Geri Dön

Langa Yenikapı dolgu alanı ve Yalı Mahallesi (1750-1900)

The Langa Yenikapı land reclamation area and the formation of Yalı Neighborhood (1750-1900)

PDF İndir

  1. Tez No: 840814
  2. Yazar: AYHAN HAN
  3. Danışmanlar: PROF. DR. AYGÜL AĞIR
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Mimarlık, Tarih, Şehircilik ve Bölge Planlama, Architecture, History, Urban and Regional Planning
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2023
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
  10. Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Mimarlık Tarihi Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 364

Özet

Langa Yenikapı, sur içi İstanbul'un güney sahilinde; Davutpaşa Kapısı ile Kumkapı arasındaki semtin ismidir. Uzun bir tarihsel kesitte çeşitli kültür katmanlarının üst üste bindiği bölge, günümüzde İstanbul'un önemli bir arkeolojik sit alanıdır. Burası, İstanbul'un tarihi yerleşkesini kuzey-güney ekseninde ikiye ayıran Bayrampaşa Vadisi'nin denizle buluştuğu mevkide yer almaktadır. Bir zamanlar, yabanda kalmış sığ bir koy olan bölgenin inşa edilmiş çevreye dâhil edilmesi aşamaları, Bizans ve Osmanlı dönemlerinin önemli kesitlerine; kent mekânını dönüştüren önemli kırılma anlarına denk gelir. Yarımadanın içlerine doğru uzanan koyun Bizans ve Osmanlı dönemlerinde kademeli olarak doldurulması, kent mekânının denize doğru genişlemesinin önemli bir örneğini temsil eder. Dönem araştırmacıları tarihi yarımadanın doğal topografyasının değiştiği ve İstanbul kent mekânının denize doğru yüzyıllar içinde genişlediği konusunda hemfikirdirler. Yarımadanın güney sahilindeki en geniş koy alanının inşa edilmiş çevreye dâhil edilmesi bu gözlemin en önemli örneğidir. Kentin güney Marmara sahilindeki geniş bir alanı kaplayan koyun inşa edilmiş çevreye dâhil edilerek kapatılması kabaca üç aşamada gerçekleşmiştir. Birincisi, Büyük Konstantinus (324-337) döneminde, şehrin kara surlarını batıya kaydırarak yeni bir sabitleme hattı belirlemiştir. Şehrin imparatorluk başkenti yapıldığı 4. yüzyılın ilk çeyreğine denk aşamada Langa Yenikapı, şehir sınırları içine alınmıştır. Dördüncü yüzyılın sonunda, Theodosius Limanı olarak adlandırılan yapay limanın inşa edilmesi bölgenin dolması sürecinin ikinci eşiğidir. Bu süreçte, deniz tabanına mendirekler yerleştirilmiş ve böylece deniz tarafında yeni bir sabitleme hattı çekilerek bahsi geçen koy denizden çevrelenmiştir. Arkeolojik buluntular gemi batıklarını yapay liman tesisinden sonraki dönemlere tarihlendirmektedir. Daha da önemlisi litolojik katmanların yapay limanın tesis edilmesinden sonra daha kısa aralıklarla oluştuğunu göstermektedir. Yapay liman bölgesi Bizans döneminde dolarak, Osmanlı döneminde Langa Bostanları ismini almıştır. Osmanlıların 1760 senesi İlkbahar'ında başlattığı Langa Yenikapı limanını doldurma projesi, doğal koyun tamamen kapatılarak kent mekanının denize doğru genişlemesinin üçüncü eşiğini temsil eder. Theodosius Limanı bölgesinin oluşturulması sürecinde, limanın güneydoğu köşesinde içe doğru kavis yapan bir girinti alanı oluşturulduğu anlaşılmaktadır. Girinti, birisi batıdaki Davutpaşa Kapısı tarafında ve diğeri ise doğudaki Yenikapı hizasında denize doğru çıkıntı yapan iki adet burunla kısmi olarak korunaklı hale getirilmişti. Osmanlı dönemi dolgusu, söz konusu iki burnun arasında, deniz tabanına sandıklarla kıyı set duvarlarının yerleştirilmesi ve ardının ise Laleli Çeşme Camii temel hafriyatından çıkan molozun dökülmesini ihtiva eden çalışmaları kapsar.“Langa Yenikapı Dolgu Alanı ve Yalı Mahallesi (1750-1900)”başlığını taşıyan işbu çalışma ise limanın doldurulması ve dolgu alanı üzerine inşa edilen Yalı Mahallesi'nin imar sürecini konu edinmektedir. Langa Yenikapı dolgu alanı benzerlerine az rastlanan bir alandır. Dolgu üzerine inşa edilen Yalı Mahallesi ise ortaya çıkış ve inşa ediliş yöntemi ile olağanın dışında bir Osmanlı mahallesi örneğini temsil eder. Burada mekânın üretimi ve kentsel gelişimi, sığ dipteki oynak kum tabakası üzerine inşa edilen ve denizden doldurulan bir mekânın hikâyesidir. Yalı Mahallesi, denizin sürekli ve sert su hareketlerine maruz kalan sur içi İstanbul'unun güney Marmara kıyısında tehditkâr bir ekosistemde inşa edilmiş çevrenin sınırında, sığ dipten bacaya kadar insan eliyle üretilmiş bir mekândır. Doğa ve insanın süreklilik arz eden tehditlerine karşın iç bütünlüğünü koruyan mahalle mekânı, uzun ve istikrarlı bir geçmişe sahiptir. Mahalle mekânı, deniz tarafından günü birlik gelen dalga ve rüzgârların yıkıcı etkilerinin yanı sıra yangın ve depremlerle dönem dönem yok olmuştur. Bununla birlikte, mahallenin ilk inşasında zeminde oluşturulan sokak dokusu ve parsel izleri devamlılık sağlayarak külleri ve molozları üzerinde yeniden inşa edilmiştir. Araştırmanın birinci kısmı, kıyı set duvarlarının örülmesi ve ardının molozla doldurulmasını konu edinir. Limanın doldurulması ve üzerine bir mahalle inşa edilmesi, 1760'ta inşasına başlanan Laleli Çeşme Camii projesinin temel hafriyatından çıkan moloz sorununa bir çözüm olarak ortaya çıkmıştır. Proje, kıyı topografyasının zorluğundan ötürü dönemin mimarlık ve mühendislik bilgisinin uygulama sahasına dönüşmüştür. Araştırmanın ikinci etabı ise dolgu ile elde edilen sathın imarı sürecini içerir. Proje alanına ayrılan emek ve sermayenin tazmin edilmesi, konut yapımı ve pazarlanmasına yönelik bir kentsel dönüşüm modelini gerekli kılmıştır. Bu model, konutların yapı adalarına daha yoğun, ekonomik ve mali kaynak üretme amaçlı yerleştirilmesinden yerleşke içerisinde her bir mevkiinin cazibesinin yükseltilmesine ve elde edilen sathın metalaşmasına değin geniş bir faaliyet alanında ifadesini bulmuştur. Mahalle, Osmanlı dönemi mimarlık ve kent tarihi araştırmaları açısından liman dolgusunu takip eden yapılaşma sürecini takip edebildiğimiz veri tabanına sahip olduğundan özel bir öneme sahiptir. 1762-1768 seneleri arasında mahallede kiraya verilen ilk konut ve dükkân tipi yapıların yapı bilgisi, kiracısı ve sözleşme şartlarını içermekte olan veri tabanı, mahallenin oluşma sürecini haritalandırma fırsatı sunmaktadır. On dokuzuncu yüzyılın ilk çeyreğine ait olan ve benzer içerikte başka bir veri tabanı ile birlikte zaman içerisinde ortaya çıkan mahalle haritaları, alanın dönüşümü ve kentsel dokunun sürekliliğini izleme fırsatı sunmaktadır.

Özet (Çeviri)

Langa Yenikapı is one of the most important districts located on the south coast of İstanbul. The encapsulation of the region, which is in the area where the Bayrampaşa Valley meets the sea, into the built environment corresponds to the important time frames of both the Byzantines and Ottomans. In the first quarter of the fourth century, when Constantine the Great declared the city as the imperial capital, the region was an area where the Sea of Marmara recessed into the historical peninsula. The researchers admitted the shoreline of the historical peninsula and surrounding areas has been gradually moving forwards towards the sea over the centuries. The encapsulation of the largest inlet on the southern coast of the peninsula into the built environment is a prime example of this point. The installment of an artificial harbor by Theodosius I in the bay at the end of the fourth century represents an important threshold. The ancient mole as part of the harbor installation formed a fixation line in the sea preventing the currents and waves of the Sea of Marmara. There are a set of clues that infilling of the bay was accelerated after the harbor installation. For example, the latest archeological excavations conducted at the site in between 2004-2013 unearthed 37 shipwrecks from the period between the fifth and the late eleventh centuries. Particularly noteworthy are the lithological layers which were formed at shorter intervals after the fifth century. The artificial harbor basin was filled in the Byzantine period and the name Langa Bostanları was granted during the Ottoman times. The historical sources indicate that an angled recess was formed at the southeastern corner of the Harbour of Theodosius. The two projecting headlines at the west and east side of the recess were functioning to cut the speed of the waves and currents of the sea. The aforementioned recess became the project area in the 1760s where a new neighborhood grew up as the result of casting away of the huge quantities of earth extracted from the elevated terrace upon which Laleli Çeşme Mosque was built. This process represents the complete closure of the bay, and constitutes the forming of the Ottoman layer thereupon. This research project, The Langa Yenikapı Land Reclamation Area and the Formation of Yalı Neighborhood (1750-1900), investigates the construction, in the second half of the eighteenth century, of a new neighborhood by land reclamation, which involved filling a section of the Marmara Sea on the southern shore of the city with soil and dirt. This“manufactured”landscape completed the process of filling the Theodosian Harbour (built in the 5th century) with soil and debris. The formation of the Yalı Neighborhood should be seen as part of broader urban developments in Istanbul, that is, the construction of Laleli Çeşme Mosque in 1760-1764. The mosque was built in the Lycus Valley on a new artificial terrace and the rubble excavated from the foundation of the massive structure, and was sent to the port. The city authorities were able to turn the process into an urban development project aimed at compensating the expenditures. To accomplish this, city authorities built a quay line using timber formworks (caisson type) or sanduks, an ancient construction technique that produced a solid foundation in the water. This created a solid ground in the sea, which became the southern boundary of the new neighborhood. The new quay line extending in between the projecting headlines at the west and east side of recess is a 281 m long embankment wall in the east-west direction, and 70 m long in south-north direction. The newly produced space, located outside the city walls, reached the size of approximately 38.485 m2 on top of which the neighborhood was built. This massive eighteenth-century construction project is currently the site of an archeological excavation. The dissertation project examines the conversion of this produced landscape at the southern shore of Istanbul into a neighborhood (mahalle). It aims to weave the available archival sources and soil reconnaissance reports into a comprehensive narrative history, and to place the formation of this neighborhood in the context of eighteenth-century Ottoman architecture and urban planning. Research focused on the technical aspect of the formation of the ground area where once there was sea, the shifting role of the southern city walls and gates when the neighborhood was constructed, the process of constructing piers, streets, public spaces, fountains, coffeehouse, storehouses, manufacturing facilities and residential buildings on the newly reclaimed land, and the use of such space in the nineteenth century. The archival documents used include descriptions of the construction project of the neighborhood, title-deeds (hüccet), income and expenditure records of the charitable foundations, and maps. My archival research has already established the application of a grid plan during the construction of the neighborhood in the 1760s; I have also located the initial buildings that were constructed such as piers, a mill, a bathhouse, and dye-cloth facilities, and compiled a comprehensive database of the neighborhood's tenants. The database contains the sales-lease agreements between the owner and the customer. These contracts provide a rich database about the structure and its users as well the parcels, boundaries, number of floors etc. User information refers to the social content and includes the customer's name, family name, the rent or purchase price and the date of the contract. The data embedded in the archival sources was placed in their parcels by employing the Geographic Information Systems (GIS). The project has also uncovered documents that show the responses of the wakf administration and the city's authorities to the earthquakes and several fires that periodically damaged the neighborhood. The newly produced space was a man-made object, a work of engineering in the sense that it was designed from the seafloor to the top of the chimneys to ensure a spatial permanency over time. The embankment walls were designed to balance the water pressure for protection of the settlement. The ground is an elevated platform in the form of inclined plane to ensure the flow of wastewater out of the settlement, a condition for the installation of the sewer lines. To achieve this, they had to design the timber formwork from the very beginning to mount the outlet pipes into the structure since it was impossible to drill the materials inside the caissons. Therefore, it was necessary to determine and lay across the sewer and water distribution lines over the settlement. From this feature appears the archaeology of the modern notion of comprehensive and integrated street and sewer systems: the street system of the neighborhood became the physical framework for the bundling of buried water conduits. Compensation for the labor and capital allocated to the project area necessitated an urban development model for housing and marketing. This model found its expression in a wide range of strategies, from the positioning of parcels on the building blocks for the purpose of generating more economic and financial resources, to increasing the attractiveness of each location within the settlement, to commodification of the reclaimed land from the sea. This dissertation is a result of interdisciplinary work, combining archival and archaeological records to explore the history of urban planning and civil engineering in Ottoman Istanbul. The building of Yalı Neighborhood is a rare case of a well-documented urban development that can be traced from its very beginnings in the mid-eighteenth century until the early twentieth century. It is also a case study that can contribute to the debates in the growing field of Istanbul's urban history. The project addresses a range of important questions. For instance, how was the neighborhood planned and built? Where did institutions and citizens of Istanbul locate themselves as actors participating in the development of the city? Was the grid plan applied in the construction of the neighborhood an improvisation, or a new stage in the history of Ottoman architecture and urban planning? This study will also challenge the historiography, which has placed religious buildings as centers of civic life, a view that frequently defines neighborhoods as autarchic units in whose centers was a mosque, church or synagogue from which the streets radiated. The research discusses the newly produced neighborhood of Yalı as both a consumer and producer, and addresses the questions of the formation of production units in the new urban design.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    331050

    Marmaray Projesi kapsamında Yenikapı kazılarında ortaya çıkarılan Osmanlı keramikleri: 15-17. yüzyıl

    Ottaman ceramics unveiled at Yenikapı excavations as part of Marmaray Project: 15th-17th century

    AYŞE KENAR

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2013

    Sanat TarihiMimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi

    Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. YAŞAR ÇORUHLU

  2. Tez No

    192000

    Yenikapı kazı buluntusu sırlı seramiklerinin değerlendirilmesi

    The evaluation of glazed ceramics from Yenikapı excavations

    YURDANUR AKPINAR

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2006

    Güzel SanatlarMimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi

    Seramik ve Cam Tasarımı Ana Sanat Dalı

    PROF. MELTEM KAYA

  3. Tez No

    859759

    Osmanlı İstanbulu'nda pamuklu basmacılık ve çevresindeki ilişki ağları (1789-1876)

    Calico printing in the Ottoman Istanbul and networks around it (1789-1876)

    CANAN TORLAK EMİR

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2024

    Tarihİstanbul Medeniyet Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. ELİF BAYRAKTAR TELLAN

  4. Tez No

    381923

    Yenikapı Metro ve TEİAŞ arkeolojik kazılarından açığa çıkarılan İznik seramiklerinin değerlendirilmesi

    Assessment of the İznik tiles revealed at the Yenikapı Metro and TEİAŞ archaeological excavations

    HASAN BİNAY

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2014

    Arkeolojiİstanbul Teknik Üniversitesi

    Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. FATMA İLKNUR KOLAY

  5. Tez No

    294779

    Urban rescue archaeology: Yenikapı excavations in Istanbul as a case study

    Kent kurtarma kazıları: İstanbul Yenikapı kurtarma kazıları örneği

    AHU ÇEZİKER

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2011

    ArkeolojiKoç Üniversitesi

    Anadolu Medeniyetleri ve Kültürel Miras Yönetimi Ana Bilim Dalı

    DR. ALESSANDRA RİCCİ

Geri Dön