Geç dönem Çağatay Türkçesiyle yazılmış mensur İskendernāme metninin dil ve metin incelemesi
Grammatical and textual features of the prose story of Alexander the great written in the Late Chaghatay Turkic
- Tez No: 925562
- Danışmanlar: PROF. DR. FİKRET TURAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Çağatay Türkçesi, Son Çağatay Türkçesi Dönemi, İsken-der, İskendernāme, dil ve metin incelemesi, Chagatai Turkic, Last Chagatai Turkic Period, Alexander the Great, İskendernāme, language and text analysis
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 526
Özet
ⅩⅤ. Yüzyıldan ⅩⅩ. Yüzyılın başlarına değin Osmanlı Devleti haricinde kalan ve Orta Asya'da yaşayan Doğu Türklerinin kullandığı konuşma ve yazı diline“Çağatay Türkçesi”denir. Çağatay adı, büyük Moğol imparatoru Cengiz Han'ın dört oğlundan ikincisi olan Çağatay Han'dan gelir. Eski Türkçe devrinden sonra Türklerin yavaş yavaş İslamiyet'i kabul etmesiyle başlayan süreç dil ve edebiyat alanında da etkisini gösterir. Türk-İslam Devri'nin ilk ürünleri Karahanlı Türkçesi döneminde verilir ve Karahanlı Türkçesi bütün Türklerin ortak edebî dili haline gelir. Karahanlı Devleti, Moğol asıllı Karahıtayların hükümranlığı altına girdikten sonra tarih sahnesinden silinir. Bunun sonucunda, ortaya bir geçiş dö-nemi hükmünde olan Harezm ve Kıpçak Türkçesi çıkar. ⅩⅤ. Yüzyılın başlarına doğru Emir Timur'un yeniden Türk birliğini sağlayarak müreffeh bir ortam oluşturması, etkisini kültür ve sanat alanında da gösterir. Artık da-ğılan Türk lehçeleri birleşmiştir. Böylelikle,“Çağatay Türkçesi, Türkî, Türk tili, Türkî til, Türk lafzı, Türk elfâzı, Türkçe ve Türkçe til”şeklinde adlandırmalara sahip bulunan edebî dil oluşur. Çağatay Türkçesi temel olarak üç devre ayrılarak tasnif edilebilir. Bu devirler şöyledir:“İlk Çağatay Türkçesi Dönemi (ⅩⅤ. Yüzyılın başları-1465), Klasik Çağatay Türkçesi Dönemi (1465 - XVI. yüzyılın ortaları) ve Son Çağatay Türkçesi Türkçesi Dönemi (XVIII - XIX. yüzyıl).”Bu çalışma, Çağatay Türkçesinin geç dönemlerine, XIX. yüzyıla ait bir İsken-dernāme metninin İsveç Lund Üniversitesi-G. Jaring Koleksiyonunda yer alan nüshası üzerine yapılan bir dil ve metin incelemesidir. Çalışma; Giriş, Dil İncelemesi, Metin ve Sözlük-Dizin bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş kısmında, Çağatay Türkçesi ve Son Çağatay Türkçesi Dönemi hakkında bilgi verilmiştir. 1. bölümde, İskender'in tarihi kişiliği, Türk-İslam Edebiyatındaki İs-kendernāme eserleri ve işbu İskendernāme'nin muhtevası ele alınmıştır. 2. bölümde, Çağatay Türkçesinin genel gramer özellikleri çerçevesinde İskendernāme metninin ses bilgisi, şekil bilgisi, sözcük türleri, fiil çekimleri, farklı yazım şekilleri ve şive özellikleri incelenmiştir. Metin bölümünde, İskendernāme'nin transkripsiyonu, Sözlük-Dizin bö-lümünde ise metinde geçen kelimelerin anlamı alfabetik sıraya göre verilmiştir.
Özet (Çeviri)
The spoken and written language used by the Eastern Turks who lived in Cent-ral Asia outside the Ottoman Empire from the ⅩⅤth century to the beginning of the ⅩⅩth century is called“Chagatai Turkic”. The name Chagatai comes from Chagatai Khan, the second of the four sons of the great Mongol emperor Genghis Khan. The process that began with the Turks gradually accepting Islam after the Old Turkic period also showed its effect in the field of language and literature. The first products of the Turkish-Islamic period were produced during the Karakhanids era and Karakhanid Turkic became the common literary language of all Turks. The Karakhanid State disappeared from the stage of history after falling under the rule of the Kara-Khitans of Mongolian origin. As a result, Khwarezm and Kipchak Turkic emerged, which was a transitional period. Towards the beginning of the ⅩⅤth century, Emir Timur's re-establishment of Turkish unity and the creation of a prosperous environment also showed its effect in the field of culture and art. The dispersed Turkic dialects were now united. Thus, the literary language named“Chagatai Turkic”was formed. Chagatai Turkic can be basically classified into three periods. These periods are as follows:“Early Chagatai Turkic Period (early ⅩⅤ. century-1465), Classical Chaga-tai Turkic Period (1465 - mid-XVIth century) and Late Chagatai Turkic Period (XVIII - XIXth century).”This study focuses on the late periods of Chagatai Turkic and the text belongs to the 19th century that is in the“G. Jaring Collection”of Lund University, Sweden. It consists of Introduction, Language Review, Text and Dictionary-Index chapters. In the introduction, information is given about Chagatai Turkic and the Last Chagatai Turkic Period. In the first chapter, the historical personality of Alexander the Great, the works of İskendernāme in Turkish Literature and the content of this Isken-dername are discussed. In the second chapter, the phonology, morphology, word ty-pes, verb conjugations, different writing forms and dialect features of the İsken-dernāme text were examined within the framework of the general grammatical features of Chagatai Turkic. In the text chapter, the transcription of İskendernāme is given, and in the Dictionary-Index chapter, the meanings of the words in the text are given in alp-habetical order.
Benzer Tezler
- Geç Dönem Çağatay Türkçesiyle yazılmış Ferahü'l-Kalb (22b-54a) (Giriş-metin-dizin-tıpkıbasım)
Farah al-Kalb written in Late Chagatai Turkish (22b-54a)(Introduction-text-index-facsimile)
DİLARA TÜRKELİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FATİH BAKIRCI
- Geç Dönem Çağatay Türkçesiyle yazılmış Rāḥatüʾl-Kulūb'un 1B-32B yaprakları üzerinde dil incelemesi (İnceleme-metin-dizin-tıpkıbasım)
Analysis of the language on pages 1B-32B of Râḥatüʾl-Qulûb written in Late Period Chagatai Turkish (Grammar-text-index-facsimile)
ŞEYDA ÖZFİDAN GÜNAY
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ASLI ZENGİN
- Geç Dönem Çağatay Türkçesiyle Yazılmış Ferahü'l-Kalb (80b-112a) (Giriş-metin-dizin-tıpkıbasım)
Farah Al-Kalb Written in Late Chagatai Turkish (80b-112a) (Introduction-text-Index-facsimile)
YEŞİM AYDOĞAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SERAP ALPER
- Geç Dönem Çağatay Türkçesi ile yazılmış bir hikâye güldestesi (İnceleme-metin-dizin-tıpkıbasım)
An anthology of stories written in Late Chagatai Turkish (Analysis-text-index-facsimile)
ESRA GEÇER USLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ASLI ZENGİN
- 20. yüzyıl başlarında Çağatay Türkçesiyle yazılmış Naôm Çehâr Derviş (İnceleme-transkripsiyonlu metin-dizin)
Written in the early 20th century in Chagatai Turkish Naôm Çehâr Derviş (Review-transcribed text-index)
RECEP ARAL
Doktora
Türkçe
2025
Türk Dili ve EdebiyatıUşak ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TALİP YILDIRIM