Türkçe-Soğdca dil ilişkileri ve Soğd harfli Eski Türkçe metinler
Turkic and Sogdian Language contact and the Old Turkic texts with Sogdian Script
- Tez No: 933137
- Danışmanlar: PROF. DR. FERRUH AĞCA
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 282
Özet
Diller sürekli olarak diğer dillerle temas hâlindedir ve bu temaslar dillerde farklı düzeylerde değişimlere sebep olmaktadır. Diller arasındaki temas sonucu yalnızca kelime alışverişi değil; yeni seslerin bir dilin ses envanterine eklenmesi, farklı biçimbirimlerin oluşması veya sentaktik düzeyde bir yakınlaşma söz konusu olabilir. Diller ayrıca birbirlerinden yazı sistemleri ve imlâ açısından da etkilenmektedir. Tarihî süreçte Türk ve Soğd halklarının çeşitli bölgelerde iç içe yaşadığı en azından 6. yüzyıldan itibaren tarihsel ve dilsel verilerle takip edilebilmektedir. En başta 6. yüzyılda Türkler tarafından oluşturulan ilk yazılı metinler Soğdcadır. Ayrıca Uygur yazı sistemi Soğd yazısı üzerinden adapte edilmiştir. Dolayısıyla Soğd imlasının örnek alındığı görülmektedir. 10. yüzyılda ise özellikle Dunhuang'da iki dilli veya çok dilli bir Türk-Soğd toplumunun var olduğu net bir şekilde anlaşılmaktadır. Bu uzun süreli ortak yaşam ve değişen sosyo-politik şartlar, Türkçe ve Soğdca ilişkisinin oldukça girift bir hâl almasına neden olmuştur. Bu ilişkinin neticeleri tek taraflı gelişmemiştir. Hem Soğdca hem de Eski Türkçe üzerinde bir diğerinin yoğun tesirini gözlemlemek mümkündür. Bu tez çalışması kapsamında Türkçe-Soğdca dil ilişkisinin etkileri iki taraf açısından da tespit edilmeye çalışılmıştır. Soğdcanın Eski Türkçenin ilk yazılı metinlerinden itibaren bilinen tesiri ise özellikle Soğd harfli metinler üzerinde sınırlandırılmaya çalışılmıştır. Bu metinler klasik Uygur metinlerinden farklı bir yazı stili, imla ve diyalekt özellikleri göstermektedir. Soğd harfli Türkçe metinlerdeki ayırt edici dil özellikleri ortografi, fonoloji, morfoloji ve sözvarlığı düzeylerinde incelenmiştir. Bu özellikler içinde Soğdcanın etkisiyle meydana gelen ve farklı diyalektlere bağlı olarak ortaya çıkan hususlar tespit edilmeye çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
Languages are continuously in contact with each other, and these interactions result in changes in these languages at various levels. The results of language contacts not only involve word borrowing but also may lead to the addition of new sounds to a language's phonetic inventory, the formation of new morphemes, and convergence at the syntactic level. Additionally, languages influence each other in terms of writing systems and orthography. It can be traced with historical and linguistic data that the Turkic and Sogdian peoples had lived together in various regions in history since at least the 6th century. First and foremost, the earliest written texts of Turks in the 6th century are in Sogdian. Moreover, the Uyghur writing system was adapted from the Sogdian script, demonstrating that Sogdian orthography served as a model. In the 10th century, particularly in Dunhuang, it is clearly understood that there existed either a bilingual or multilingual Turkish-Sogdian community. The long-term coexistence and changing socio-political circumstances resulted in the relationship between Turkic and Sogdian language becoming highly intricate. The outcomes of this contact were not unilateral. The extensive influence of one language on the other can be observed in both Sogdian and Old Turkic. In this thesis, an attempt is made to identify the effects of the Turkic-Sogdian language contacts on both sides. The influence of Sogdian on Old Turkic, known from the earliest written texts, is attempted to be specifically limited to Sogdian-scripted texts. These texts have a writing style, orthography and dialectal characteristics that are different from Old Uyghur texts. The distinctive linguistic features in Turkic texts written with the Sogdian script are analyzed in terms of orthography, phonology, morphology, and vocabulary. Among these features, efforts are made to identify particularities resulting from the influence of Sogdian and those arising from different dialects.
Benzer Tezler
- Tarihî Moğolca Budist metinlerdeki Eski Uygurca kopyalar
Old Uyghur copies in historical Mongolian Buddhist texts
ASUMAN BAŞ
Doktora
Türkçe
2025
Dilbilimİzmir Katip Çelebi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ŞABAN DOĞAN
- Tevârȋḫ-i Âl-i Selçuk üzerine gramer incelemesi
Gramer review on Tevârȋḫ-i Âl-i Selçuk
MERVE ŞENCAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YAVUZ KARTALLIOĞLU
- Hikāyet-i Cemel üzerine bir dil incelemesi (İnceleme- metin-dizin)
A language examination on the Hikāyet-i Cemel (Examination- text-index)
BİRAY ÖZDEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DilbilimMuğla Sıtkı Koçman ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA UĞURLU
- Die Analyse des Anglizismenbestandes in der Türkischen Pressesprache am Beispiel der Tageszeitungen Cumhuriyet, Hürriyet und Zaman
Cumhuriyet, Hürriyet ve Zaman gazetelerinden yola çıkarak Türk Basın dilindeki anglisizmlerin analizi
NUREL CENGİZ
Yüksek Lisans
Almanca
2010
Alman Dili ve EdebiyatıHacettepe ÜniversitesiAlman Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSA YAŞAR SAĞLAM
- Amelin sebepleri ve semereleri suduru (Shan E Yın Guo Jıng)
Annotated Turkish translation of the 'Sūtra of the Causes and Effects of Actions' in chinese
ELYAR ZEHTABI
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Doğu Dilleri ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiDoğu Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜRHAN KİRİLEN