İşlevsel dilbilgisi çerçevesinde Arap dilinde edimbilimsel sözdizim ve Cürcânî'deki temelleri
Pragmatic syntax in Arabic within the frame of functional grammar and its foundations in Al-Jurjānī
- Tez No: 935823
- Danışmanlar: DOÇ. DR. MEHMET ALİ KILAY ARAZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Doğu Dilleri ve Edebiyatı, Linguistics, Eastern Linguistics and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi
- Enstitü: İslami Araştırmalar Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 268
Özet
Bu çalışmada, İşlevsel Dilbilgisi kuramının yapı-kullanım ilişkisi bağlamında belirlediği edimbilimsel işlevlerin, geleneksel Arap dilbilimcilerinden Cürcânî'deki temellerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Araştırmada, işlevsel yaklaşımdan ve İşlevsel Dilbilgisi kuramından elde edilen verilerin Cürcânî'deki tespiti için detaylı bir içerik analizi yapılmış ve Cürcânî'nin dil analizindeki yaklaşımı bu kuramla mukayese edilmiştir. Elde edilen sonuçlar, Cürcânî'nin, sözdizim analizinde tamamen işlevsel ve pragmatik bir yaklaşımı benimsediğini göstermiştir. Ancak bu, Cürcânî'nin Delâilü'l-i'câz adlı eserinden hareketle söylenebilir. Zira Cürcânî, Delâil dışındaki diğer bazı eserlerinde pedagojik gerekçelerden dolayı çoğunlukla yapısal bir yaklaşım sergilemiştir. Dilin, yapı ve kullanımın birlikteliğiyle varlık kazanan bir sistem olduğu düşünüldüğünde dilbilgisel kuramların hem yapısal hem de işlevsel unsurları dikkate alması gerektiği vurgulanmıştır. Buradan hareketle yapılan incelemede İşlevsel Dilbilgisi kuramının, yapı-kullanım ilişkisi bağlamında beş edimbilimsel işlev belirlediği ortaya konmuştur. Çalışmamızın birinci bölümünde dilbilimde işlevsel yaklaşım ve İşlevsel Dilbilgisi kuramı ele alındıktan sonra ikinci bölümde edimbilim-sözdizim ilişkisi ve bu ilişkinin bir ifadesi olan edimbilimsel işlevlerin Arap dilindeki açıklamasına yer verilmiştir. İlk iki bölümde elde edilen verilerden hareketle Cürcânî'nin sözdizimsel analizde işlevsel ve pragmatik bir yaklaşımı benimsediği üçüncü bölümde ortaya konmuştur. Özellikle İşlevsel Dilbilgisi kuramının belirlediği beş edimbilimsel işlevin temelleri, Cürcânî'nin başta Delâilü'l-i'câz adlı eseri olmak üzere diğer eserlerinin de detaylı bir analiziyle tespit edilmiştir. Bu araştırma, Cürcânî'nin işlevsel ve pragmatik yaklaşımını modern teorilerle ilişkilendirerek Arap dilinin sözdizim-edimbilim ilişkisini daha iyi anlamamıza katkı sağlar. Son olarak doğal dilin esnek yapısını açıklamada, İşlevsel Dilbilgisi kuramının daha da geliştirilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Zira İşlevsel Dilbilgisi kuramı, her ne kadar doğal dilin bir dilbilgisel modelinin işlevsel bir açıklamasını sunmaya çalışsa da yer yer doğal dili açıklamada soyut kalan biçimsel formülasyonlar kullanır. Çalışmamızın sınırlılıklarından dolayı edimbilimsel işlevlerin, sözdizimdeki ögelere nasıl atandığına dair İşlevsel Dilbilgisi kuramı tarafından belirlenen formüller, atama kuralları ve testler uygulanmamıştır. Gelecekteki çalışmalarda, edimbilimsel işlevlerin atanmasıyla ilgili yapılacak testlerle söz konusu işlevlerin doğal dildeki uygunluğu yapısal olarak ortaya konabilir.
Özet (Çeviri)
In this study, it is aimed to determine the foundations of the pragmatic functions determined by the Functional Grammar (FG) theory in the context of structure-function relationship, in one of the traditional Arabic linguists al-Jurjānī. In the research, a detailed content analysis was conducted to determine the data obtained from the functional approach and the FG theory in al-Jurjānī and al-Jurjānī's approach to language analysis was compared with this theory. The results obtained show that al-Jurjānī adopted a purely functional and pragmatic approach in syntax analysis. However, this can be said based on al-Jurjānī's work named Dalāʾīl al-Iʿjāz. Because, in some of his works other than Dalāʾīl, al-Jurjānī mostly adopted a structural approach due to pedagogical reasons. Considering that language is a system that comes into being through the unity of structure and function, it has been emphasized that grammatical theories should take into account both structural and functional elements. Based on this, the study revealed that the FG theory determines five pragmatic functions in the context of structure-function relationship. In the first part of our study, the functional approach in linguistics and the theory of FG were discussed. Then, in the second part, the relationship between pragmatics and syntax and the explanation of pragmatic functions, which are a expressions of this relationship, in the Arabic language were included. Based on the data obtained in the first two chapters, it is revealed in the third chapter that al-Jurjānī adopted a functional and pragmatic approach in syntactic analysis. In particular, the foundations of the five pragmatic functions determined by the FG theory have been determined through a detailed analysis of al-Jurjānī's works, especially his work Dalāʾīl al-Iʿjāz. This research contributes to our better understanding of the syntax-pragmatics relationship of the Arabic language by relating al-Jurjānī's functional and pragmatic approach to modern theories. Finally, it was concluded that the theory of FG needed to be further developed in explaining the flexible structure of natural language. Although the theory of FG tries to provide a functional explanation of a grammatical model of natural language, it sometimes uses formal formulations that remain abstract in explaining natural language. Due to the limitations of our study, the formulas, assignment rules and tests determined by the FG theory on how pragmatic functions are assigned to elements in syntax were not applied. In further studies, by conducting tests on the assignment of pragmatic functions, the conformity of these functions in natural language can be revealed structurally.
Benzer Tezler
- Âmil ve Karîne teorileri bağlamında lafız-mana ilişkisi
The relationship between expression and meaning in the context of ʿAmil and Qarīna theories
YUNUS EMRE ÖZTÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
DilbilimVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiArap Dili ve Belagatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET ŞİRİN ÇINAR
- Arapça ve İngilizce birleşik cümlelerin karşıtsal çözümlemesi
Contrastive analysis of complex sentences in Arabic and English
AHMET ERKAM SELVİ
Doktora
Türkçe
2025
DilbilimAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YAŞAR DAŞKIRAN
- Ana dil Arapça olmayanlara yönelik Arapça dil öğretiminin geliştirilmesinde bütünleşik eğitim stratejisinin etkinliği
The effectiveness of integrated education strategy in improving Arabic language teaching to non-native Arabic speakers
MOHAMAD AMIN MOSTO
Doktora
Arapça
2025
DilbilimGazi ÜniversitesiYabancı Diller Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSA YILDIZ
- İşlevsel dilbilgisi çerçevesinde Türkçedeki ilişkisel süreçlerin betimlenmesi
Description of relational processes in Turkish within the framework of functional grammar
EMİNE OFLAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
DilbilimDokuz Eylül ÜniversitesiEğitim Bilimleri Bölümü
PROF. DR. V. DOĞAN GÜNAY
- Dizgeci işlevsel dilbilgisi çerçevesinde İngilizce ve Türkçe öğüt verici metinlerde geçişlilik
Transitivity in English and Turkish hortatory texts from a systemic functional view
SERKAN KOÇ