Geri Dön

Türkçede adöbeği ve bilgi yapısı

Nominal phrases and information structure in Turkish

  1. Tez No: 905664
  2. Yazar: ECE ATAMBAY ERTÜRK
  3. Danışmanlar: PROF. DR. SELÇUK İŞSEVER
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Dilbilim, Linguistics
  6. Anahtar Kelimeler: Bilgi Yapısı, Konu Öbeği, Odak Öbeği, Belirleyici Öbeği, Ayrık-BelÖ Varsayımı, Information Structure, Topic Phrase, Focus Phrase, Determiner Phrase, Split-DP Hypothesis
  7. Yıl: 2024
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Ankara Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Dilbilim Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 129

Özet

Bu çalışma Türkçenin adcıl alanında tümcesel alandakine benzer bir bilgi yapısı görünümü olup olmadığını sorgulamaktadır. Bilgi yapısı çoğunlukla tümce düzeyinde incelenmiş ve bu düzeye ait olduğu düşünülmüştür. Ancak TümÖ (Tümleyici Öbeği) ve BelÖ (Belirleyici Öbeği) arasında parallellik olduğu görüşü ortaya çıktıktan sonra BelÖ'nün bilgi yapısı da çeşitli dillerde çalışılan bir konu olmuştur. Bu görüşe göre, BelÖ'nün işlevsel kategorileri ile TümÖ'nün işlevsel kategorileri eşdeğerdir. Bu sebeple tümce düzeyinde gözlemlenen bilgi yapısının BelÖ düzeyinde de gözlemlenebileceği iddia edilmiştir. Çalışmada, bilgi yapısı alanyazınında BelÖ-içi bilgi yapısı ile ilgili tartışmalar, Türkçe açısından değerlendirilmiştir. Alanyazında bu bağlamda sunulmuş olan önerilerin Türkçe BelÖ'ler için geçerli olup olmadığı sorgulanmıştır. Benzer çalışmalarda incelenen tamlayan, gösterici, sayı ve sıfatların bulunduğu BelÖ yapıları Türkçe için değerlendirildiğinde, bu yapılarda odaklama amacı ile bir taşıma yapılmadığı gözlemlenmiştir. Bu yapılar içindeki birimler odaklanmak istendiğinde bu yerinde vurgu almaları yolu ile gerçekleşmektedir. Ayrıca, TümÖ ve BelÖ düzlemleri arasındaki benzerliklere örnek olarak sunulan adarkası konumun, eylem-arkası konuma benzer olarak odağa izin vermediği iddiası incelenmiş ve bazı anadili konuşucularının farklı dilbilgisel yargılara sahip olduğu ve bu durumun iddiayı zayıflattığı öne sürülmüştür. Bunlara ek olarak, tümce düzleminde gözlemlenmesine rağmen BelÖ düzleminde gözlemlenmeyen iki farklı taşımadan bahsedilmiştir. Türkçe tümcelerde eklentiler eylem ardına taşınabiliyorken aynı taşıma BelÖ düzleminde gerçekleşmemektedir. Özgüllük-dışı yalın AÖler tümce düzleminde e-ardına taşınabilmektedir ancak bu birimlerin BelÖ düzleminde ad-ardına taşınamadığı gözlemlenmiştir. Ayrıca, iddia edilenin aksine, TümÖ ve BelÖ'nün konulaştırma açısından bütünüyle benzer olmadığı da görülmektedir: yalın AÖ'ler tümce düzleminde t-başına taşınarak konulaştırılabilirken BelÖ içinde böyle bir taşıma dilbilgisi dışıdır. Bu durum TümÖ ve BelÖ arasında benzer olmayan bir başka özellik olarak göze çarpmaktadır. Sonuç olarak, incelenen örneklerde, BelÖ-içinde gerçekleşen sözcük sıralamasındaki değişimlerin bilgi yapısı ile bağlantılı olmadığı, bunun yerine odaklama aracı olarak vurgunun kullanıldığı ve TümÖ-BelÖ düzlemlerinin bilgi yapısal olarak tüm yönleri ile paralel olmadığı sonucuna varılmıştır. Bilgi Yapısının tümce düzeyine ait olduğu ve BelÖ düzeyinde bilgi yapısal özellikler aramanın çeşitli kuramsal sorunlara yol açtığı sonucuna ulaşılmıştır.

Özet (Çeviri)

This study questions whether there is information structure in the nominal domain similar to sentential domain in Turkish. Information structure has mostly been examined at the sentence level and is thought to belong to this level. However, after the idea that there is a parallelism between Complementizer Phrase and Determiner Phrase emerged, the information structure of DP became a subject studied in various languages. According to this view, the functional categories of DPs and the functional categories of CPs are equivalent. For this reason, it has been claimed that the information structure observed at the sentence level can also be observed at the DP level. In the study, the discussions about the DP-internal information structure were evaluated in terms of Turkish. It has been questioned whether the suggestions presented in the literature in this context are valid for Turkish DPs. When DP structures, which include complements, demonstratives, numbers and adjectives, examined in similar studies, were evaluated for Turkish, it was observed that there was no movement for the purpose of focusing in these structures. When the units in these structures are intended to be focused, this is achieved by being stressed in-situ. In addition, the claim that the elements following the head noun, similar to the elements following the verb, cannot be focused, was examined and it was suggested that some native speakers have different grammatical judgments and that this situation weakens the claim. In addition to these, two different movements, which are observed in the sentence level but not in the DP level, were mentioned. While the tail can be moved after the verb in Turkish sentences, the same movement does not occur in the DP level. Non-specific bare NPs can be moved to the position after the verb in the sentence level, but it was observed that these units cannot be moved to the position behind the in the DP level. Moreover, contrary to what is claimed, it is seen that CP and DP are not completely similar in terms of topicalization: while bare NPs can be topicalized by being moved to the sentence initial position in the sentence level, such a movement is ungrammatical in DP. This situation stands out as another feature that is not similar between CPs and DPs. Consequently, it was concluded that in the examples examined, the changes in word order occurring within DPs were not related to the information structure, instead, stress was used as a focusing tool, and CP-DP levels are not parallel in all aspects of information structure. In addition, it was concluded that information structure belongs to the sentence level and that searching for information structural features in DP level leads to various theoretical problems.

Benzer Tezler

  1. Yaşar Kemal'in Dağın Öte Yüzü üçlemesinde mekânsal dil

    Spatial language in Yaşar Kemal's The Wind from the Plain trilogy

    İSMAİL BAĞÇEVAN

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    DilbilimUşak Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. MERİÇ GÜVEN

  2. Türkçe bilimsel metinlerde belirginlik ve gönderimsel bağdaşlık: Merkezleme kuramı çerçevesinde bir yaklaşım

    Salince and referintial coherence in Turkish scientific texts: An approach within the framework of centering theory

    BİLGE TÜRKKAN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2005

    DilbilimDokuz Eylül Üniversitesi

    Genel Dilbilim Ana Bilim Dalı

    PROF.DR. SEMİRAMİS YAĞCIOĞLU

  3. Processing wh-dependencies in L2 English: The role of L1 and working memory capacity

    İkinci dil olarak İngilizce?de Wh-soru bağımlılıklarını işleme: Birinci dil ve işler-bellek kapasitesinin rolü

    FİLİZ ÇELE

    Doktora

    İngilizce

    İngilizce

    2010

    DilbilimBoğaziçi Üniversitesi

    İngiliz Dili Eğitimi Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. AYŞE GÜREL

  4. Türkçede odak alanı ve odak vurgusu üzerine deneysel bir çalışma: Adöbeği-ne-öbeği etkileşimi ve çoklu-ne yapıları

    An experimental study on focus field and focal stress in Turkish: Noun phrase- wh-phrase interaction and multiple wh-phrases

    ERHAN GÜRSAÇLI

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2015

    DilbilimAnkara Üniversitesi

    Dilbilim Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. SALİH SELÇUK İŞSEVER

  5. Subject positions case checking and epp in complex noun phrase constructions in Turkish

    Türkçede karmaşık ad öbeği yapılarında özne konumları ismin durumlarını denetleme ve genişletilmiş yansıma ilkesi

    ASLI GÜRER

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2010

    DilbilimBoğaziçi Üniversitesi

    Dilbilim Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. A. SUMRU ÖZSOY