Fīrūz-ı Cihāngīr hikāyesi (140b-190b) dil incelemesi-metin
Textual and grammatical analysis of the story 'Fīrūz-i Cihāngīr'
- Tez No: 928936
- Danışmanlar: PROF. DR. MUSTAFA BALCI
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Fīrūz-ı Cihāngīr hikayesi, Eski Anadolu Türkçesi, Mensur Hikāye, Olağanüstü Varlıklar, Sebk-i Avam, Firuz-ı Cihangir story, Old Anatolian Turkish, Prose Narrative, Extraordinary Beings, Sebk-i Avam
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yeni Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 181
Özet
İran hükümdarı olan Melik Dārāb'ın oğlu Fīrūz Şāh, Dārābname'nin asıl hikāye kahramanı olduğu bilinmektedir. Eser, Bīgamī mahlasıyla tanınan Mevlānā Şeyh Hacı Muhammed bin Şeyh Ahmed tarafından 15. yüzyılda Fars dilinde ele alınmış olup 16. yüzyılda Celālzāde Sālih Çelebi tarafından Sultan Süleyman'nın isteği üzerine Osmanlı Türkçesi'ne tercüme edilmiştir. Tercüme edilen eser sekiz ciltten oluşmaktadır. Celālzāde S. Çelebi'nin kaleminden çıkan bu tercüme, eserin ilk Türkçe çevirisi olarak kayıtlara geçmiştir. Mensur hikāye türünde olan Fīrūz-ı Cihāngīr hikayesi, Fars dilinde Sebk-i Avam üslubuyla kaleme alınmış, dolayısıyla mahallī üslubunun özelliklerini taşımaktadır. Bilindiği üzere bu tarz eserler manzum hikāye türüne nazaran halk arasında daha az ilgi görmüş, fakat bazı istisnaların arasında yer alan bizim hikāyenin gördüğü rağbet yükseliş görmüştür. Mensur bir eser olmasına rağmen, yazarın, hikayesine bazı manzum kısımları da dahil ettiği görülmüştür. Olumlu bir portreye sahip olan Fīrūz'un, o zamanın Yemen Padişahı olan Sürūr Yemenī'nin kızı Aynü'l-hayat'a karşı duyduğu ilgi ve alaka onun kahramanlıklarının asıl sebebi olmuştur. Bizim çevirdiğimiz varaklar arasındaki hikayede bu aşk uğruna katlandığı zorluklar, olağanüstü yaratıklar, devler, üç gözlüler ve ayyarlarla birlik olup Nemrud, Teccal ve cinlere karşı olan mücadelelerin konusu edilmiştir. Yazıldığı dilin sade olması büyüsünü bozmamakla beraber onu daha anlaşılır kılmıştır. Bizim çalışmamızda, Osmanlı Türkçesi'ne çevrilmiş ve sekiz ciltten oluşan Fīrūz-ı Cihāngīr hikayesinin üçüncü cildinde yer alan 140b-190b sayfalarının metin transkripsyonu ve dil incelemesi yapılmıştır. Bu sayfalar arasındaki metnin dil incelemesi yapılmış olup sıfat ve zarfları bulunmuş ve hangi kelime türünün ne sıklıkla kullanıldığı tespit edilmiştir.
Özet (Çeviri)
The son of King Dara of Iran, Firuz Shah, is known to be the main protagonist of the Darab-name. The work, which was originally addressed in the Persian language in the 15th century by Mevlana Sheikh Haji Muhammad bin Sheikh Ahmed, known by the pen name Bigami, was translated into Ottoman Turkish in the 16th century by Jalalzadeh Salih Celebi at the request of Sultan Suleiman. The translated work consists of eight volumes. This translation, authored by Jalalzadeh S. Celebi, is recorded as the first Turkish translation of the manuscript. The Firuz-ı Cihangir story, which belongs to the prose narrative genre, was written in Persian in the Sebk-i Avam style, thus carrying the characteristics of colloquial style. As it is known, such works have garnered less interest among the public compared to poetic narrative genre, but our story, which is among some exceptions, has seen an increase in popularity. Despite being a prose work, it is observed that the author included some poetic sections in the story. Having a positive portrayal, Fīrūz's interest and affection for Aynü'l-hayat, the daughter of Surūr Yemenī, the then King of Yemen, became the main reason for his heroism. The story within the pages we translated revolves around the hardships endured for this love, featuring extraordinary creatures, giants, three-eyed beings, and tricksters joining forces in battles against Nimrod, Dajjal, and jinn. The simplicity of the language in which it was written has not broken its charm but has rather made it more comprehensible. In our study, we conducted the transcription and linguistic analysis of pages 140b-190b from the third volume of Fīrūz-ı Cihāngīr, an eight-volume work translated into Ottoman Turkish. The linguistic analysis of the text within these pages was carried out, identifying adjectives and adverbs, and determining the frequency of each word type.
Benzer Tezler
- Fîrûz-ı Cihângîr Hikâyesi (191b-231a) dil incelemesi-metin
Textual analysis of the story 'Fîrûz-ı Cihângîr' (p.191b-231a)
FEYZA HİLAL SELVİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiYeni Türk Dili Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA BALCI
- Fîrûz-i Cihângîr hikayesi dil incelemesi-metin-sözlük (Vr.71a-140a)
The story of Fîrûz-i Cihângîr language examine-text-dictionary (folios 71r-140r)
GAMZEGÜL KILIÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Dilbilimİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HATİCE TÖREN
- Fîrûz-ı Cihângîr hikâyesi (231b-281a) metin - inceleme
The story of Fîrûz-i Cihângîr (231b-281a) text- analysis
MISRA NUR ÖZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. MUSTAFA BALCI
- Fîrûz-ı Cihângîr hikâyesi (1-70) dil incelemesi-metin
Textual analysis of the story 'Fîrûz-i Cihângîr'
MUHAMMED DEMİRTAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA BALCI
- Celâl-zâde Sâlih Çelebi'nin Kıssa-i Fîrûz Şâh tercümesi (2. cilt-tenkitli metin ve inceleme)
Celâl-zâde Sâlih Çelebi's translation of Firuz Shah's Story (Volume 2- critical edition and analysis)
NESLİHAN POLAT AKTAŞ
Doktora
Türkçe
2021
Türk Dili ve EdebiyatıYıldız Teknik ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ALİ EMRE ÖZYILDIRIM