasarlanan 'Yatay Usûl Gösterimi', tarihsel köklerden gelen bilgilere göre tasarlanan“Döngüsel Usûl Gösterimi”ve dizlere vurularak usûllerin öğretilmesi yönteminden hareketle tasarlanan“Dikey Usûl Gösterimi”olmak üzere üç farklı usûl gösterimi tasarlanmıştır. Literatür araştırması sırasında bazı çalışmalarda üst bazı çalışmalarda alt çizgiye kuvvetli vurgunun yazılması sebebiyle yatay usûl gösterimi için ayrıca 'Usûl Anahtarı' olarak adlandırılan bir anahtar da tasarlanmıştır. Bu çalışma kapsamında; 'Bilecik Düyeği', 'Bursa Evferi', 'Dikey Usûl Gösterimi', 'Döngüsel Ölçü', 'Döngüsüz Ölçü', 'İcra Tamiri', 'İcralararasılık', 'Notalararasılık', 'Örgü Yöntemi', 'Ritmik Vurgu', 'Usûl Anahtarı', 'Yatay Usûl Gösterimi', 'Yöresel Türk Müziği' gibi yeni kavramlar da türetilmiştir. Yeni yapılacak çalışmalarda sadece TRT nota arşivindeki verilere göre değil farklı kaynaklardan elde edilecek verilerle karşılaştırmalı bir incelemenin yapılması, Örgü yönteminin yeni çalışmalarda uygulanması, derleme çalışmalarında vurmalı çalgı icrasının hem ses hem de görüntüsünün kayıt altına alınması, üç çizgili beş farklı ses şiddetinin ve pes-tiz seslerin gösterilebildiği yeni usûl gösteriminin kullanılması, önerilmiştir. Bu çalışmanın, Türk müziği usûl incelemeleri konusunda yeni yapılacak çalışmalara katkı sağlayacağı, önerilen usûl gösterim şekillerinin hem eser incelemelerinde hem de usûl öğretiminde faydalı olacağı, usûllerin sınıflandırılmasına yeni bir bakış açısı getireceği, Örgü yönteminin kullanılmasıyla beraber Türk müziği usûl dağarının daha güçlü bir şekle bürüneceği değerlendirilmektedir.
Özet (Çeviri)
This study was prepared as a doctoral thesis in the Musicology and Music Theory Program of the Graduate School of Istanbul Technical University in order to develop a new usûl analysis method in Turkish music. The study started with the introduction, in which titles such as purpose, scope and research questions were discussed. This thesis consists of six different chapters, in which literature discussion is made, the term of usûl in Turkish music is comprehensively discussed, the content of the designed new research method is explained, the practicality of the new method is tested with various examples, the results obtained is reported, various suggestions made for other studies and researchers. After the introduction, many different studies related to main object of the research were discussed in the second chapter. In this chapter, the focus of the discussion was on how analyzing of the usûls are made, how the term of the usûl is perceived, and what the differences in perception of the usûl. In addition, it was also included in the discussion that the new usûl analysis method, which is intended to be designed, should be shaped according to which perception of the usûl and what is the position of the current usûl analysis methods in terms of scientific validity and reliability. It has been observed that the understanding of measure-centered and numerical representation, pioneered by Muzaffer Sarısözen, is dominant in the majority of the studies analyzing the works of regional Turkish music. As a result of the literature research, it has been seen that this understanding is not at a sufficient level to express rhythmic accents. And it was concluded that it would be appropriate to design the usûl analysis method according to the traditional Turkish music usûl theory, which dates back to the 8th century and is still being practiced and performed today. In the third chapter, the historical origins of the usûl understanding in Turkish music were examined and the traces of change, development and transformation over the centuries were sought. Looking at the written sources, it was seen that the term of îkâ was used at the beginning of this period, which started with al-Kindî in the 9th century and continued until the 16th century, and rhythmic accents were expressed with syllables such as“te, tenen”. With the change in the following centuries, the term of usûl was used instead of the term of îkâ while rhythmic accents began to be expressed with syllables such as“düm, tek”instead of syllables such as“te, tenen”. Although the pioneers of this change began to appear in manuscripts of the 15th century, it became more evident in Ali Ufkî's work called“Mecmûa-i Sâz ü Söz”. It has been observed that both the number of usûl and the way of expression of the usûl continued by increasing and developing in these centuries, which continued from the 17th century to the present and where the term of usûl was at the center. In the 20th century, a new approach of usûl, which remained under the influence of modernization, emerged against this traditional usûl understanding, which has survived to the present day with an almost uninterrupted transfer, despite the change and development. In this new approach, in which the term of usûl and measure was seen as the same; the lyrics was foregrounded in the measuring of the works, the“düm”and“tek”syllables, which express strong and weak accents in rhythmic accents were not used and instead, numerical grouping was considered important therefore it was evaluated as a conflict. In this chapter, how the terms of rhythm and usûl are perceived and defined are also discussed. After focusing on the studies about usûl, the historical process and the differences in usûl understanding, and deciding based on which understanding the new usûl analysis method should be designed, in the fourth chapter all the stages of the new usûl analysis method are explained in detail. This analyzing method, which is inspired by wall building and named“Örgü/Walling”method, consists of eighteen stages. In the first stage of the analysis method, it was determined what the data types should be. In the second stage, information about the availability and content of the notes, which are written sources, was collected. In the third stage, the performances of the source person or persons were preliminary examination. In the fourth stage, regional performance or performances except for the source person were preliminary examination. In the fifth stage, the dance video image was preliminary examined. In the sixth stage, computerized analysis was performed. In the seventh stage, visual analysis was performed on the image. In the eighth stage, the analysis of the written source, the note, was made. In the ninth stage, the text was repaired by making changes on the note. In the tenth stage, the source person's performance was transferred to notes without interference. In the eleventh stage, the performance was repaired by making changes on the source person's performance. In the twelfth stage, different analysis data were compared. In the thirteenth stage, the rhythmic accents of the musical works were determined and shown. In the fourteenth stage, the data were compared with the traditional usûl theory. In the fifteenth stage, similarity with the already known usûls were sought. In the sixteenth stage, the existence of a new usûl was sought. In the seventeenth stage, the usûl and“velvele”of the work were determined. In the eighteenth stage, the usûl of the work was clarified and the examination was be reported according to the findings about the examined works. In the fifth chapter, the applicability of the Walling method, whose stages were determined and defined in the previous chapter, was tested and four Turkish music works were analyzed according to this new method. These four selected works were chosen with the thought that they can exemplify all the stages of the method. As a result of various analyzes, it has been determined that the usûl of the work called“Evlerinin Önü Çınar Ağacı”is the newly defined 'Bilecik Düyeği', the usûl of the work called“Meşeli Dağlar Meşeli”is the newly defined 'Bursa Evferi', the usûl of the work called“Oklavayım Pazıyım”is the already defined as“Semâî Lenk”, the usûl of the work called“Tutam Yar Elinden”is the already defined as“Düyek”. It has been observed that the stages of the Walling method are applied without any problems in these four works. In this thesis, besides determining the usûls of the works, an answer was sought to the question of how the usûls should be shown. In the end, three different usûl notations were designed: 'Horizontal Usûl Notation', which was designed according to the European musical notation approach and designed as a three-line staff, 'Cyclical Usûl Notation', which was designed according to the historical roots and 'Vertical Usûl Notation', which was designed based on the method of teaching the usûls by tapping on the knees. During the literature research, it was seen that the strong rhythmic accent was written on the upper line in some studies and on the bottom line in some studies. And for this reason, a clef is designed named as 'Usûl Clef' was designed for horizontal usûl notation. Within the scope of this thesis: new terms such as 'Bilecik Düyeği/a newly defined usûl name', 'Bursa Evferi/a newly defined usûl name', 'Vertical Usûl Notation', 'Cyclical Measure', 'Acyclical Measure', 'Performance Repair', 'Interperformality', 'Internotationality', 'Walling Method', 'Rhythmic Accent', 'Usûl Clef', 'Horizontal Usûl Notation', 'Regional Turkish Music' were also generated. In future studies, it is recommended to make a comparative analysis not only with the data in the TRT musical note archive, but also with the data to be obtained from different sources. It is suggested to apply the Walling method in new studies. In compilation studies, it is recommended to record both the sound and the video of the percussion instrument performance. It is suggested to use the new usûl notation with three lines, in which five different loudness, low and high pitches can be shown. It is thought that this thesis will contribute to new studies on Turkish music usûl analyzes. It is foreseen that the three different usûl notations designed will be useful both in the analysis of the works and in the teaching of the usûl. It is expected to bring a new perspective to the classification of usûl. It is evaluated that Turkish music's usûl repertoire will become stronger with the use of Walling method.
Benzer Tezler
- Hacı Ârif Bey'in Kürdîli Hicazkâr makamındaki eserleri çerçevesinde besteciliği
Composition of Hacı Arif Bey in the framework of his creations Kürdîli Hicazkar makam
CEM ÇIRAK
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
MüzikEge ÜniversitesiTemel Bilimler Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. SITKI BAHADIR TUTU
- Konstantinos Aleksandru Psahos'un Musiki Takvimi'nden Asya Liri'ne: Geç dönem Rumca-Karamanlıca yayınlarda Osmanlı-Türk makam müziği ve teori yazımı
Ottoman-Turkish makam music and theoretical writing in late Greek-Karamanlidika publications: From Konstantinos Aleksandrou Psachos' music calendar to Asias Lyra
EYLÜL DOĞAN
Doktora
Türkçe
2024
Arşivİstanbul Teknik ÜniversitesiMüzikoloji ve Müzik Teorisi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÖZDE ÇOLAKOĞLU SARI
- Sivas Türküleri özelinde usûl-hece vezni ilişkisi
The relationship between usûl and syllable prosody in Sivas folk songs
OĞUZHAN ERMAHİŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
MüzikSivas Cumhuriyet ÜniversitesiMüzik Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ KUBİLAY YILMAZ
- TRT arşivinde yer alan Hüzzam ilâhilerin usûl ve makam açısından incelenmesi
Examination of Huzzam hymns in the archives in terms of maqam and rhythm
MEHMET ERARABACI
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
MüzikNecmettin Erbakan ÜniversitesiTürk Müziği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET GÖNÜL
- Tevfik ve İskender biraderlerin yayınladığı 'Nuhbe-i Elhân Kantoları' (Çevriyazı, tür ve biçim incelemeleri)
'Nuhbe-i Elhân Kantoları' published by Tevfik and İskender brothers (Transcription, genre and form analysis)
SERAY ÖZUÇMA