Ahmed Câvîd'in Gayr-i Menkût Elfâza Mahsûs Lügat'i (İnceleme-karşılaştırmalı metin)
Ahmed Câvîd's Gayr-i Menkût Elfâza Mahsûs Lügat (Rewiew-comparative text)
- Tez No: 841249
- Danışmanlar: PROF. DR. NESLİHAN İLKNUR KOÇ KESKİN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 416
Özet
Osmanlı Türkçesi alfabesinin temeli, görsel değeri ön planda olan Arap alfabesine dayanır. Arap alfabesindeki harflerin sayı değerleri ve görsel etkisi onlarla ilgili çeşitli imajların oluşturulmasına vesile olmuştur. Harflerin bu özellikleri; belagat, din, edebiyat, ilahiyat, tarih gibi farklı disiplerde üretilen eserlerde bazen şifreleme bazen de hüner gösterme amaçlarıyla ön plana çıkarılmıştır.“Âtıle, bî-nukat/bî-nokat, gayr-i menkût, hazif, hurûf-ı hattî, lipogram, mühmel/mühmele ve sâde”terimleri noktasız harflerin kullanımına işaret eden farklı alanlara ait terimlerdir. Bu çalışmada, XVIII. yüzyıl tarihçi ve ediplerinden olan Ahmed Câvîd'in Gayr-i Menkût Elfâza Mahsûs Lügat adlı noktasız harflerden oluşan kelimelerin derlendiği mensur sözlüğü ele alınmış, karşılaştırmalı metni oluşturularak şekil ve tertip özellikleri bakımından detaylı olarak incelemesi yapılmıştır. Ahmed Câvîd'in bu sözlük dışında mutfak kültürüne dair kaleme aldığı Terceme-i Kenzü'l-İştihâ adlı başka bir sözlüğü daha vardır. Ahmed Câvîd her iki eserinde de farklılığı arayan bir sözlükçü olarak karşımıza çıkar. Yazımı 1800-1801 tarihleri arasında tamamlanan Lügat'in kaynakları arasında Mütercim Asım Efendi'nin Burhân-ı Katı Tercümesi, Zemahşerî'nin Mukaddimetü'l- Edeb ile Esâsü'l-Belâga'sı, Muhammed b. Abdülhâlik b. Marûf'un Kenzü'l-Lüga'sı, Şîrazlı Cemâlüddin Hüseyn İncu'nun Ferheng-i Cihangirî, Zend ü Pâzend Lügati, İncil Lügati ve müellifin kendi eseri olan Terceme-i Kenzü'l-İştihâ sayılabilir. Lügat'in tespit edilen iki nüshası bulunmaktadır. Bunlardan ilki İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazmalarında nr. 1486'da yer almakta ve 97 varaktır. Diğeri ise Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları Hazine Kitaplığında nr. 1187'de bulunmakta ve 92 varaktır. Eserde; Arapça, Farsça ve Türkçe olmak üzere edebiyat, tarih, mitoloji, tıp, gastronomi, sosyal hayat, özel isimler vb. alanlara ait noktasız harflerden oluşan 2988 madde başı yer almaktadır. Madde başları Ferheng-i Şu'ûrî örnek alınarak kategorize edilmiştir. Gayr-i Menkût Elfâza Mahsûs Lügat, hem noktasız harflerden oluşan kelimelerin derlenmesi hem de sözlüğün sonuna eklenen yine noktasız harflerle yazılan manzum -matla, müfret, gazel, kıt'a- ve mensur parçaları -mektup, vaaz, hutbe- ihtiva etmesi açısından orijinaldir. Sözlüğün iç yapısında ise madde başlarını örneklendiren 17.yüzyıl divan şairi Tecellî Efendi ve Fars şairlerinden Halimî-i Şîrvânî'nin şiirlerinden pek çok manzum parça kullanılmıştır. Gayr-i Menkût Elfâza Mahsûs Lügat'in tüm bu yönleriyle kullanıma yönelik değil, kişisel tercih doğrultusunda noktasız harflerle metin oluşturmak isteyen müelliflere kaynaklık etmek için yazıldığını söylemek yanlış olmayacaktır.
Özet (Çeviri)
The basis of the Ottoman Turkish alphabet is based on the Arabic alphabet, whose visual value is at the forefront. The numerical values and visual effects of the letters of the Arabic alphabet have led to the creation of various images about them. These features of letters; It has been brought to the fore in works produced in different disciplines such as rhetoric, religion, literature, theology and history, sometimes for the purpose of encryption and sometimes for the purpose of showing skill. The terms“Âtıle, bî-nukat/bî-nokat, gayr-i menkût, hazif, hurûf-ı hattî, lipogram, mühmel/mühmele and sâde”belong to different fields indicating the use of letters without dots. In this study, XVIII. The prose dictionary of Ahmed Câvîd, one of the historians and writers of the 19th century, called Gayr-i Menkût Elfâza Mahsûs Lügat, which is a compilation of words consisting of letters without dots, was discussed, and its comparative text was created and examined in detail in terms of shape and arrangement features. Apart from this dictionary, Ahmed Câvîd also has another dictionary called Terceme-i Kenzü'l-İştihâ, which he wrote about culinary culture. In both of his works, Ahmed Câvîd appears as a lexicographer looking for difference. The sources of the Dictionary, which was completed between 1800 and 1801, include Translator Asım Efendi's Burhân-ı Katı Tercümesi, Zemahşerî's Mukaddimetü'l-Edeb and Esâsü'l-Belâga, Muhammed b. Abdulkhalik b. Marûf's Kenzü'l-Lüga, Şîrazlı Cemâlüddin Hüseyn İncu's Ferheng-i Cihangirî, Zend ü Pâzend Lügati, Bible Dictionary and the author's own work, Terceme-i Kenzü'l-İştihâ. There are two copies of the Dictionary identified. The first of these is in Istanbul University Rare Books Library Turkish Manuscripts no. It is located in 1486 and has 97 leaves. The other one is in the Topkapı Palace Museum Turkish Manuscripts Treasury Library no. It was found in 1187 and has 92 leaves. In the work; Literature, history, mythology, medicine, gastronomy, social life, proper names, etc., including Arabic, Persian and Turkish. There are 2988 article headings consisting of letters without dots belonging to the fields. Article headings are categorized using Ferheng-i Şu'ûrî as an example. Gayr-i Menkût Elfâza Mahsûs Dictionary is original in terms of both compiling words consisting of letters without dots and containing verse - matla, müfret, ghazal, stanza - and prose pieces - letters, sermons, sermons - also written in letters without dots, added to the end of the dictionary. In the internal structure of the dictionary, many verse pieces from the poems of the 17th century divan poet Tecellî Efendi and the Persian poet Halimî-i Şîrvânî were used to exemplify the headings. It would not be wrong to say that Gayr-i Menkût Elfâza Mahsûs Lügat was not written for use in all its aspects, but to be a resource for authors who want to create texts with undotted letters in line with personal preference.
Benzer Tezler
- Ahmed Câvîd'in Terceme-i Kenzü'l-İştihâ'sı (İnceleme–tenkitli metin-sözlük)
Ahmed Câvîd's Terceme-i Kenzü'l-İştihâ (Review-critical text-dictionary)
CEYDA ÇELEBİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NESLİHAN İLKNUR KOÇ KESKİN
- Osmanlı liberal düşüncesinde Ulum-ı İktisadiye ve İctimaiye Mecmuası (1908-1911)'nın önemi
Liberalism in the Ottoman economic thought
KIYASETTİN AYDIN
- Covid-19 as a disaster and challenges of managing the pandemic in urban slums: The case of nairobi
Bir afet olarak kovid-19 ve şehir merkezlerinde pandemiyi yönetmenin zorlukları: Nairobi örneği
AHMED HUSSEIN OLAT
Yüksek Lisans
İngilizce
2022
SosyolojiAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiAfet ve Savaş Sonrası İmar ve Rehabilitasyon Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EMRAH AKBAŞ
- Kafkas Dergisi üzerine bir inceleme (ocak-Aralık 1953)
Areview on the Caucasus Journal (January-December 1953)
ÜMMÜ GÜLSÜM SAĞLAM
- ЕВРАЗИЯ ЭКОНОМИКАЛЫК БИРЛИГИ: КЫРГЫЗСТАН МИСАЛЫНДА
Avrasya Ekonomik Birliği: Kırgızistan örneği / The Eurasian Economic Union: The Case Of Kyrgyzstan
ŞAMİL BALCI
Doktora
Kırgızca
2024
EkonomiKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CUSUPCAN PİRİMBAYEV