Mimarlık ve edebiyat ilişkisinde zaman-mekan: Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Beş Şehir eseri üzerinden bir değerlendirme
Time-space in the relationship between architecture and literature: An evaluation through Ahmet Hamdi Tanpınar's Five Cities work
- Tez No: 857756
- Danışmanlar: PROF. DR. HİKMET SİVRİ GÖKMEN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dokuz Eylül Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Bina Bilgisi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 280
Özet
Artan disiplinler arası etkileşimler bilgi alanlarını ve bilgi üreten disiplinlerin bilgiyi üretirken gerçekleştirdiği düşünme ve üretim biçimlerini, araştırma ve uygulamaya dair yöntem ve yaklaşımlarını farklılaştırmış ve birbirine yakınlaştırmıştır. Mimarlık da edebiyat da kendi bilgisini ve üretimini toplumsal dinamikler aracılığıyla üreten toplumsal disiplinler olarak disiplinler arası etkileşimlerin odağında iki bilgi üretim alanıdır. Toplumsal alanda her türden deneyimin gerçekleştiği ortam olarak mekân, aynı zamanda edebi eserde ele alınan olayların da sahnesidir. Benzer şekilde mimarlık da kendi bilgi alanını yalnızca fiziksel mekân üretimi üzerine konumlandırmaz. Edebi mekân, dil ve metin yoluyla mekâna dair bilgi üretimini zenginleştiren bir mekânsal bilgi üretim alanıdır. Mimarlık ve edebiyat arasında dil, metin, mekân ve mekânın kullanımına dair gerçekleşen bu çok yönlü etkileşimin zaman-uzam boyutuyla irdelenmesi çalışmanın ana eksenini oluşturmaktadır. Çalışma, mimarlık ve edebiyat ara kesitinde zaman-uzamı ele alırken her iki disiplinde de mekâna dair düşünmeye olanak sağlayan coğrafya disiplininden ve araçlarından yararlanılmaktadır. Edebi mekânın araştırılmasında belirlenen coğrafi bakış açısı, yazarın hayat ve edebiyat coğrafyası ve edebi eserde anlatılan olayların geçtiği coğrafi bağlamla birlikte çok yönlü ele alan edebiyat coğrafyası kavramı olarak belirlenmektedir. Coğrafi bakış açısıyla mimarlık ve edebiyat ilişkisine odaklanarak iki disiplinin ara kesitinde zaman-uzam ekseninde gerçekleşen mekânsal bilgi üretimini, haritalar aracılığıyla mekânsal temsillere dönüştürmektedir. Coğrafya disiplinine ait düşünme biçimleri ve mekânsal temsillerin araçsallaşarak zamana ve uzama dair farklı bakış açıları sunmaktadır. Çalışmada zaman-uzam ilişkisi Rus edebiyat teorisyeni Mikhail Bakhtin'in kavramsallaştırdığı“kronotop”kuramıyla araştırılmaktadır. Bakhtin'in dilbilim ve edebiyat teorisi alanında zaman ve uzamın birlikteliğini tariflediği kronotop kuramı, mimarlık dışı bir düşünce üretme biçimi olarak mimarlık alanının bilgisine farklı perspektifler sunmaktadır. Çalışmada kronotop kuramı, Türk Edebiyatında zamana, mekâna ve mimariye verdiği önemi edebiyatında ve yaşamında belirgin biçimde gözlemlenebilen edebiyatçı Ahmet Hamdi Tanpınar ve Tanpınar'ın Beş Şehir eseri üzerinden ele alınmaktadır. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın edebi kişiliğinin oluşumunda ve edebiyatında, yaşadığı ve eserlerinin de zamansal aralığını oluşturan Türk modernleşme süreci etkili olmaktadır. Türk Modernleşme süreci boyunca toplumsal ortamda hâkim olan eski-yeni, gelenek-modern arasında yaşanan gelgitler Tanpınar edebiyatına da yansımaktadır. Tanpınar'ın edebiyatı ve edebiyat coğrafyası zaman-uzam perspektifinden coğrafi bakış açısıyla okunabilmektedir. Beş Şehir denemesi, Tanpınar'ın dönemin toplumsal ortamının siyasi, kültürel, sosyal ve gündelik hayata yansımalarını mekânın ve kentin dönüşümü üzerinden okuduğu bir mekân anlatısıdır. Tanpınar'ın şahsi yaşamında da önemli yer tutan bu şehirler yazarın edebiyat coğrafyasıyla birlikte zaman-uzam perspektifinden kronotopik bir okumaya tabi tutulmaktadır. İçerik analizi yöntemiyle irdelenen Beş Şehir'de (Konya, Ankara, Erzurum, Bursa, İstanbul) tespit edilen önemli zaman-uzam durumları kronotopik haritalar ile edebi mekâna dair mekânsal veri sunmaktadır. Edebiyat ve dilbilim alanından ortaya çıkan kronotop kuramı ile geliştirilen zaman-uzam kavrayışı, mimarlık ve edebiyat arasındaki ilişkinin sınırlarını genişletmekte ve mekânsal bilgiye katkı koymaktadır.
Özet (Çeviri)
The increasing interdisciplinary interactions have differentiated and brought closer the fields of knowledge and the thinking and production methods of disciplines that produce knowledge. Architecture and literature, as social disciplines that produce their knowledge and production through societal dynamics, are at the focus of interdisciplinary interactions. Space, as an environment where all kinds of experiences take place in the social field, is also the stage for events addressed in literary works. Similarly, architecture does not only position its knowledge in the production of physical space. Literary space, through language and text, enriches the production of spatial knowledge, becoming a field of spatial knowledge production. This multifaceted interaction between language, text, space, and the use of space in architecture and literature is examined in the dimension of time and space, forming the main axis of the study. The study, while addressing time-space in the intersection of architecture and literature, utilizes the tools and perspectives of the geography discipline, allowing thinking about space in both disciplines. The geographical perspective determined in the exploration of literary space is defined as the concept of literary geography, which comprehensively addresses the geography of the author's life and literature, along with the geographical context in which the events in the literary work take place. Focusing on the relationship between architecture and literature with a geographical perspective, the study transforms the spatial knowledge production that occurs in the intersection of the two disciplines in the time-space axis into spatial representations through maps. The ways of thinking and spatial representations of the geography discipline provide different perspectives on time and space as they become instrumentalized. In the study, the relationship between time and space is addressed through the conceptualization of“chronotope”by the Russian literary theorist Mikhail Bakhtin. Bakhtin's theory of chronotope, which deals with the unity of time and space, offers different perspectives on the knowledge of the field of architecture as a form of thinking outside architecture. In the study, the theory of chronotope is discussed through the works of the Turkish literary figure Ahmet Hamdi Tanpınar and his work“Five Cities,”which prominently reflects his importance to time, space, and architecture in Turkish literature and life. The Turkish modernization process, which influences the formation of Tanpınar's literary personality and the temporal range of his works, has a significant impact on his literature. The oscillations between old and new, tradition and modernity prevailing in the social environment during the Turkish modernization process are reflected in Tanpınar's literature as well. Tanpınar's literature and literary geography can be read through a geographical perspective in the time-space perspective. The essay“Five Cities”is a narrative of space that reads the political, cultural, social, and daily reflections of the societal environment of Tanpınar's time through the transformation of space and the city. These cities, which also hold an important place in Tanpınar's personal life, are subjected to a chronotopic reading from the time-space perspective along with the literary geography of the author. The content analysis method used in the study explores significant time-space situations identified in“Five Cities”(Konya, Ankara, Erzurum, Bursa, Istanbul), presenting spatial data about literary space through chronotopic maps. The concept of chronotope developed through the theory of chronotope originating from literature and linguistics expands the boundaries of the relationship between architecture and literature and contributes to spatial knowledge.
Benzer Tezler
- Otobiyografik bellekte mekânın kurulumu ve mekânsal durumlar: Sinematografik ve edebi üretimler üzerinden bir inceleme
Establishment of space in autobiographical memory and spatial situations: A research through cinematographic and literary works
ELİF CEMRE ÇELİKCAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SIDIKA ASLIHAN ŞENEL
- Bedensel bir kırılganlık olarak uyku ve mekansal anlatıları
Sleep as vulnerability of the body and its spatial narratives
ŞADİYE YAĞMUR DURAK
- 19.yüzyıldan günümüze İstanbul'da fransız okul yapıları
French school buildings in İstanbul from 19th century to the present
ZÜBEYDE GÖZDE KUTLU
- Biyopolitika kavramı üzerinden salgın hastalıklar ve mimarlık ilişkisinin okunması
Examining the relationship between epidemic diseases and architecture through the concept of biopolitics
ECEM ALTINTAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
MimarlıkMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ERDEM CEYLAN
- Geçişken mekan arayışı ' James Turrell örneği'
Exploration of transient space ' a case study of James Turrell '
ECE DOĞAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Güzel SanatlarMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYLA FATMA ANTEL