Osmanlı estetizmi ve Aşiyan
Ottoman aestheticism and Aşiyan
- Tez No: 840534
- Danışmanlar: PROF. DR. ZEYNEP KUBAN TOKGÖZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimarlık Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 272
Özet
Bu tez, Osmanlı modernleşmesinin edebiyattaki öncü isimlerinden Tevfik Fikret'in (1867-1915) kendisinin tasarladığı, tamamlandığı 1906 yılından 1915'e kadar ailesi ile yaşadığı ve Aşiyan olarak adlandırdığı evi üzerinedir. Tevfik Fikret'in evi üzerine yapılan inceleme, evin kendisi hakkında bilgi üretirken yüzyıl dönümü Osmanlı kültürel seçkinlerinin yeni yaşam ortamı arayışlarındaki yönelişler ile son dönem Osmanlı toplumunun ev kavrayışındaki değişimin bir yönü araştırılmaktadır. Tevfik Fikret, edebiyatı ve kendisi hakkında çok çalışma yapılmış ve hala yapılan edebiyatçılardan birisidir. Tevfik Fikret'in evi hakkında yapılmış ayrıntılı bir çalışma ise bulunmamaktadır. Doktora çalışmasında, Fikret'in evi, mevcut durumu, eşyaları, Fikret zamanında çekilmiş az sayıdaki fotoğraf ve onun hakkındaki anılar desteğiyle tarihsel bağlam ile kültürel referansları dikkate alınarak disiplinlerarası bir yaklaşımla değerlendirilmektedir. Aşiyan, İstanbul kent merkezinden uzak bir yerde; Rumelihisarı, Kayalar mevkiinde Boğaziçi ve Anadolu kıyılarına hâkim bir yamaç üzerinde inşa edilmiştir. İnşaatı 1905'te başlamış ve 1906'da tamamlanmıştır. Eve, Fikret'in ölümünden sonra bazı kısımlarını kiraya vermek üzere eşi Nazime Hanım tarafından ekler yaptırılmıştır. Tevfik Fikret'in yaşadığı dönemde çekilmiş az sayıdaki fotoğraf ve evdeki bazı izler yapıdaki değişikliklerin kısmen görülebilmesine imkân vermektedir. Ev, 1945 yılında müzeye dönüştürülmüştür. Aşiyan, kâgir bodrum kat üzerinde iki katı ahşap olan üç katlı bir evdir. Bahçedeki eğim, evin oturduğu alanda düzenlenmiş ve eğimi kesen bir istinat duvarı ile evin düz bir zemine oturması sağlanmıştır. Bodrum katta servis mekânları ve yemek salonu bulunur. Zemin katta şairin edebi toplantılarına ev sahipliği yapan salon, günlük bir oturma odası ve merdiven holünün arka kısmında diğer odalar yer alır. Üst katta yatak odası ve Fikret'in çalışma odası yer alır. Salon ve çalışma odasının mekân kurgusu Arts and Crafts (Sanatlar ve Zanaatlar) mimarlığından izler taşır. Fikret, bu mekânları kendi yaşam deneyimine uygun biçimde tasarlamıştır. Evin cephelerinde yine İngiltere kökenli mimari unsurlar yer almaktadır. Bahçe kapısından girildiğinde karşılaşılan büyük taş duvar evin dikkat çekici unsurudur. Taş duvar, Fikret'in“Sokrates Penceresi”olarak adlandırdığı pencerenin çevresindeki taşlar ile birleşerek onun yer ile ilişkisini güçlendirir. Doğal nitelikleri korunarak düzenlenmiş bahçede yerindeki bir kaya çevresine yapılmış havuz ve bahçedeki taş mobilyalar Fikret'in kayalara duyduğu ilginin işaretleri olduğu kadar evin ve bahçenin bütünlüklü algılanmasına destek olurlar. Evin mekân kurgusu ve cephelerindeki unsurlarda İngiltere kökenli hareketlerin izler görülürken bunlar Fikret'in yaşam dünyası hakkında da bilgi vermektedir. Fikret'in ev eşyalarında ise İngiltere kökenli Estetik Hareket'in izleri görülür. İngiltere'de 19. yüzyılda toplumsal dönüşümlerle beraber davranış biçimleri, kıyafetten konuta ve tasarıma, tefrişten kentsel düzenlemeye uzanan bir alanda yerel ve gelenekselden uzaklaşan, yeni yaşam biçimlerine kendini açan orta sınıf seçkinleri, Romantizm doğrultusunda edebi bir tavır olarak başlayan Estetizm'i, fiziksel görünürlüğü olan bir“Hareket”e dönüştürmüşlerdir. İngiltere'de 19. yüzyılın ikinci yarısında, hemen hemen eş zamanlı gelişen Estetik Hareket ve Arts and Crafts akımlarının en önemli katkıları içmekâna ve dekoratif sanatlara olan etkidir. Edebiyat, resim, heykel gibi güzel sanatlardan içmekân tasarımı, gündelik yaşamın nesnelerine kadar etki eden bu değişimler, endüstri devrimi sonrasında ortaya çıkan üst ve orta sınıflar için yeni yaşam biçimleri getirmiştir. Özellikle sanatçıların evleri ve yaşam biçimleri orta sınıfın estetik beğenisi üzerinde etkili olmuştur. 1896-1901 arasında Tevfik Fikret'in yayın yönetmenliğini üstlendiği dönemde Servet-i Fünûn dergisi çevresinde toplanan edebiyatçılar, edebi başlangıcı Fransa'da olan Estetizm'in temel sloganı haline dönüşmüş“Sanat, sanat içindir”görüşünü desteklemiştir. Şiiri“lisân-ı rûh”kabul ettiğini söyleyen Fikret için ev kavramı, yaşanılan mekânın ötesine işaret eder. Ev, Fikret için, deneyimleri, kişiliği ve dünya algısı ile bütünleşen şiirsel imgelerle yüklüdür. Aşiyan, bu şiirsel imgelerin fiziki tezahürüdür. Evinin şiirselliği imgelerle tasarlamasından kaynaklanır. Evinin tasarımını üstlenen şair, mimari unsurların işlevlerinin ötesinde onların anlam yüklenmesini sağlar, imgelerini mimarlığa taşır. Geleneksel konut niteliklerinden uzaklaşan yapısıyla Aşiyan, modernleşen Osmanlı'daki konut örneklerinden birini sergilediği gibi modernleşen toplumdaki bir modernleştirici aktörün kendi seçimlerini yansıtması açısından da dikkate değer veriler sunmaktadır. Fikret'in bütüncül sanatçı kişiliğini anlamak açısından kendisinin tasarladığı, tefriş ettiği evi ona dair portreyi tamamlar niteliktedir. Edebiyattaki modernleşmeye katkısı evinin mimarisinde de kendini gösterir. Batılı unsurları ve kendi yaşam dünyasını estetik bir duyarlılıkla olağan bir şekilde birleştirmiş olması onun Osmanlı Estetizmi'nin bir aktörü olarak tanımlanmasına imkân verir. Aşiyan, mimarisi, mekân organizasyonu, dekorasyonu, eşyaları ve bahçesi ile bir bütün olarak Osmanlı modernleşmesinin bir yönünü ortaya koymakta ve yüzyıl dönümü İstanbulu'nda Osmanlı Estetizmi'nin mimari bir örneğini sergilemektedir.“Osmanlı Estetizmi ve Aşiyan”başlığını taşıyan tez ile biri diğerini kapsayan iki konuda sonuçlara ulaşılmıştır. İlk sonuç, Fikret'in edebiyat alanındaki modernleştirici etkileri ile kendi tasarladığı evi Aşiyan'ın bir bütün olarak görülmesine imkân yaratma çabasıdır. Aşiyan, fiziki bir varlık olarak Fikret'teki estetizmi ortaya koymakta ve yüzyıl dönümü kültürel seçkinlerinin yaşam ortamlarındaki değişime bir örnek sergilemektedir. İkinci sonuç ise Osmanlı modernleşmesi içerisindeki bir yaklaşıma,“Osmanlı Estetizmi”nin tanımlanmasına olan katkıdır. Aşiyan, henüz tekil bir örnek olarak dursa da hem sahibinin kimliği hem de evin ve bahçenin tasarımındaki nitelikler, iç mekân ve ev eşyalarındaki seçimler ile Osmanlı Estetizmi'nin görünürlüğüne güçlü bir katkı sağlamıştır.
Özet (Çeviri)
This thesis is about the house designed by Tevfik Fikret (1867-1915), one of the literary pioneers of Ottoman modernization, where he lived with his family from 1906 to 1915. Tevfik Fikret is a poet and writer whose biography and literary contribution has been significantly studied and researched; however, there is no detailed study about Tevfik Fikret's house“Aşiyan”which means home or bird's nest in Persian. The study of Tevfik Fikret's house, while providing information about the house itself, also explores one aspect of the turn-of-the-century Ottoman cultural elite's search for new living environments and changes in their conception of the home. In this thesis, Fikret's house, its current condition, its furnishings, the few photographs of the house taken during Fikret's lifetime, and the memories of Fikret's circle are evaluated with an interdisciplinary approach, considering the historical context and cultural references. Aşiyan was built on a slope overlooking the Bosphorus and Anatolian coasts in Rumelihisarı where it was far from the city center of Istanbul. Its construction began in 1905 and was completed in 1906. Fikret lived there with his family for nine years until his death in 1915. After Fikret's death, annexes were made to the house by his wife, Nazime Hanım, to rent some parts of it. The changes can be partially seen through the photographs that are thought to have been taken during Tevfik Fikret's lifetime. Aşiyan is a three-story house with two floors of wood structure on a masonry basement. The slope in the garden is arranged in the area where the house sits and a retaining wall that cuts the slope ensures that the house sits on a flat ground. There are service areas and a dining hall on the basement floor. On the ground floor there are the living room that hosts the poet's literary meetings, a daily living room and other rooms at the back of the stair hall. The bedroom and Fikret's study room are located on the upper floor. The spatial configurations of the living room and study room have aspects of Arts and Crafts architecture. On the façades of the house, there are elements from the Arts and Crafts movement. Apart from these, rocks, and stones, which are the dominant elements of the house and garden, are remarkable. The large stone wall encountered when entering the garden entrance gate is a striking element of the house. The house behind the large stone wall unites with the stones around the window what Fikret calls the“Socrates Window”, thereby strengthening its relationship with the ground. The pool built around a local rock and, seating and tables made out of the rock in the garden that arranged by preserving its natural qualities, are the signs of Fikret's interest in rocks. In Fikret's house, the influence of the British Aestheticism and Arts and Crafts movements can be seen. These traces are noticed in the spatial organization of the house and the elements on its façades. The planimetry and façade layouts of the house also provide information about Fikret's world. In England in the 19th century, with the social transformations of their behavior patterns, from clothing to housing and design, from furnishing to urban arrangement, middle class elites moved away from the local and traditional and opened themselves to new lifestyles. Aestheticism, which started as a literary attitude in line with Romanticism, turned into a“Movement”which reflected physical visibility. The most important contributions of the Aesthetic Movement and Arts and Crafts movements, which developed almost simultaneously in the second half of the 19th century in England, are the effect on interior and decorative arts. These changes, which affected the literature and fine arts such as painting, sculpture to interior design and objects of daily life, brought new lifestyles for the upper and middle classes that emerged after the industrial revolution. The houses and lifestyles of the artists have been especially influential on the aesthetic taste of the middle class. In 19th century Istanbul, when social and urban life began to change, the Ottoman cultural elite sought to create new living environments with their non-traditional thinking styles and aesthetic tastes. During the period when Tevfik Fikret was the editor-in-chief between 1896-1901, the literary figures gathered around the magazine Servet-i Fünûn were supporting the view that“Art for art's sake”, which became the fundamental slogan of Aestheticism, which had its literary beginning in French literature. This study examines the house, Aşiyan, designed and built by Tevfik Fikret, one of the leading representatives of the Servet-i Fünûn community, and reveals the tendencies of the turn-of-the-century cultural elites in their search for a new living environment and one aspect of the change in the concept of home in the late Ottoman society. Aşiyan reveals an aspect of Ottoman modernization with its architecture, spatial organization, decoration, and furniture that differs from the Ottoman housing tradition and presents an architectural example of“Ottoman Aestheticism”in turn of the century Istanbul. In addition to his literary productions, Fikret's romantic paintings, Art Nouveau drawings in Servet-i Fünûn magazine, Arts and Crafts and Aesthetic Movement influences in his home, Fikret revealed his individual identity by making the processes and meaning that created them a part of his life, beyond being influenced by the forms of the West. In addition to its historical value, Aşiyan also provides important data in terms of illuminating the life of a late Ottoman intellectual. The fact that he designed his house himself allows his spatial, formal, and decorative preferences to be revealed. The house is the architectural expression of the poetic image loaded with layers of meaning, revealing the intellectual and emotional world of the poet Tevfik Fikret as a physical entity. For Fikret, the house is laden with poetic images that integrate with his experiences, personality, and perception of the world. Aşiyan is the physical manifestation of these poetic images. The poetry of his house stems from the fact that he designs it with images. The poet, who undertakes the design of his house, ensures that architectural elements take on meanings beyond their functions, and carries his images into architecture. Aşiyan, with its structure that moves away from traditional residential qualities, presents remarkable data in terms of reflecting the choices of a modernizing actor in a modernizing society as well as one of the examples of modernizing Ottoman housing. In terms of understanding Fikret's holistic artistic personality, his house, which he designed and furnished himself, completes the portrait of him. His contribution to modernization in literature is also reflected in the architecture of his house. The fact that he combined Western elements and his own lifeworld with an aesthetic sensibility in a natural way allows him to be defined as an actor of Ottoman Aestheticism. Aşiyan, with its architecture, space organization, decoration, furnishings, and garden, reveals an aspect of Ottoman modernization as a whole and exhibits an architectural example of Ottoman Aestheticism in turn-of-the-century Istanbul. The thesis, titled“Ottoman Aestheticism and Aşiyan”, reaches two conclusions, one of which encompasses the other. The first conclusion is an effort to create an opportunity to see Fikret's modernizing influences in the field of literature and his self-designed house Aşiyan as a whole. Aşiyan, as a physical entity, reveals Fikret's aestheticism, and is an example of the change in the living environments of the cultural elite of the turn of the century. The second result is a contribution to an approach within Ottoman modernization, the definition of“Ottoman Aestheticism”. Aşiyan, although still a singular example, has made a strong contribution to the visibility of Ottoman Aestheticism through the identity of its owner, the design qualities of the house and garden, and the choices made in the interior and household furnishings.
Benzer Tezler
- A Russian intellectual in the Ottoman Empire: Konstantin N. Leontiev (1831-1891) on the eastern question
Osmanlı İmparatorluğu'nda bir Rus düşünürü: Konstantin N. Leontiyev ve şark meselesi
PINAR ÜRE
Yüksek Lisans
İngilizce
2008
Tarihİhsan Doğramacı Bilkent ÜniversitesiUluslararası İlişkiler Bölümü
DOÇ. DR. HAKAN KIRIMLI
- Ottoman-Islamic aesthetics and visual culture in palatial architecture and landscape: The case of Topkapi Palace in the 15th and 16th centuries
Saray mimarisi ve peyzajında Osmanlı-İslam estetiği ve görsel kültürü: 15. ve 16. yüzyıllarda Topkapı Sarayı örneği
EMİNE FİLİZ KÖLMEK
Doktora
İngilizce
2023
MimarlıkOrta Doğu Teknik ÜniversitesiMimarlık Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ UZAY PEKER
- Ortognatik cerrahi endikasyonu konulan hastaların ameliyat öncesi ve sonrası masseter kasının ultrasonografi ile incelenmesi
Examination of patients with indication of orthognatic surgery before and after surgery by ultrasonography
MURAD OSMANLI
Diş Hekimliği Uzmanlık
Türkçe
2018
Diş HekimliğiAnkara ÜniversitesiAğız Diş ve Çene Cerrahisi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HAKAN ALPAY KARASU