Kâtip Çelebi'nin Tuhfetu'l-Ahyâr fi'l-Hikem ve'l-Emsâl ve'l-Eş'âr adlı el yazması eserinin üslûp açısından incelenmesi
A stylistic examination of Kâtip Çelebi's manuscript titled Tuhfetu'l-Ahyâr fi'l-Hikem ve'l-Emsâl ve'l-Eş'âr
- Tez No: 926776
- Danışmanlar: PROF. DR. RAMAZAN KAZAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Tuhfetu'l-Ahyâr fi'l-Hikem ve'l-Emsâl ve'l-Eş'âr, Kâtip Çelebi, Belâgat, Dil, Üslûp, Edebiyat, Tuhfetu'l-Ahyâr fi'l-Hikem ve'l-Emsâl ve'l-Eş'âr, Kâtip Çelebi, Hacı Halife, Arabic, Expression, Language, Style
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Süleyman Demirel Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 129
Özet
Osmanlı Devleti'nde XVII. yüzyıl siyasî, sosyal ve kültürel değişimlerin yoğun yaşandığı ticaret ve kültürel etkileşimlerin arttığı bir dönemdir. Bu yüzyılın öne çıkan bilim insanlarından biri olan Kâtip Çelebi (1609-1657), tarih ve coğrafya başta olmak üzere pek çok alanda eserler vermiştir. Didaktik ve ansiklopedik türdeki Tuhfetu'l-Ahyâr fi'l-Hikem ve'l-Emsâl ve'l-Eş'âr adlı eseri, Osmanlı'nın kültürel mirasını yansıtan önemli bir kaynaktır. Eserde, Osmanlı'nın farklı bölgelerinden ve kültürel unsurlarından hareketle nadir bilgiler derlenmiş, Arapça ağırlıklı olmakla birlikte Osmanlıca ve Farsça metinlere de yer verilmiştir. 498 varaktan oluşan el yazmasının iki nüshası bulunmaktadır: biri Süleymaniye Kütüphanesi'nde müellif hattı, diğeri ise Mısır'dadır. Bu çalışmada, İstanbul'daki nüsha temel alınarak eserin dil, üslûp ve anlatım özellikleri incelenmiştir. Özellikle Tuhfetu'l-Ahyâr'da hikmetli sözler, vecizeler ve atasözleri gibi öğelerin nasıl kullanıldığı, Kâtip Çelebi'nin, bu tür sözleri metnine dahil ederken hangi bağlamlarda ve ne tür bir anlatım amacıyla tercih ettiği analiz edilmiştir. Bu bağlamda, eserde geçen hikmetli sözlerin belâgat ve fesâhat açısından değerlendirilmesi yapılmış, yazarın düşüncelerini desteklemek için hangi anlatım tekniklerini benimsediği ve hangi ilkeleri gözettiği detaylı bir şekilde incelenmiştir. Kâtip Çelebi'nin, bu tür sözleri hem klasik Arap edebî geleneğine hem de Osmanlı kültür dünyasına nasıl uyarladığı da çalışmada ele alınmıştır. Bununla birlikte eserde işlenen mecaz, kinaye ve istiâre gibi sanatların kullanımı, metnin anlam dünyasına nasıl katkı sağladığı ifade edilmiştir. Ayrıca, istifham kullanımlarının metin içindeki rolü değerlendirilerek yazarın ifade gücünü nasıl pekiştirdiği ortaya konulmuştur.
Özet (Çeviri)
The 17th century was a period of significant political, social, and cultural transformations in the Ottoman Empire, marked by increased trade and cultural interactions. One of the prominent scholars of this era was Kâtip Çelebi (1609–1657), who produced works in various fields, particularly history and geography. His didactic and encyclopedic work, Tuhfetu'l-Ahyâr fi'l-Hikem ve'l-Emsâl ve'l-Eş'âr, stands as an important source reflecting the cultural heritage of the Ottoman Empire. In this work, Kâtip Çelebi compiled rare pieces of knowledge derived from different regions and cultural elements of the empire. Although predominantly written in Arabic, the text also includes Ottoman Turkish and Persian passages. The manuscript consists of 498 folios, with two known copies: one, written in the author's own hand, is preserved at the Süleymaniye Library in Istanbul, while the other is housed in Egypt. This study focuses on the linguistic, stylistic, and rhetorical characteristics of the Istanbul manuscript. Particular attention is given to the use of wise sayings, maxims, and proverbs in Tuhfetu'l-Ahyâr, analyzing the contexts in which Kâtip Çelebi incorporated such elements and the communicative purposes they served in the text. In this regard, the study examines how these rhetorical devices contribute to the work's eloquence (belâgat) and clarity (fesahat), exploring the principles and techniques employed by the author to reinforce his arguments. Furthermore, the research investigates the application of literary devices such as metaphor (mecaz), allusion (kinaye), and allegory (isti'âre), assessing their role in enriching the text's meaning. Additionally, the function of rhetorical questions (istifham) within the manuscript is analyzed, demonstrating how Kâtip Çelebi enhances the expressive power of his writing. Finally, the study highlights how the author integrates elements of classical Arabic literary tradition with Ottoman intellectual culture, positioning Tuhfetu'l-Ahyâr as a valuable linguistic and literary source.
Benzer Tezler
- Ubeydî'nin Netâyicü'l-Ezhâr adlı çiçekçiler tezkiresi (İnceleme-tenkitli metin)
Biographical memoir of florists titled Netâyi̇cü'l-Ezhâr by Ubeydî (Study-critical text)
ESRA KILIÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NESLİHAN İLKNUR KESKİN
- Kâtip Çelebi'nin Takvîmü't-Tevârîh'i (metin-inceleme)
Kâtip Çelebi's Taqvîm at-Tawârîkh (text-assessment)
OĞUZ SELİM BAŞAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Tarihİstanbul ÜniversitesiTürkiyat Araştırmaları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. AHMET ÜSTÜNER