Yargı hizmetlerinin etkinliği kapsamında kamu adalet harcamalarının analizi: Türkiye ve seçili ülkeler
The analysis of public justice expenditures within the scope of efficient of judicial services: Turkey and selected countries
- Tez No: 892896
- Danışmanlar: PROF. DR. BİROL KOVANCILAR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Maliye, Finance
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Manisa Celal Bayar Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Maliye Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Maliye Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 312
Özet
Adalet kavramsal olarak insanlığın doğuşundan başlayarak var olan ama özellikle birlikte yaşamaya başladıkları andan itibaren önemsenen değerler arasında yer almıştır. İnsanlığın birlikte yaşaması devlet olgusunun ortaya çıkmasına yol açmıştır. Dolayısıyla devlet kurumunun hayatta yer alması ile birlikte adalet kavramı somutlaşmaya başlamıştır. Adalet kavramı devletin ana görevleri haline gelmiştir. Bazı düşünürler ise, söz konusu hizmetleri devletin vazgeçilmez hizmetleri arasında görmüşlerdir. Adalet hizmetlerine ait literatür incelendiğinde talep yönünün ön planda olduğu görülmüştür. Oysa adalet hizmetleri hem önemli bir harcama kalemi hem de bir tam kamusal maldır. Bu bağlamda çalışmamızda adalet hizmetleri tam kamusal mal perspektifinden ve arz yönlü olarak ele alınmaktadır. Bu çalışmanın amacı, tam kamusal mal olan adalet hizmetlerine yönelik harcamaların yargısal bazda etkinliğinin incelenmesidir. Çalışmada adalet sistemindeki yargı etkinliği ele alınmıştır. Bu bağlamda adalet sisteminin karar etkinliğinden ziyade performans etkinliği üzerinde durulmuştur. Yani adalet sisteminde adalet kararlarının doğru verilip verilmediği hususunda inceleme yapılmamıştır. Türkiye için yapılan yargı etkinliği analizinde adli ve idari yargı ele alınmaktadır. Bu kapsamda adalet hizmetlerinden olan: ceza ve infaz hizmetleri, adli tıp ve adli bilimler hizmetleri, adli kolluk hizmetleri ve sayıştay analiz dışında bırakılmıştır. Zira adalet hizmetlerinden olan ceza ve infaz hizmetleri, adli tıp ve adli bilimler hizmetleri, adli kolluk hizmetlerinin verilerinin düzenli olmaması ve analiz için yeterli verilere düzenli olarak erişilmemesi sebebiyle, sayıştay ise yargı türü olmakla beraber mali bir yargı kolu olması ve yargıtay, danıştay gibi yüksek mahkeme statüsünde olmaması nedeniyle analiz dışı bırakılmıştır. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde adalet kavramına, adalet kavramının tarihsel gelişimine, adalet türlerine, adalet hizmetlerinin kamusal boyutuna ve hukuk sistemlerine yer verilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümde ise etkinlik kavramı ve yargısal hizmetlerin etkinliği ele alınmıştır. Ayrıca Türkiye'de 2003-2023 yılları arasında adli yargı ve idari yargı hizmetlerindeki değişim grafikler yardımıyla açıklanmıştır. Bununla birlikte 2003-2023 yılları arasında yargı hizmetlerindeki yıllık performansın ölçülmesi için temel bileşenler analizinden ve çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olan gri analizinden yararlanılmıştır. Gri analizi sonuçlarına göre 2003 ve 2023 yılları arasında 2003 yılının yargı etkinliği anlamında en etkin yıl olduğu ve 2003 yılından sonra 2004 ve 2005 yılında gri analizi sonucuna yargı etkinliğinde bir düşüşün olduğu tespit edilmiştir. 2005 yılından 2012 yılına kadar gri analizi sonuçlarına göre yargı etkinliğinde kademeli bir artışın olduğu tespit edilmiştir. 2012 yılında sonra 2023 yılına kadar yargı etkinliği trendinde ise bir düşüşün olduğu tespit edilmiştir. Gri analizi sonuçlarına göre yargı etkinliğinde en düşük yılın 2020'de olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuç özellikle COVİD-19 Salgının Türkiye'de yargı etkinliğini olumsuz etkilediğinin bir kanıtıdır. 2003 yılından 2023 yılına kadar her yıl için olan 10 değişken ile yapılan Temel Bileşenler Analizine göre 3 faktörün oluştuğu tespit edilmiştir. Temel bileşenler analizi Gri Analizinden farklı olarak yargı etkinliğini 3 farklı alt boyut özelinde incelemiştir. Faktör bir, adli yargı etkinliğini temsil etmektedir. 2003 yılından 2023 yılına kadar adli yargı etkinliğine ait faktörün trendinde bir düşüşün olduğu tespit edilmiştir. Adli yargı etkinliğine ait faktörde etkinliğin en düşük olduğu yıl 2020 yılı olarak tespit edilmiştir. Faktör iki ise, idari yargı etkinliğini temsil etmektedir. Faktör iki'ye göre idari yargı etkinliğinin yüksek olduğu yıllar 2011 ile 2017 yılları arasıdır. En yüksek idari yargı etkinliği 2012 yılında olup en düşük ise 2020 yılı olarak tespit edilmiştir. Faktör üç, dosya temizleme olarak yargı etkinliğini ölçmektedir. Faktör üç'e göre dosya temizleme olarak yargı etkinliğinin en kötü olduğu yıl 2005 ve 2016 yılları en yüksek olduğu yıl ise 2010, 2019 ve 2021 yılları olarak tespit edilmiştir. Temel bileşenler analizi sonucunda oluşan 3 faktördeki değerlerin ortalaması alındığında yıllık olarak yargı etkinliği anlamında elde edilen sonuç gri analizindeki elde edilen sonuçlar ile benzerlik göstermektedir. Çalışmanın ikinci bölümünde ek olarak Türkiye'de yıllar içinde adalet harcamalarının etkinliğine ait veriler değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde Türkiye ve seçili 18 ülkenin 2016, 2018 ve 2020 yıllarına ait yıllık verilerinden 9 girdi ve 4 çıktı değişken belirlenerek VZA ve malmquist analizleri yapılarak ülkelerin yargı etkinliği karşılaştırılmıştır. Her yıl için 4 model oluşturularak yapılan VZA'da yargı etkinliği anlamında etkin olan ve olmayan ülkeler belirlenmiştir. Ayrıca 2016 yılından 2018 yılına ve 2018 yılından 2020 yılına geçerken ülkelerin etkinliklerinden bir değişim olup olmadığı malmquist analizi ile incelenmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde yer alan VZA sonuçlarına göre 2016 yılında oluşturulan 4 farklı modelin tamamında yargı etkinliği anlamında Bosna Hersek ve Romanya'nın etkin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. 2018 yılında ise oluşturulan 4 farklı modelin tamamında yargı etkinliği anlamında Avusturya, Bosna Hersek, Letonya ve Romanya'nın etkin olduğu soncuna ulaşılmıştır. 2020 yılında oluşturulan 4 farklı modelin tamanında yargı etkinliği anlamında Çekya, Macaristan, İrlanda ve Letonya'nın etkin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde yer alan malmquist analizinin 2018 sonuçlarına göre 2018 yılında 2016 yılına göre faktör verimliliğinde tüm modellerde artış gösteren tek ülke Türkiye'dir. 2020 malmquist analizi sonuçlarına göre 2020 yılında 2018 yılına göre faktör verimliliğinde tüm modellerde artış gösteren tek ülke Hollanda olarak bulunmuştur. Çalışmanın sonuç bölümde 2003-2023 yılları arasında Türkiye için yapılan analiz sonuçlarına ait değerlendirmelere yer verilmiştir. Ayrıca 19 ülke için 2016, 2018 ve 2020 yıllarına verilere kullanılarak yapılan VZA ve malmquist analizi sonuçlarına ait değerlendirmeler ve önerilere yer verilmiştir.
Özet (Çeviri)
Conceptually, justice has existed since the birth of humanity, but has been among the values taken into consideration especially from the moment humans began to live together. The coexistence of humanity led to the emergence of the state phenomenon. Therefore, with the involvement of the state institution in life, the concept of justice began to become concrete. The concept of justice has become the main duties of the state. Some thinkers have seen these services as indispensable services of the state. When the literature on justice services is examined, it can be seen that the demand side is at the forefront. However, justice services are both an important expenditure item and a full public good. In this context, in our study, justice services are discussed from a full public goods perspective and with a focus on the supply side. The aim of this study is to examine the effectiveness of justice services, which are full public goods, on a judicial basis. In the study, judicial effectiveness in the justice system is discussed. In this context, the emphasis is on the performance effectiveness rather than the decision effectiveness of the justice system. In other words, there is no investigation into whether judicial decisions have been made correctly in the justice system. In analysis of the judicial activity for Turkey, judicial and administrative justice are discussed. In this context, justice services: such as criminal enforcement services, forensic medicine and forensic science services, judicial law enforcement services and the Court of Accounts are excluded from the analysis. This is because the data of criminal and enforcement services, forensic medicine and forensic science services, and judicial law enforcement services, which are among the justice services, are irregular and sufficient data for analysis are not regularly accessed, while the Court of Accounts is excluded because, although it is a type of judicial institution, it is a financial branch of the judiciary branch and lacks the status of high courts such as the Supreme Court and the Council of State. The study consists of three parts. In the first part of the study, the concept of justice, the historical development of the concept of justice, types of justice, the public dimension of justice services and legal systems are included. In the second part of the study, the concept of effectiveness and the effectiveness of judicial services are discussed. Furthermore, the change in criminal justice and administrative justice services in Turkey between 2003 and 2023 is explained with the help of graphs. In addition, principal component analysis and gray analysis, one of the multi-criteria decision-making methods, were used to measure the annual performance in judicial services between 2003 and 2023. According to the results of the gray analysis, it was determined that between 2003 and 2023, 2003 was the most effective year in terms of judicial efficiency, and that after 2003, there was a decrease in judicial efficiency in 2004 and 2005. According to the results of gray analysis from 2005 to 2012, it was determined that there was a gradual increase in judicial efficiency. It was determined that there a decrease in the trend of judicial effectiveness after 2012 until 2023. According to the gray analysis results, it was determined that the lowest year for judicial efficiency was 2020. This result is proof that the COVID-19 pandemic negatively affected the effectiveness of the judiciary in Turkey. According to the principal components analysis conducted with 10 variables for each year from 2003 to 2023, it was determined that three factors were formed. The principal component analysis, unlike gray analysis, examined judicial effectiveness in three different sub-dimensions. Factor one represents criminal justice effectiveness. It was determined that there was a decrease in the trend of the factor of criminal justice effectiveness from 2003 to 2023. In the factor related to criminal justice effectiveness, the year with the lowest efficiency was determined to be 2020. Factor two represents administrative justice effectiveness. According to factor two, the years when the effectiveness of administrative justice was high awere between 2011 and 2017. The highest administrative judicial activity was found to be in 2012 while the lowest was found to be in 2020. Factor three measures judicial effectiveness in terms of file clearance. According to factor three, the worst years for judicial efficiency in terms of file clearance were determined to be 2005 and 2016 while, the highest years were 2010, 2019 and 2021. When the average of the values in the 3 factors resulting from the principal component analysis is taken, the result obtained in terms of annual judicial effectiveness is similar to the results obtained in the gray analysis. In addition, in the second part of the study, data on the effectiveness of justice expenditures in Turkey over the years were evaluated and interpreted. In the third part of the study, 9 input and 4 output variables were determined from the annual data of Turkey and 18 selected countries for the years 2016, 2018 and 2020, and the judicial efficiency of the countries was compared by performing DEA and Malmquist analysis. In the DEA, which was conducted by creating 4 models for each year, countries that were and were not effective in terms of judicial efficiency were determined. In addition, whether there was a change in the activities of the countries from 2016 to 2018 and from 2018 to 2020 was examined with Malmquist analysis. According to the DEA results in the third part of the study, it was concluded that Bosnia and Herzegovina and Romania were effective in terms of judicial efficiency in all 4 different models created in 2016. In 2018, it was concluded that Austria, Bosnia and Herzegovina, Latvia and Romania were effective in terms of judicial efficiency in all 4 different models created. It was concluded that Czechia, Hungary, the Republic of Ireland and Latvia were effective in terms of judicial efficiency in all 4 different models created in 2020. According to the results of the 2018 Malmquist analysis in the third part of the study, Turkey is the only country that showed an increase in factor productivity in all models in 2018 compared to 2016. According to the results of the 2020 Malmquist analysis, the Netherlands was found to be the only country that showed an increase in factor productivity in all models in 2020 compared to 2018. In the concluding section of the study, evaluations of the analysis results made for Turkey between 2003 and 2023 are included. In addition, evaluations and recommendations regarding the results of the DEA and Malmquist analysis made using data from 2016, 2018 and 2020 for 19 countries are included.
Benzer Tezler
- The role of taxation in European Union Sovereign debt crisis
Vergilendirmenin Avrupa Birliği kamu borçları krizi üzerindeki etkisi
SEMİHA ÖZTÜRK
Yüksek Lisans
İngilizce
2019
EkonomiOrta Doğu Teknik ÜniversitesiAvrupa Çalışmaları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜL İPEK TUNÇ
- Contribution a la recherche d'un cadre juridique pour un droit international de laconcurrence plus efficace
Daha etkin bir uluslararası rekabet için hukuki çerçeve arayışı
ALİ CENK KESKİN
Doktora
Fransızca
2009
HukukGalatasaray ÜniversitesiKamu Hukuku Ana Bilim Dalı
PROF. DR. JEAN MARC SOREL
PROF. DR. HALİL ERCÜMENT ERDEM
- E-devlet uygulamalarından Adalet Bakanlığı Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi Portalı (UYAP)'ın etkinliğini belirlemeye yönelik Ankara Barosu avukatları üzerine bir alan araştırması
Ankara Bar Association field research for one of e-government applications; determination of the efficiency of Ministry of Justice National Judiciary Informatics System (UYAP)
UĞUR BATIR
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
HukukGazi ÜniversitesiBüro Yönetimi Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BURHAN ÇİL
- Türkiye'de tarhiyat sonrası uzlaşma müessesesinin etkinliği; Antalya ili örneği (2010-2021)
Effectiveness of after assessment reconciliation in Turkey; Antalya province case (2010-2021)
SİMGE KULE