Kant'ın zaman ve mekân görülerinin çağdaş dönemdeki dönüşümleri
The transformations of Kant's intuitions of time and space in the contemporary period
- Tez No: 909681
- Danışmanlar: DOÇ. DR. YAYLAGÜL CERAN KARATAŞ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Felsefe, Philosophy
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Medeniyet Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Felsefe Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 237
Özet
Kant'ın kritik felsefesi, Newton fiziğine metafizik bir temel tesis etmiştir. Kant zaman ve mekânı, insan Gemütünün duyarlık yetisine ait saf a priori transandantal görüler olarak ilan etmiştir. Dolayısıyla zaman ve mekân, nesnel dünyaya ait yapılar değil, özneye ait idealist yapılardır. Bu görüler artık, nesnenin ontolojik olarak mekanda yan yana, zamanda ise art arda görülenmesini sağlayan; epistemolojik olarak da apodeiktik bir bilimin zorunlu şartı olarak sentetik a priori yargıları mümkün kılan bilişin formel koşullarıdır. 18. yüzyılın matematik ve fizik bilimleriyle uyumlu olan bu kuram, Kant'a göre, insan bilişinin zorunlu, değişmez ve evrensel koşullarını açığa çıkarmıştır. Fakat 20. yüzyıldaki, özellikle dil, madde ve zihne yönelik yeni bilimsel gelişmeler, Kant'ın zaman ve mekâna ilişkin görü kuramının sorgulanmasını beraberinde getirmiştir. 20. yüzyılın başlarında dil bilimlerine ilginin artmasıyla felsefede yaşanan 'dile dönüş' hareketi, Kant'ın zaman ve mekân görülerine ontolojik zemin olarak dilin tesis edilmesine sebep olmuştur. Cassirer'in, farklı zaman ve mekan görülerinin farklı dillerde var olabileceğini ve bu görülerin zemininde kültürel ve toplumsal süreçlerle şekillenen ampirik bir yapının (dilin) bulunduğunu savunması, Kant'ın zaman ve mekan görülerinin transandantal niteliğine rağmen saf ve evrensel olamayacağı varsayımını doğurmuştur. Aynı dönemdeki fizik çalışmaları, Newton fiziğinin madde anlayışını dönüştürmüş ve bu, Newton'un madde anlayışını müdrikedeki kategoriler yoluyla tahkim eden Kant'ın zaman ve mekân kuramının dönüşümüne zemin hazırlamıştır. Görelilik ve kuantum kuramlarıyla birlikte maddenin uzay-zamanla ontolojik ilişkisi, enerjiyle özdeşleşmesi ve belirsiz, dolanık ve olasılıksal yapısı ortaya çıkmıştır. Bu durum, Kantçı görü kuramının aksine süreç merkezli, organik ilişkileri temele alan, özne metafiziğinden ziyade maddenin failliğine odaklanan Whitehead'ın süreç felsefesi ile yeni materyalizmin zaman-mekân kuramlarına yol açmıştır. 20. yüzyıl zihin çalışmalarıyla Kantçı görü kuramı farklı dönüşümler yaşar. Psikolojinin bulguları doğrultusunda Bergson süre kavramsallaştırmasıyla Kant'ın zaman ve mekân anlayışını eleştirir. Lorenz, evrimin bulguları doğrultusunda zaman ve mekân görülerinin, çevreye adaptasyon sonucu gelişen organlar olduğunu savunur. Sinirbilim ise beyindeki zaman görüsünün duyuların yarattığı nöronal titreşimlerle ortaya çıktığını, mekân görüsünün ise hareketgörüsünü de içerecek biçimde organize olduğunu ortaya çıkarır. Tüm bu gelişmeler zaman-mekân görülerinin saf, a priori ve mutlak niteliğini tahrip etmiştir.
Özet (Çeviri)
Kant's critical philosophy established a metaphysical foundation for Newtonian physics by positing time and space as pure a priori transcendental intuitions inherent to the faculty of sensibility. Accordingly, these intuitions are not inherent structures of the objective world but idealist constructs pertaining to the subject. Thus, time and space are formal cognitive conditions that ontologically allow objects to be intuited as temporally sequential and spatially juxtaposed, and epistemologically enable synthetic a priori propositions, necessary for an apodeictic science. This theory, aligned with 18th-century mathematical and physical sciences, revealed the necessary, immutable, and universal conditions of human cognition. 20th-century scientific developments in language, matter, and mind have prompted a reexamination of Kant's theory of transcendental intuitions. The growing interest in linguistic studies at the beginning of the 20th century led to the 'linguistic turn' in philosophy, establishing language as an ontological foundation for intuitions of time and space. Cassirer argues that different intuitions of time and space exist across languages, grounded in an empirical structure (language) shaped by cultural and social processes, suggesting that Kant's intuitions, despite their transcendental nature, cannot be pure and universal. The contemporaneous advancements in physics transformed Newton's conception of matter, thereby laying the groundwork for the transformation of Kant's theory of time and space which reinforced Newton's view of matter through the categories of the understanding. With the advent of relativity and quantum theories, the ontological relationship between matter and space-time, along with matter's equivalence to energy and its indeterminate, entangled, and probabilistic nature, was revealed. This led to Whitehead's process philosophy and the time-space theories of new materialism, both of which, in contrast to Kantian theory, prioritize process-oriented and organic relational frameworks and focus on the agency of matter rather than the metaphysics of the subject. In the 20th century, Kant's intuition theory underwent transformations through studies of the mind. Bergson critiqued Kant's understanding of time and space with his conceptualization of durée, drawing from psychology. Lorenz, based on evolutionary findings, argued that the intuitions of time and space are organs developed through environmental adaptation. Neurology revealed that the intuition of time in the brain arises from neuronal vibrations created by the senses, while the intuition of space is organized to include the intuition of motion. These developments have undermined the pure, a priori, and absolute nature of time and space intuitions.
Benzer Tezler
- Immanuel Kant'ın felsefesi'nde 'mekan ve zaman'
The Philosophy of Immanuel Kant 'place and time'
UMUT YAŞAR ABAT
- İlköğretim okullarında öğretmenlerin kararlara katılımı
Participation of teacher to decision making in the Bolu primary education schools
ÖMER MADEN
Yüksek Lisans
Türkçe
1998
Eğitim ve ÖğretimAbant İzzet Baysal ÜniversitesiEğitim Yönetimi ve Denetimi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. TALİP CAN
- Kant ahlakında Tanrı'nın yeri ve işlevi
The position and function of God in Kant morality
GÜLŞAH BAKUBALA