Anatomy of Bosnian war songs: Narrative analyses of wartime songs in Bosnia and Herzegovina 1992-1995
Bosna savaş şarkılarının anatomisi: 1992-1995 yılları arasında Bosna Hersek savaş şarkılarının anlatımsal analizi
- Tez No: 872223
- Danışmanlar: PROF. DR. OZAN BAYSAL
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Müzik, Music
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: İngilizce
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Müzikoloji ve Müzik Teorisi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Müzikoloji Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 157
Özet
Müziğin savaş ve şiddetle olan bağlantısı insanlık tarihi boyunca süregelmiştir. Müzik sadece eğlence aracı olmanın ötesine geçerek propaganda, moral yükseltme, direniş ve hatta savaş suçları için bir araç olarak kullanılmıştır. Milliyetçilik ve müzik iç içe geçmiş, milliyetçi hareketler, kültürel kimliklerini şekillendirmek ve destek toplamak için müziği bir araç olarak kullanmıştır. Etnopolitik çatışmalar, genellikle ihtilaflı topraklar üzerindeki kontrol ve azınlıkların kültür, din veya dil temelinde ortadan kaldırılmasına veya asimile edilmesini kapsar. Yugoslavya'nın dağılması ile süregelen savaşlar ve çatışmalarla ilişkilendirilen“etnik temizlik”terimi, azınlıkları evlerini terk etmeye zorlamak için şiddet yoluyla korku yaratmayı amaçlar. Medya propagandası ve eğlence sektörü ve bu sektörlerin uzantısı olarak müzik, bu çatışmalarda önemli roller oynamıştır. Etnomüzikologlar, çatışmalar sırasında üretilen müziklerdeki sembolizmi inceleyerek müziğin etnopolitik kimliklerin şekillenmesindeki rolünü araştırılar. Yugoslavya'nın dağılmasınnın asıl sebepleri hakkında farklı görüşler vardır. Bazı görüşlere göre Tito'nun kardeşlik ve birlik (bratsvo i jedinstvo) ideolojisi sayesinde İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra bütün etno-politik nefret bastırılmış ve Tito'nun ölümüyle bu bastırılan nefret gün yüzüne çıkmıştır. Gangon'a (2004) göre savaşın asıl sebebi elitlerin ekonomik sorunlarla birlikte, dağılmanın eşiğine gelen Yugoslavya'nın kaynaklarını ellerine geçirmek için etno politik nefret söylemini yayması ve bu söyleme karşı gelenleri pasifize eden bir strateji geliştirmesi olmuştur. Yugoslavya' nın dağılma sürecinde meydana gelen savaşları ve 1992 – 1995 yılları arasında devam eden Bosna Savaşı boyunca üretilen müzikleri anlamak için Bosna' nın halk müziklerini bilmek ve İkinci Dünya Savaşı sonrasında kurulan sosyalist Yugoslavya'nın popüler müzik geçmişini anlamak gerekmektedir. Coğrafi ve sosyo-ekonomik izolasyonu nedeniyle, Bosna Hersek'in kırsal müziği tüm bölgedeki en eski ve en geleneksel müzik olarak kabul edilir, bu müzik antik dönemden günümüze temel stilistik özelliklerini korumuştur ve eski ritüeller ile bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Kendine özgü müzik unsurlarının birçoğu Hırvatistan, Karadağ, Sırbistan, Kosova, Arnavutluk, Bulgaristan ve kuzey Yunanistan dahil olmak üzere diğer Balkan ülkelerinin geleneksel müzikleri ile benzerlikler gösterir. Osmanlı dönemi 1463'ten 1878'e kadar dört asırlık bir zaman dilimine yayılmış ve etkisi Bosna Hersek'teki geleneksel müziğin evrimi üzerinde önemli bir etkiye sahip olmuştur. Osmanlıların gelişiyle birlikte, bölgede daha önce bilinmeyen yeni müzik türleri ortaya çıkmıştır. Bu yeni müzik, Osmanlı yönetimi boyunca devam etmiştir ve günümüzde ortaçağdan kalan kültürel özelliklerini korumuştur. Bosnalı feodal beyler, profesyonel şarkıcıları himaye etmişlerdir. Buna ek olarak, İslamiyet öncesi ortaçağ Bosna döneminden miras kalan kültür, Osmanlı döneminde yeni anlayışlar getirmekle birlikte uzun bir süre aslını korumuştur. Daha sonra, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun 1878'den 1914'e kadar süren yönetimi sırasında Bosna-Hersek, Batı kültürel eğilimlerini benimsemeye başlamıştır. Bu dönemde, Türkçe“sevdah”kelimesinden türetilen ve tutku, aşk ve aşk özlemi anlamına gelen“sevdalinka”türü ortaya çıkmıştır. Sevdalinkalar geleneksel olarak solo icracı tarafından, saz ve 20. Yüzyıldan itibaren akordiyon eşliği ile okunur. Bu şarkıların dikkate değer özellikleri arasında geniş bir melodik aralığa sahip uzun cümleler, karmaşık süslemelere sahip melizmatik bir vokal tarzı ve Türk makamlarıyla ilişkili modal bir yapı yer alır. 1945'te Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'nin kurulmasının ardından radyo yayıncıları, halk müziğini otantiklik anlayışlarına göre sınıflandırmak için bir sistem oluşturulmasında önemli bir rol oynamıştır. Başlangıçta Belgrad Radyosu, halk müziğinin en eski ve en otantik biçimi olarak algılanan kaynak (izvorna) müziğini kullanmıştır. Daha sonra, odak noktası Sovyetler Birliği'ne benzer şekilde“halk şarkısı düzenlemesine”(narodna pesma/pjesma u obradi) ve ardından“halk ruhuyla bestelenmiş müziğe”kaymıştır. 1950'lerde temel estetik anlayışı, narodna müziğini“güncellemeye”yönelik halk müziği düzenlemelerini içermektedir.“Zabavna muzika”veya“zabavna glazba”(“eğlence müziği”olarak çevrilebilir) terimi ilk olarak 1950'lerin Yugoslavya'sında Batı tarzı popüler müziğin yerel olarak geliştirilmiş bir versiyonunu ifade etmek için ortaya çıkmıştır. Belgrad Radyo Televizyonu'nun 1960 tarihli yıllığına göre, bu terim Yugoslav radyo istasyonları tarafından popüler eğlence türlerini“ozbiljna”(sanat müziği) ve“narodna”(halk) müziğinden ayırmak için kullanılmaya başlanmıştır. Başlangıçta,“zabavna”çeşitli vokal ve dans müziği türlerine, film müziklerine, caza, operetlere ve uluslararası halk şarkısı düzenlemelerinden bahstemek için geniş bir repertuar için kullanılmıştır. Bu tabir, tüm eğlence türlerini“hafif müzik”olarak nitelendiren, dinlemesi kolay ve büyük konsantrasyon gerektirmeyen şarkılar için kullanılmıştır. Novokomponovana narodna muzika (kısaca YBHM, Türkçe yeni bestelenmiş halk müziği) 1960'larda ortaya çıkan ve 1970'lerde yaygın ve başarılı bir sahneye dönüşen ve 90'lara kadar müzik sahnesine hakim olan bir türdür. Adından da anlaşılacağı üzere bu müziğin kökleri halk müziğine (narodna muzika) dayanmaktadır ve batı popüler müziğinden etkilenmektedir. Yugoslavya'da bu müziğin dinleyici kitlesi, 1960'lar ve 1970'lerde hızlı sanayileşme nedeniyle kırsal kesimden şehirlere göç eden işçi sınıfıydı. Yeni bestelenmiş halk müziği terimi aslında orta veya yönetici sınıf şehir sakinlerinin 'köy kültürünü, düşük kültürü (seljacki) kendilerinden ayırmak için kullandıkları aşağılayıcı bir terimdir. 1960'larda, geleneksel halk müziğinin modernize edilmiş bir versiyonu olan bu YBHM, kitle iletişim araçlarının yükselişi, halk müziği piyasasının ortaya çıkışı ve insanların kırsaldan kente göç etmesi nedeniyle popülerlik kazanmıştır. YBHM Geleneksel halk şarkısı düzenlemelerinden ticari bir pop-folk türüne dönüşerek yerel halk ve Batı pop müziğini birleştirmiştir. Bu durum, Yugoslavya yöneticileri arasında halk müziği otantikliği ile ticariliğin değerleri hakkında tartışmalara yol açmıştır. 1970'ler boyunca Zabavna, Yugo-Rock ve Yeni bestelenmiş halk müziği (YBHM) eş zamanlı olarak geliştmiştir. Bunlar, her biri özel yayınlar yoluyla kendi tanıtımını yapan ve farklı topluluklar tarafından desteklenen farklı türlerdir. Zabavna müzisyenleri rock müziği ve müzik endüstrisinde ortaya çıkan yeni türleri de benimsemiştir . Ancak YBHM kültürel etkisi nedeniyle tartışmalara yol açarak Yugoslav popüler müziği hakkında yönetim tarafından çeştitli endişelere yol açmıştır. Bu endişeler daha sonraki dönemlerde bu müzik türünün yasaklanmasına veya aşırı vergilendirilmesine yol açmıştır. 1980'lerde YBHM ticarileşip bir pop kültürü gösterisine dönüşürken, Belgrad merkezli güçlü bir post-sosyalist müzik endüstrisine de zemin hazırlamıştır. 1990'lar ile birlikte YBHM farklı bir yol izleyerek folk köklerinden ve kentli gençlik kültüründen esinlenen, MTV estetiğinden ve Eurodance'tan hip hop'a kadar çeşitli müzik akımlarından etkilenen modern bir tür olan Sırp turbo-folk'una dönüştü. Turbo-folk, batılı görünümü ve zaman zaman doğu etkileriyle birlikte, Yugoslavya'nın çalkantılı çöküşü sırasında diğer müzik türlerini geride bıraktı. Slobodan Milošević liderliğindeki iktidardaki Sırp rejimi ve savaşla bağlantılı elitlerle ilişkilendirildi. Suçu, ahlaki çöküşü ve milliyetçi yabancı düşmanlığını yücelttiği iddiasıyla eleştirilen turbo-folk, hem Sırp kültür yorumcularının hem de dış gözlemcilerin eleştirilerine maruz kaldı. Bosna savaşı boyunca ortaya çıkan şarkılar içerisinde halk müzklerinden beslenen ve bahsi geçen Yugoslav popüler müzik türlerini içine alan bir çok müzik türü bulunmaktadır. Bu çalışma, savaşın sosyo-politik dinamiklerini, kültürel değişimlerini ve sosyolojik etkilerini anlamak için, Bosna savaş şarkılarını analiz etmeyi ve müziğin ideolojileri, anlatıları ve propaganda stratejilerini nasıl yansıttığını ve etkilediğini araştırmayı amaçlamaktadır. Yugoslavya'nın tarihini, Bosna halk müziği geleneklerini ve 1990'lara kadar popüler müziğin gelişimini inceliyen bu araştırma için Netnografi birincil araştırma yöntemi olarak seçilmiştir. Çeşitli çevrimiçi platformlarda konuyla ilgili işitsel ve görsel materyalleri keşfetmek için kapsamlı bir netnografik arama yapılmıştır. YouTube örnek toplamak için birincil kaynak olarak kullanılırken, Quora ve farklı Facebook gruplarından da bölgesel dillerde anahtar kelimeler aranarak bilgi toplanmıştır. Ayrıca, savaş dönemine ait albümleri bulmak ve belirli şarkıların yayınlanma yıllarını doğrulamak için www.discogs.com web sitesinde anahtar kelimeler kullanılarak arama yapılmıştır. Geniş bir savaş şarkısı koleksiyonundan (360 Sırpça, 390 Boşnakça, 120 Hırvatça), her bir etnik grubu temsil eden 30 şarkı analiz için seçilmiştir. Bu şarkılar, metin madenciliği ve kelime sıklığı sayımı kullanılarak biçim ve sözler de dahil olmak üzere müzikal unsurları ve metinlerinin analizine tabi tutulmuştur. Şarkıların dönemin müzikal ortamıyla ilişkisini anlamak için anlatım analizleri yapılmışıtr, savaş dönemi boyunca (1992-95) kaydedilen ve yayınlanan şarkılar ve albümler derlenmiştir ve janralarına göre tasnif edilmiştir. Bu analizler sayesinde, tüm tarafların savaş propagandasının altında yatan anlatılar ayırt edilerek şarkıların metinlerinde, sözlerinde ve üretim unsurlarında gömülü olan mesajların tanımlanmasına ve anlaşılmasına olanak sağlanmıştır. Askeri marş temaları tüm gruplar arasında ortak olsa da, bunlara 80'lerin popüler müzik türlerinin ve bölgesel halk geleneklerinin bir karışımı bunlara eşlik etmektedir. Turbo-folk, YBHM, Yugo-rock ve Zabavna pop gibi türler öne çıkmaktadır. Bosna'daki Hırvat kuvvetleri sıklıkla Zabavna pop, ikinci dünya savaşı yıllarından kalma Ustaşe şarkılarının yeniden canlandırılması ve Yugo-rock müziği kullanırken, Sırplar 80'lerin YBHM ve Turbo-folk'a yönelmiş, zaman zaman da Yugo-rock öğeleri taşıyan müziklere de yer vermişlerdir. Bosnalı Müslümanlar (Boşnaklar) her türlü popüler halk müziği formunun yanı sıra naşid-ilahiya tarzı bölgesel İslami şarkıları da kullanmışlardır. Kullanılan popüler müzik türleri arasında YBHM türleri, Turbo-folk, Yugo-rock ve Sevdalinka'yı anımsatacak türler bulumaktadır. Hırvatlar tarafından YBHM ve Turbo-folk'un sınırlı kullanımı, bunun“Sırplaştırma ”dan uzaklaşmak için kasıtlı olarak mı yoksa Sırbistan ve Bosna'ya kıyasla bu müziklerin zaten Hırvatistan'da daha az popüler olması nedeniyle mi yapıldığı sorularını gündeme getirmektedir. Seçilen savaş şarkıları incelendiğinde, vatanseverlik ve milliyetçilik gibi yinelenen temalar ve her tarafın da kendi vatanlarını savunmaya değer bir varlık olarak tasvir ettiği vatan kelimesinin kullanımı ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte,“vatan, anavatan”kavramı yayılmacılık veya irredantizm imaları taşıyabilmekte ve çoğu zaman savaş suçlarını ve etnik temizlik için teşvik edici olma unsurlarını barındırabilmektedir. Yugoslavya'nın son yıllarına doğru demokratikleşme süreci ile birlikte seçilen milliyetçi liderler, istenmeyen nüfusun zorla yerinden edilmesini sağlayarak devletleri etnik olarak homojenleştirmeye çalıştılar. Bu etnik homojenlik arayışı, hedeflenen bölgelerdeki farklı etnisitelerin bir arada yaşaması gerçekliğine rağmen bir hedef olarak tasvir edilmiş ve uygulanmıştır. Tarihi figürler savaş şarkıları aracılığıyla anlatının şekillendirilmesinde önemli bir rol oynamış, geçmişteki krallara, liderlere ve kahramanlara yapılan atıflar milli duyguları uyandırmak ve milliyetçi hareketleri meşrulaştırmak için kullanılmıştır. Ancak bu figürler genellikle romantikleştirilmekte ve tarihsel gerçeklikleri doğru bir şekilde temsil etmemektedir. Savaş şarkılarında sıklıkla kullanılan yayılmacı anavatan temalırının yanı sıra özellikle Srıplar'da ve Hırvatlar'da görülen tarihi figürler üzerinden anlatım da sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Bu tarihi figürler krallar (Zvonimir, Tomislav vs.) olduğu gibi romantikleştirilmiş 'kahramanlar' da olabilmektedir (Obiliç). Boşnaklarda tarihi figür ve kahramanlara fazla yer verilmemekle birlikte, şarkı sözleri üzerinden yayılmacı bir söylem de pek ortaya çıkmamaktadır. Bunu sebebi Bosna'nın tarih boyunca çok kültürlü, kozmopolit yapısı ve Büyük Hırvatistan (Velika Hrvatska) ve Büyük Sırbistan (Velika Srbija) gibi 'Büyük Bosna' ideolojisinin hiçbir zaman ortaya çıkmaması olabilir. Yayılmacı eğilimin olmamasına karşı Boşnak savaş şarkılarının bir kısmında İslamileştirme-İslamlaşma eğilimi de gözlenmektedir. Şarkılarda 'Allahu-ekber, Selam Aleyküm, namaz kılmak, oruç tutmak vb islami tabirler ve gelenkler kullanılmasının yanısıra, Bosna savaşının Cihad olarak ifade edilmesine de yer verilmiştir. Buna ek olarak, şehitlik ve askerlerin inançları ve vatanları için fedakârlık yapmaya hazır kahramanlar olarak tasvir edilmesi tüm taraflarda yaygın bir temalardır. Şarkılar aynı zamanda mağduriyet duygusunu da vurgulamakta ve her bir grup kendisini dış saldırıya karşı savunuyor olarak tasvir etmektedir. Ayrıca bu araştırma, dinin, özellikle İslami ve Ortodoks imgeleri ve terminolojisini belirgin bir şekilde kullanan Boşnaklar ve Sırplar için güçlü bir motivasyon kaynağı ve kültürel sembol olarak hizmet ettiğini göstermektedir.
Özet (Çeviri)
Music's connection to war and violence spans human history. It has transcended mere entertainment, becoming a tool for propaganda, morale-boosting, resistance, and even war crimes. Nationalism and music intertwine, with nationalist movements using music to shape cultural identities and rally support. Ethnopolitical conflicts often involve control over disputed land, leading to the removal or assimilation of minorities based on culture, religion, or language. The term“ethnic cleansing,”associated with conflicts like the post-Yugoslavian wars, involves inducing fear through violence to compel minorities to flee their homes. Media propaganda and entertainment play significant roles in these conflicts, contributing to societal divisions. Ethnomusicologists study the symbolism in music produced during conflicts, revealing its role in shaping ethnopolitical identities. This research aims to analyze Bosnian wartime music to understand the socio-political dynamics, cultural changes, and sociological impacts of the conflict, exploring how music reflects and influences ideologies, narratives, and propaganda strategies. It delves into Yugoslavia's history, Bosnian folk music traditions, and the evolution of popular music up to the 1990s. For this research netnography was chosen to be the primary methodology. A comprehensive netnographic search was carried out to explore audio and visual materials related to the topic on various online platforms. YouTube served as the primary source for collecting samples, while information was also gathered from Quora and different Facebook groups searching keywords in regional languages. Additionally, Discogs website was searched using the keywords to find albums from the wartime period and verify release years of certain songs. From a large collection of war songs (360 Serbian, 390 Bosniak, 120 Croatian), 30 representing each ethnic group were selected for analysis. These songs underwent analysis of their musical elements and classified according to genres. Then lyrics weer analyzed using text mining and word frequency counting. Production analyses were conducted to understand the songs' relationship to the musical scene of the era. Through these analyses, the underlying narratives of war propaganda from all sides were discerned, allowing for the identification and understanding of the messages embedded in the songs' texts, lyrics, and production elements. While military marching themes were common among all factions, they were accompanied by a blend of popular music genres from the 80s and regional folk traditions. Genres like turbo-folk, newly composed folk music, Yugo-rock, and Zabavna-pop were prominent, serving as potent propaganda tools to rally support for their respective causes and boost morale among soldiers and civilians. Croat forces in Bosnia often used zabavna pop, revived Ustashe songs from the 1940s, and Yugo-rock, while Serbs leaned towards 80s newly composed folk music and turbo-folk, with occasional interest in Yugo rock. Bosnian Muslims utilized all kinds of forms of popular folk music that existed at the region along with nasheed-ilahija style regional Islamic singing. The limited use of newly composed folk music and turbo-folk by Croats raises questions, whether it was deliberate to distance from“Serbianization”or due to its lesser popularity in Croatia compared to Serbia and Bosnia. Examination of the chosen wartime songs revelaed recurring themes which are patriotism and nationalism, and usage of the word homeland with each side portraying their homeland as a entitiy must be defended. However, the notion of“homeland”can carry implications of expansionism or irredentism, often leading to ethnic cleansing coupled with war crimes. Nationalist leaders in the former Yugoslavia sought to ethnically homogenize states, resorting to forced population displacements. This pursuit of ethnic homogeneity is portrayed as a goal, despite the reality of diverse populations within the targeted regions. Historical figures played a significant role in shaping the narrative throught the wartime songs, with references to kings, leaders, and heroes from the past used to evoke emotions and legitimize nationalist agendas. However, these figures are often portrayed in a romanticized way and does not accurately represent historical realities. Still usage of historical figures especially in Serbian and Croatian songs imply the old trick of historical revisionism. Additionally, martyrdom and the portrayal of soldiers as heroes willing to sacrifice for their beliefs and homeland are prevalent themes across all sides. The songs also emphasize a sense of victimhood, with each faction portraying itself as defending against external aggression. Reasons for lack of expansionism in the songs from the Bosnian Muslim side might be explained by Bosnia's historical embrace of multiculturalism, however on the other hand considerable amount of Islamisation is also observed in some of the Bosniank songs. Furthermore, religion seems to serves as a powerful motivator and cultural symbol, particularly for Bosniaks and Serbs, who prominently incorporate Islamic and Orthodox imagery and terminology into their songs. Overall, wartime songs serve as powerful tools for mobilization, propaganda, and the reinforcement of national identity during times of war as well as tools for justifying war crimes.
Benzer Tezler
- Yugoslavya'dan Bosna Hersek'e bir iç savaşın anatomisi
The anatomy of the civil war: From former Yugoslavia to Bosnia - Herzegovina
BURCU ALBAYRAK DÖNMEZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Uluslararası İlişkilerAbant İzzet Baysal ÜniversitesiUluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ALİ YAMAN
- Koyunda glandula pinealis'in anatomisi
Anatomy of the glandula pinealis in sheep
NEFİSE SAVRUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Veteriner HekimliğiErciyes ÜniversitesiVeterinerlik Anatomisi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYHAN DÜZLER
- Klasik maket kullanımı ile 3 boyutlu (sanal) görüntüleme programlarının anatomi eğitimine katkılarının karşılaştırılması
Comparison of the contributions of classic models and 3d (vital) imaging programs to anatomy education
SELİN BAYKO
Doktora
Türkçe
2023
AnatomiHacettepe ÜniversitesiAnatomi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. AYŞEGÜL FIRAT
PROF. DR. TUNÇ KUTOĞLU