Alısher Navoıy Asarları Tılınıng Izohlı Lug'atı'nin 'K'maddesinin incelenmesi
Examination of Ali Sher Navoiy Asarlari Tilining Izohli Lug'ati in 'K' article
- Tez No: 924730
- Danışmanlar: PROF. DR. ZÜHAL ÖLMEZ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Eski Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 287
Özet
Adını Cengiz Han'ın ikinci oğlu Çağatay'dan alan“Çağatayca”Orta Asya Türk yazı dilinin Karahanlı ve Harezm Türkçesinden sonra üçüncü evresini oluşturmaktadır. Çağatay dili ve edebiyatı genel kabule göre klâsik öncesi, klâsik ve klâsik sonrası dönem olmak üzere üç dönemden oluşur. Ali Şir Nevâyȋ'nin eserleriyle de klâsik biçimini almıştır. 15-19. yüzyıllar arasında Orta Asya Türk edebiyatına damgasını vuran bu dönemde oldukça çok sayıda eser verilmiştir. Çağatayca söz varlığı için oldukça önem arz eden Ali Şir Nevâyȋ eserlerini de anlamak amacıyla yazılan sözlükler başta olmak üzere Çağatayca sözcükleri kapsayan çok sayıda sözlük yazılmıştır: Abuşka, Senglâh, Bedayiü'l-lugat, Lugat-i Türki ve Çagatay, Dictionnaire Turk Oriental, Kėlürname vb. Bu sözlüklerin dışında çalışmamızın da temel kaynağı olan E. I. Fozilov (d. 1933-ö. 2014) başkanlığında (1983-1985) Özbekistan Bilimler Akademisi Abu Rayhon Beruniy ismindeki Şarksinaslık Enstitüsünün tarihî sözlük bilimi ve sözlükçülük bölümünde Nevâyȋ'nin eserlerinden yola çıkılarak Özbek Kiril alfabesiyle hazırlanan dört ciltlik Alisher Navoiy Asarlari Tilining Izohli Lug'ati (Ali Şir Nevâyȋ Eserleri Dilinin Açıklamalı Sözlüğü) (ANATIL) vardır. Çalışmamızda önce Çağatayca, Ali Şir Nevâyȋ ve eserleri, Çağatayca sözlükler, Alisher Navoiy Asarlari Tilining Izohli Lug'ati, Özbek adı ve Özbekler, Özbekçe, Özbekçenin art zamanlı ses bilgisi, Özbekçenin eş zamanlı ses ve biçim bilgisi verilmiştir. Ardından Türk dili öğrencileri ve Türk dili üzerinde çalışanlara kolaylık sağlaması amacıyla ANATIL'in ikinci cildindeki 86-161. sayfaları arasında yer alan ön ünlülü K harfindeki madde başlarının yazı çevrimi yapılmış ve madde karşılıklarında yer alan Özbekçe bazı sözcüklerin anlam ve etimolojilerine yer verilmiştir. Ayrıca etimolojileri ve anlamları verilen bu Özbekçe sözcüklerin Eski Türkçeye göre gelişim durumları da ortaya konmuştur. Sonuç kısmında ise elde edilen bilgiler doğrultusunda bir değerlendirme yapılmış ve bu tez çalışmasında yararlanılan tüm kaynaklar ise kaynakça kısmında verilmiştir.
Özet (Çeviri)
“Chagatai”, named after Chagatai, the second son of Cengiz Khan, constitutes the third phase of the Central Asian Turkic written language following Karakhanid and Khwarezmian Turkic. According to general acceptance, Chagatai language and literature consists of three periods: pre-classical, classical and post-classical. It also took its classical form with the works of Ali Shir Nava'i. Quite a number of works were produced during this period, which left its mark on Central Asian Turkish literature between the 15th and 19th centuries. Many dictionaries containing Chagatai words have been written, primarily dictionaries written to understand the works of: Abuşka, Senglâh, Bedayiü'l-lugat, Lugat-i Türki ve Çagatay, Dictionnaire Turk Oriental, Kėlürname etc. Apart from these dictionaries, there is also the four-volume Alisher Navoiy Asarlari Tilining Izohli Lug'ati (Explanatory Dictionary of the Language of Ali Shir Navai's Works) (ANATIL), which is the main source of our study and was prepared in the Uzbek Cyrillic alphabet based on Navai's works by the historical lexicography and lexicography department of the Abu Rayhon Beruniy Institute of Orientalism of the Uzbek Academy of Sciences under the chairmanship of E. I. Fozilov (1983-1985). In our study, firstly Chagatai language, Ali Shir Nava'i and his works, Chagatai langauage dictionaries, Alisher Navoiy Asarlari Tilining Izohli Lug'ati, the name Uzbek and Uzbeks, Uzbek, diachronic phonetics of Uzbek, synchronic phonetics and morphology of Uzbek are given. Then, in order to provide convenience to Turkish language students and those working on Turkish language, 86-161. The article headings with the letter K with the front vowel located between the pages were transcribed and the meanings and etymologies of some Uzbek words included in the article equivalents were given. In addition, the development status of these Uzbek words, whose etymologies and meanings were given, compared to Old Turkic was also revealed. In the conclusion section, an evaluation was made in line with the information obtained and all the sources used in this thesis were given in the bibliography section.
Benzer Tezler
- Alişer Navåiy Asarları Tilining İzåhli Luġati'nin 'B' maddesinin incelenmesi
Examination of Ali Sher Navoi̇y Asarlari Tilinin İzahli Lugati in 'B' article
YASEMİN YILDIRIM
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Türk Dili ve EdebiyatıYıldız Teknik ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZÜHAL ÖLMEZ
- Alişer Navåiy Asarlari Tilining İzåḥli Luġati'nin 'A' maddesinin incelenmesi
Examination of Ali Sher Navoiy Asarlari Tilinin İzaḥli Luġati in 'A' article
HATİCE ÇİPE
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimYıldız Teknik ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZÜHAL ÖLMEZ
- Özbekistan ve Rusya'daki Ali Şîr Nevaî çalışmalarının bibliyografyası
Alisher Navoiy in Uzbekistan and Russia bibliography of their work
SHAKHLO ISKANDAROVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıEskişehir Osmangazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET KARTAL
- Mukaddimetü'l-Edeb'in Moğolca - Çağatayca kısmının dil incelemesi
A language study on Mongolian and Chagatai parts of Muqaddimat al-Adab
AHMAD SHAFİQ SHAFI
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Türk Dili ve EdebiyatıYıldız Teknik ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZÜHAL ÖLMEZ
- Mukaddimetü'l-Edeb'in Çağatayca ve Moğolca sözvarlığı
The Chagatay and Mongolian vocabulary of Muqaddimat al-Adab
AHMAD SHAFIQ SHAFI
Doktora
Türkçe
2022
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET ÖLMEZ