Türkiye'de yaşlılarda karşılanmamış sağlık hizmeti gereksinimi ve yoksulluk veya sosyal dışlanma riski (AROPE) ile ilişkisi
Unmet health care needs among older adults in turkey and their association with being at risk of poverty or social exclusion (AROPE)
- Tez No: 937141
- Danışmanlar: PROF. DR. ŞERİFE REYHAN UÇKU
- Tez Türü: Tıpta Uzmanlık
- Konular: Halk Sağlığı, Public Health
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dokuz Eylül Üniversitesi
- Enstitü: Tıp Fakültesi
- Ana Bilim Dalı: Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 129
Özet
Amaç: Bu çalışma, Türkiye'deki yaşlılarda karşılanmamış sağlık hizmeti gereksinimi sıklığını ve nedenlerini belirlemeyi; karşılanmamış gereksinimin yoksulluk veya sosyal dışlanma riski (AROPE: At risk of poverty or social exclusion) ile ilişkisini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Gereç ve Yöntem: Kesitsel tipteki bu çalışmada Türkiye İstatistik Kurumu tarafından 2023 yılında yapılan Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması'na katılan 8499 katılımcının verileri kullanılmıştır. Araştırmanın bağımlı değişkeni karşılanmamış sağlık hizmeti gereksinimidir. Karşılanmamış gereksinim, katılımcıların son 12 ay içerisinde gereksinim duyduğu halde doktora başvuramama ve diş hekimine başvuramama sorularına verdikleri yanıtlar ile ayrı ayrı değerlendirilmiş; karşılanmamış medikal ve dental gereksinimden en az birinin varlığı karşılanmamış sağlık hizmeti gereksinimi olarak kabul edilmiştir. Temel bağımsız değişken yoksulluk veya sosyal dışlanma riskidir. Kontrol değişkenleri, sosyo-demografik değişkenler, hane ve yerleşim yeri özelliklerine ilişkin değişkenler ile sağlık durumu değişkenleridir. Tek değişkenli analizlerde ki-kare testi uygulanmış; çok değişkenli analizlerde lojistik regresyon modelleri oluşturulmuştur. Bulgular: Araştırma grubunun %55.7'si kadın, %37.6'sı 65-69 yaş grubundadır. Katılımcıların %27.1'i yoksulluk veya sosyal dışlanma riski altındadır. Araştırma grubunda sağlık algısı kötü olanların oranı %25.6, kronik hastalığı olanların oranı %81.3, aktivite kısıtlaması yaşayanların oranı %65.1'dir. Gereksinimi olan katılımcılarda karşılanmamış sağlık hizmeti gereksinimi sıklığı %8.7; karşılanmamış medikal gereksinim sıklığı %6.5, karşılanmamış dental gereksinim sıklığı ise %7.2'dir. Karşılanmamış medikal gereksinimin en sık nedeni randevunun geç tarihe verilmesi iken; karşılanmamış dental gereksinimde ödeme güçlüğüdür. Çok değişkenli analizlerde kontrol değişkenleri ile düzeltildikten sonra, yoksulluk veya sosyal dışlanma riski altında olmak karşılanmamış sağlık hizmeti gereksinimini risk altında olmayanlara göre 1.46 kat artırmaktadır (%95 GA: 1.22-1.74). AROPE bileşenlerine göre yapılan çok değişkenli analizlerde, düzeltmeler sonrası maddi ve sosyal yoksunluğu olanlarda karşılanmamış sağlık hizmeti gereksinimi olmayanlara göre 2.52 kat artmıştır (% GA: 2.02-3.14). Sonuç: Yoksulluk yalnızca gelir boyutu ile değil; konut olanakları, beslenme durumu, sosyal katılım gibi alanlardaki etkileri ile de karşılanmamış sağlık hizmeti gereksinimini artırmaktadır. Sağlık hizmetlerine erişimde kendi başına da bir risk grubu olarak değerlendirilmesi gereken yaşlılarda, hane ve birey düzeyinde yoksunlukların giderilmesi, sosyal katılımın artırılıp dışlanmanın önlenmesine yönelik politikalar bu bağlamdaki eşitsizlikleri azaltabilir.
Özet (Çeviri)
Aim: This study aims to investigate the prevalence and determinants of unmet healthcare needs among older adults in Türkiye, and to elucidate its association with the risk of poverty or social exclusion (AROPE: At risk of poverty or social exclusion). Materials and Methods: In this cross-sectional study, data from 8,499 participants of the 2023 Income and Living Conditions Survey conducted by the Turkish Statistical Institute were analyzed. The dependent variable was unmet healthcare needs. These needs were assessed separately based on participants' responses to whether they had not consulted a physician or dentist despite requiring care during the past 12 months. The presence of at least one unmet need was considered indicative of unmet healthcare needs. The primary independent variable was AROPE status. Control variables included sociodemographic characteristics, household/regional attributes, and health status indicators. Univariate analyses were conducted using chi-square tests, and multivariate analyses were performed via logistic regression models. Results: Among the study population, 55.7% were female and 37.6% belonged to the 65–69 age group. Additionally, 27.1% of the participants were at risk of poverty or social exclusion. In the study population, 25.6% reported poor perceived health, 81.3% had a chronic disease, and 65.1% experienced activity limitations. Among those requiring healthcare, the prevalence of unmet healthcare needs was 8.7%, with 6.5% having unmet medical needs and 7.2% having unmet dental needs. Primary barriers included giving too late time for appointments for medical care and financial difficulties for dental services. After adjusting for control variables in the multivariate analyses, being at risk of poverty or social exclusion was associated with a 1.46-fold increase in unmet healthcare needs compared to those not at risk (95% CI: 1.22–1.74). In further multivariate analyses stratified by AROPE components, material and social deprivation were associated with a 2.52-fold increase in unmet healthcare needs relative to those without such deprivations (95% CI: 2.02–3.14). Conclusion: Poverty amplifies to unmet healthcare needs not only through its income dimension but also via its effects on housing conditions, nutritional status, and social participation. Addressing material deprivation at household/individual levels, alongside policies promoting social inclusion, could mitigate these disparities. For older adults—who should be also considered a high-risk group regarding healthcare access—policies aimed at alleviating household and individual-level deprivations, as well as enhancing social participation and preventing exclusion, may help reduce these inequalities.
Benzer Tezler
- Türkiye'de yaşlılarda 2008-2019 yılları arasında karşılanmamış sağlık hizmet gereksinimi ve sosyo-ekonomik değişkenlerle ilişkisi
Unmet HEALTH care needs among elderly in Turkey between 2008-2019 and associated with socio-economic variables
ALİ AKÖZ
Tıpta Uzmanlık
Türkçe
2022
Halk SağlığıDokuz Eylül ÜniversitesiHalk Sağlığı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ŞERİFE REYHAN UÇKU
- Yeni bir örgütlenme modeli olarak sosyal güvenlik kapsamı içinde evde bakım hizmetleri: Türkiye örneği
Home care services in cover of social security as a new organization model: Sample of Turkey
SEMA OĞLAK
Doktora
Türkçe
2006
Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileriDokuz Eylül ÜniversitesiÇalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SEVDA DEMİRBİLEK
- Bakım verenlere yönelik beslenme eğitiminin evde sağlık hizmeti alan yaşlılarda beslenme durumu üzerine etkisi
The effect of nutrition education for caregivers on nutritional status of elderly receiving home care
ÇAĞDAŞ SALİH MERİÇ
Doktora
Türkçe
2022
Beslenme ve DiyetetikAnkara ÜniversitesiBeslenme ve Diyetetik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURCAN YABANCI AYHAN
- Türkiye'de 60 yaş üzeri sığınmacıların gereksinimleri ve yaşlılık deneyimleri
Needs and aging experiences of asylum seekers over the age of 60 in Turkey
SERHAT KAYGUSUZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Sosyal HizmetHacettepe ÜniversitesiSosyal Hizmet Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEMA BUZ