Ebû Bekr Muhammed b. Zekeriyyâ Er-Râzî'nin Kitâbu'l-Cuderî ve'l-Hasbe Adlı eseri ve tıp tarihindeki yeri
Abu Bakr Muhammad b. Zakariya al-Razi's Kitab fi al-jadari wa-al-hasbah and Its Place in the history of medicine
- Tez No: 927491
- Danışmanlar: PROF. DR. BERNA ARDA
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Deontoloji ve Tıp Tarihi, Medical History and Ethics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sağlık Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tıp Tarihi ve Etik Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Tıp Tarihi ve Etik Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 226
Özet
Antik dönemlerden beri mevcut olan çiçek ve kızamık hastalıklarının tarih boyunca özellikle de immünolojik olarak naif toplumlar, yöneticiler ve savaşlar üzerinde büyük etkileri olmuştur. Bu hastalıklar aşılarının bulunması ve yaygın şekilde uygulanmasına kadar yüksek mortalite ve morbidite ile seyretmiştir. İslâm tıbbının tercüme döneminde Hippokrates, Galenus, Efesli Rufus, Dioskorides, Oribasius, Susruta, Çaraka, Vaghbata gibi, Antik Yunan, Roma ve Antik Hint döneminin önemli hekimlerinin eserleri Arapçaya çevrilmiştir. Bu dönemi takiben İslâm bilimi ve tıbbının Altın Çağı yaşanmış, bu dönemde Ebû Bekr Muḥammed b. Zekeriyyâ er-Râzî, ʿAlî b. el-ʿAbbâs el-Mecûsî, İbn Sînâ gibi önemli hekimler tıbba yeni bilgi ve katkılar sunmuşlardır. İslâm tıbbının en önemli isimlerinden olan, Batıda Rhazes, Rasis, Albubator isimleriyle de bilinen, IX. yüzyılın sonu ve X. yüzyılın başında yaşamış Ebû Bekr Muḥammed b. Zekeriyyâ er-Râzî'nin en orijinal eseri olarak kabul edilen Kitâbu'l-Cuderî ve'l-Ḥaṣbe çiçek ve kızamık hastalıkları üzerine yazılmış, bilinen ilk müstakil eserdir. Bu orijinal eserin Türkçe tıp alanyazınında şimdiye kadar tam bir çevirisi bulunmamaktadır. Bu tez çalışmasında eserin William Alexander Greenhill'e ait 1848 tarihli Arapçadan İngilizceye çevirisi Treatise on the Small-pox and Measles ve Karl Opitz'in 1911 tarihli Arapçadan Almancaya çevirisi Über die Pocken und die Masern Türkçeye çevrilmiş, böylece eserin Türkçe tam metni ilk kez tıp tarihi alanyazınına kazandırılmıştır. Çevrilen metin, çiçek ve kızamık hastalıklarıyla ilgili alanyazında ulaşılabilen diğer eserlerdeki bölümlerle karşılaştırılarak, eserin tıp tarihindeki yeri tartışılmıştır. Eserin bir önsöz ve 14 bölümden oluştuğu görülmektedir. Çiçek ve kızamık hastalıklarını ayrıntılı ve yeteri kadar ele alacak bir eser planladığını belirten Râzî, bölümler halinde çiçeğin nedenleri ve neden kimsenin bundan kurtulamadığı, çiçeğe yatkın olanları ve sık görüldüğü zamanları, çiçeğin çıkışını gösteren belirtileri, belirtiler çıkmadan önce çiçekten korunma, çıktıktan sonra püstüllerin çoğalmasını engelleme ve püstüllerin çabuk çıkmasını sağlama yollarını, göz, kulak, boğaz gibi bölgelerin bakımı, püstüllerin kurutulması, kabuklarının ve yara izlerinin giderilmesi, beslenme ve bağırsakların düzenlenmesini ve çiçek türlerini açıklamıştır. Başlıklarda çoğunlukla çiçek hastalığı geçmesine rağmen bu bölümlerde kızamıkla ilgili bilgilere de yer verildiği görülmüştür. Eserin içeriği incelendiğinde en özgün bulunan bölüm çiçek hastalığının etiyolojisinin açıklandığı ilk bölümdür. Çiçek ve kızamığın ayrımının yapıldığına dair yorumun yapılabileceği, hastalıkların belirtileri arasındaki fark ise üçüncü bölümde yer almaktadır. Râzî'nin önerdiği tedbir ve tedavi yöntemlerinin öncüllerinde yer alan bilgilerle koşut ve döneminin paradigmasıyla uyumlu olduğu görülmektedir. Eserin, Zehrâvî ve İbn Sînâ gibi önemli hekimler için kaynak oluşturduğu düşünülmektedir. İncelemeler sonucunda Râzî'nin eserinin öneminin, bu hastalıkların ilk kez ayrımını yapmasından ziyade bu ayrımın Râzî tarafından net bir şekilde ele alınmaya çalışılmasından, bu hastalıkların neden herkeste göründüğünü açıklama çabasından ve özel olarak bu hastalıklar üzerine yazılmış bir eser olmasından ileri gelmekte olduğu söylenebilir.
Özet (Çeviri)
Smallpox and measles, which have been present since ancient times, have had major impacts on societies, rulers, and wars throughout history, especially as 'virgin soil' epidemics. These diseases were characterized by high mortality and morbidity rates until the discovery and widespread application of vaccines. During the translation period of Islamic medicine, the works of important Greek, Roman and Indian physicians such as Hippocrates, Galenus, Rufus of Ephesus, Dioscorides, Oribasius, Susruta, Charaka, Vaghbata were translated into Arabic. This period was followed by the Golden Age of Islamic science and medicine, during which important physicians such as Abū Bakr Muḥammad b. Zakariyyā al-Rāzī, ʿAlī b. al-ʿAbbās al-Majūsī, and Avicenna introduced new knowledge and contributions to medicine. One of the most prominent figures in Islamic medicine, also known in the West as Rhazes, Rasis, or Albubator, Abū Bakr Muḥammad ibn Zakariyyā al-Rāzī lived during the late 9th and early 10th centuries. His work Kitāb al-Judarī wa al-Ḥaṣba, regarded as his most original work, is recognized as the earliest monograph on smallpox and measles. So far, a complete Turkish translation of this original work was absent. In this study, William Alexander Greenhill's 1848 Arabic-to-English translation, Treatise on the Small-Pox and Measles, and Karl Opitz's 1911 Arabic-to-German translation, Über die Pocken und die Masern were translated into Turkish. The translation is compared with the chapters on smallpox and measles in other works, and the significance of the treatise is discussed. The treatise consists of a preface and 14 chapters. Stating that he planned a work that would elaborate on smallpox and measles thoroughly and adequately, Rhazes organized the chapters as follows: the causes of smallpox and why no one can escape from it, those who are susceptible to smallpox and the times it is the most prevalent, the symptoms indicating the onset of smallpox, protection against smallpox before the symptoms appear, the ways of preventing the proliferation of pustules after their eruption, and ensuring that pustules come out quickly, care of the affected areas such as eyes, ears, throat, drying of pustules, removal of scabs and scars, regulation of nutrition and the bowels, and types of smallpox were clarified. Although smallpox is often mentioned in the headings, it can be observed that information related to measles has also been included in these chapters. When the content of the work is analyzed, the most original chapter is the first, which explains the etiology of smallpox. It can be noted that a distinction between smallpox and measles is made, while the differences between the symptoms of these diseases are addressed in the third chapter. It is observed that the precautions and treatment methods suggested by Rhazes are consistent with the knowledge of his predecessors and aligns with the paradigm of the era. The work is thought to have served as a source for important physicians such as al-Zahrāwī and Avicenna. As a result of the analyses, it can be stated that the significance of Rhazes' treatise stems not from the fact that his making a clear distinction between these diseases for the first time, but from his effort to address this distinction explicitly, his attempts to explain why these diseases occur in everyone, and the fact that it is a dedicated work written specifically on these diseases.
Benzer Tezler
- Cremonali Gerard'ın yorumuyla Ebu Bekr Muhammed Razi'nin Aforizmalar ya da Tıbbın Sırları kitabının tıp tarihi ışığında değerlendirilmesi
The evaluation of the book of Aphorisms or The Secrets of Medicine of Abu Bakr Muhammad Al-Razi interpreted by Gerard of Cremona in the HİGHT of history of medicine
NURAY SOYDAN
Doktora
Türkçe
2023
Deontoloji ve Tıp TarihiAnkara ÜniversitesiTıp Tarihi ve Etik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET ACIDUMAN
- Es-Se'âlibî'nin Fıkhü'l-luğa ve es-Süyûtî'nin el-Muzhir fî- 'Ulûmi'l-luğa ve Envâ'uhâ eserlerinin karşılaştırılması
A comparison of es-Seʿâlibîs Fikhü'l-luğa and es-Süyûtî's el-Muzhir fî-ʿUlûmi'l-luğa and Envâʿuh
ABDULRAHİM ŞERİF
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Doğu Dilleri ve EdebiyatıAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ AYDIN KUDAT
- دراسة وتحقيق كتاب الاستغناء في علوم القرآن للأدفوي سور (الأنبياء، الحج، المؤمنون، النور)
Üdfüvî'nin el-İstiğnâ fî Ulûmi'l-Kur'an adlı tefsirinden Enbiyâ, Hac, Mü'minûn, Nûr sûrelerinin tahkîkî ve tahlîli
MUHAMMED AVNİOĞLU
Doktora
Arapça
2024
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUHAMMED COŞKUN
- Ebû Bekr Muhammed b. el - Kâsım el - Enbârî'nin ez - Zahir fî Maânî Kelimâti'n - Nâs adlı kitabındaki sözlerin tahlili
Analysis of the words in the book ez - Zahir fi Maani Kelimati'n - Nas titled for Abu Bakr Muhammad b. al - Qasim al - Enbari
KAMRAN ABDULLAYEV
Doktora
Türkçe
2015
DilbilimNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TACİTTİN UZUN
- Ebû Bekr Muhammed B. Huseyn el-Âcurrî ve hadis ilmindeki yeri
Abu Bakr Muhammad b. Huseyn al-Âcurrî and his place in Hadith
MEHMET ŞAFİ YILDIZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
DinMuş Alparslan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FETHİ AHMET POLAT