Uygurcada bilgi yapısı
Information structure in Uyghur
- Tez No: 924439
- Danışmanlar: PROF. DR. NURETTİN DEMİR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türkiyat Araştırmaları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türkiyat Araştırmaları Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 211
Özet
Bu çalışmada Türk dili ailesinin Doğu grubuna ait Uygurcada bilgi yapısının dilsel kodlanışı ve sözdizimi incelenmiştir. Tezde işlenen temel sorunlar, Uygurcada bilgi yapısının hangi dilbilgisel ulamlarla kodlandığı, bu ulamların birbiriyle ilişkisi ve bilgi yapısının sözdizimindeki yeridir. Bu sorunlardan ilk ikisiyle paralel biçimde, Uygurcada bilgi yapısının sözcük dizilişiyle ilişkisi, odak ve konu pozisyonlarının varlığı, bilgi yapısı bileşenlerinin ezgisi gibi alt konular ele alınmıştır. Bilgi yapısının sözdizimiyle ilintili soruları cevaplamak içinse, bilgi yapısı bileşenlerinin sözdizimindeki etkileri gösterilmiştir. Çalışmanın ilk ana bölümünde, Uygurcada bilgi yapısıyla ilgili sorunlar ele alınmıştır. Konuyla ilgili yapılmış geçmiş çalışmalarda, Uygurcada bilgi yapısının kodlanışında sözcük dizilişi veya ezginin tek belirleyici olduğu iddia edilmiştir. Sözcük dizilişinin tek kodlama biçimi olduğunu düşünen araştırmacılar, odakların zorunlu olarak eylem-önünde bulunduğunu ve tümcenin buna göre düzenlendiğini iddia ederler. Ancak bu tezde, eylem-önünde yalnızca bilgisel odakların bulunduğu, karşıtsallık ve şaşkınlık gibi ek özellikler taşıyan odakların eylemden ayrılabildiği gösterilmiştir. Ayrıca bu çalışmada, konu türlerinin ve eklentilerin sözcük dizilişindeki yerleri, sağa taşıma, bazı biçim bilgisel işaretleyicilerin bilgi yapısal işlevleri ve odakların ezgisi ele alınmıştır. Buradaki sonuçlarımızın tümü, Uygurcada bilgi yapısının kodlanışında sözcük dizilişi ve ezginin birbiriyle uyumlu biçimde çalıştığını göstermiştir. Çalışmanın sözdizimi bölümünde, sözdizimi-bilgi yapısı arakesiti çalışmalarını takip ederek bilgi yapısının sözdiziminde rol aldığı gösterilmiştir. Buradaki sonuçlarımıza göre, karşıtsal odaklar çekirdek tümce içerisinde ayrı bir sözdizimsel yansımada ifade edilir. Konu türleriyse, GYİ özelliğinin kontrol edilmesi için ZÖ'nün göstericisinde kodlanır. Bilgisel odakların eyleme yapışık olmasınınsa, diğer bilgi bileşenlerinin hareket etmesiyle ortaya çıkan ikincil bir sonuç olduğu gösterilmiştir. Diğer yandan eklentilerin doğrudan tasarlanmış bir sözdizimsel pozisyonla açıklanamayacağı, eklenti hareketlerinin diğer bilgi yapısı bileşenlerinden farklar taşıdığı da gösterilmiştir.
Özet (Çeviri)
This study investigates the linguistic encoding and syntactic representation of information structure in Uyghur, a language belonging to the Eastern branch of the Turkic language family. The key issues explored are the grammatical devices employed in encoding information structure in Uyghur, the interrelations among these devices, and the role of information structure within syntax. In parallel with these main questions, the study examines the relationship between information structure and word order, the existence of dedicated focus and topic positions, and the prosodic features of information-structural components. To address syntax-related questions, the study evaluates the effects of information-structural components on syntax and whether these components occupy specific syntactic positions. The first major section of the study addresses fundamental issues concerning information structure in Uyghur. Previous research has proposed that either word order or prosody alone serves as the primary determinant in encoding information structure. Scholars advocating for word order as the exclusive mechanism claim that focus elements are obligatorily immediately preverbal and that sentence structure is adjusted accordingly. However, we demonstrate that only informational foci are constrained to a immediately preverbal position, whereas contrastive foci and those conveying additional features such as surprise can deviate from this pattern. Additionally, the study discusses the placement of topic types and tail in word order, rightward displacement, the information-structural functions of certain morphological markers, and the prosody of focus elements. The findings collectively reveal that word order and prosody operate in a coordinated manner in the encoding of information structure in Uyghur. In the syntax section, the study explores the syntax-information structure interface, showing that information structure actively influences syntactic organization. Our findings indicate that contrastive foci are expressed in a dedicated syntactic head within the core clause, while topics are encoded in the specifier of TP to satisfy the EPP feature. The adjacency of informational foci to the verb, we argue, arises as a secondary consequence of the movement of other information-structural components. Furthermore, the study shows that tails cannot be accounted for through a fixed syntactic position, as their movement patterns differ significantly from those of other information-structural elements.
Benzer Tezler
- Uygurca kolofonların dili üzerine bir inceleme
A study on linguistic features of Uyghur colophons
ARZU ARICAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Türk Dili ve EdebiyatıEskişehir Osmangazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FERRUH AĞCA
- Yirminci yüzyılda Uygurca Kur'an çalışmaları
Quranic works in Uighur language in 20 th century
NURAHMET KURBAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
Dinİstanbul ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ÖMER AYDIN
- Beş dilli Mançuca sözlük'te Uygurca bitki isimleri
Uyghur plant names in the Pentaglot dictionary
BÜŞRA EYÜBOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DilbilimBeykent ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MAĞFİRET YUNUSOĞLU
- XIX. yüzyılda İli sultanlığı
Sultanate of Ili in the xix.th century
ABUDUREXITI REHEMUTULA
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
TarihAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. VARİS ÇAKAN
- Muhammedcan Raşidin'in seçme şiirleri üzerine dil ve üslup incelemesi
Examination of language and style in selection poems of Muhammedcan Rashidin
NAZLI YILDIRIMER
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
DilbilimGazi ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. AYSUN DEMİREZ GÜNERİ