Çağatay Türkçesinde organ adları
Organ names in Chagatai Turkish
- Tez No: 938236
- Danışmanlar: PROF. DR. MURAT ELMALI
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Eski Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 270
Özet
15.-20. yüzyıllar arasında gelişme gösteren ve Karahanlı Türkçesi ile Harezm Türkçesinin devamı olarak nitelenen Türk yazı dili Çağatay Türkçesi adıyla karşılanmaktadır. Türk Dilinin en güçlü devrelerinden biri olan Çağatay Türkçesi edebi eser sayısı bakımından da en zengin devrelerden olma özelliğini taşımaktadır. Çağatay Türkçesi ile kaleme alınan eserler muhteva açısından çeşitlilik göstermektedir. Bu büyük edebiyatı meydana getiren eserler çok sayıda kavram ve terimi içinde barındırmaktadır. Bu kavram ve terim hazinesinin içinde organ adları önemli bir yer tutmaktadır. Metinlerde yer alan organ adları, bir dilin ifade çeşitliliğinin ve inceliklerinin anlaşılması, tarihî gelişiminin ortaya konulması açısından oldukça önemli söz varlığı unsurlarıdır. Bu sebeple Türk dilinin muhteva olarak en zengin, gramatikal olarak en güçlü devrelerinden olan Çağatay Türkçesindeki metinlerde yer alan organ adlarının tespiti ve tahlili büyük önem arz etmektedir. Çağatay Türkçesi metinlerindeki Türkçe organ adlarının etimolojik açıdan ele alınıp incelenmesine dayanan bu çalışmada öncelikle 15. Yüzyılın başlarından 20. Yüzyılın başlarına kadar olan devreyi kapsayan Çağatay Türkçesinin metinleri tespit edilmiş ve metinlerin kronolojik olarak Klasik Öncesi Dönem, Klasik Dönem ve Klasik Sonrası Dönem metinleri şeklinde tasnifi yapılmıştır. Yapılan metin toplama, kaynak incelemelerinin ardından söz konusu dönem metinlerinde organ adlarının tespiti için okumalar yapılmıştır. Sadece edebî metinlerdeki organ adlarının tespiti ile yetinilmeyip Çağatay Türkçesiyle yazılmış tıp metinlerindeki ve Senglah'taki organ adları da tespit edilerek çalışmaya eklenmiştir. Tespit edilen organ adlarının Türkiye Türkçesindeki ve tıp literatüründeki tanımlarının ardından kapsamlı etimolojik izahı yapılmıştır. Sonrasında kelimelerin Türk dilinin tarihsel devrelerindeki kullanımları örneklerle izah edilmiştir. Her bir organ adının Senglah, Şeyh Süleyman Efendi Lugatı ve Abuşka Lugatı gibi Çağatay Türkçesinin tarihsel sözlüklerinde ne şekilde izah edildiği tespit edilmiş ve son olarak Çağatay Türkçesi metinlerindeki kullanım şekilleri örneklerle gösterilmiştir. İlaveten bu çalışmada organ adlarıyla oluşmuş kelime grupları da ayrı bir başlık altında ele alınmıştır. Metinlerde yer alan organ adları, her bir metin için ayrı ayrı liste halinde verilmiştir. Çalışmanın sonunda organ adları dizinine de yer verilmiştir. Sonuç kısmında ise yapılan incelemelere dair değerlendirmelerde bulunulmuştur.
Özet (Çeviri)
The Turkish written language, which developed between the 15th and 20th centuries and is described as the continuation of Karakhanid Turkish and Khwarezm Turkish, is called Chagatai Turkish. Chagatai Turkish, which is one of the most powerful periods of the Turkish Language, also has the distinction of being one of the richest periods in terms of the number of literary works. The works written in Chagatai Turkish are diverse in terms of content. The works that constitute this great literature include many concepts and terms. Organ names have an important place in this treasure of concepts and terms. Organ names in texts are very important vocabulary elements in terms of understanding the variety of expressions and subtleties of a language and revealing its historical development. For this reason, the determination and analysis of organ names in texts in Chagatai Turkish, which is one of the richest and most grammatically powerful periods of the Turkish language, is of great importance. In this study, which is based on the etymological examination of Turkish organ names in Chagatai Turkish texts, firstly the texts of Chagatai Turkish covering the period from the beginning of the 15th century to the beginning of the 20th century were determined and the texts were classified chronologically as Pre-Classical Period, Classical Period and Post-Classical Period texts. Following the text collection and source reviews, readings were made to determine the organ names in the texts of the period in question. Not only the determination of the organ names in literary texts was made, but also the organ names in medical texts written in Chagatai Turkish and in Senglah were determined and added to the study. After the definitions of the identified organ names in Turkey Turkish and in medical literature, a comprehensive etymological explanation was made. Then, the usage of the words in the historical periods of the Turkish language was explained with examples. It was determined how each organ name was explained in historical dictionaries of Chagatai Turkish such as Senglah, Sheikh Suleyman Efendi Dictionary and Abuşka Dictionary, and finally, the usage patterns in Chagatai Turkish texts were shown with examples. In addition, the word groups formed with organ names were also discussed under a separate title in this study. The organ names in the texts were given as a separate list for each text. An index of organ names was also included at the end of the study. In the conclusion section, evaluations were made regarding the studies conducted.
Benzer Tezler
- [Hac Kitabı'nın] söz dizimi
Syntax [of the Hac Book]
HİLAL GENÇOĞLU KORKMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Türk Dili ve EdebiyatıAtatürk ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FUNDA KARA
- Cemili Divanı (inceleme-metin-sözlük) (2 cilt)
Divan of Cemili (analysis-text-dictionary)
TÜLAY GENÇTÜRK DEMİRCİOĞLU
Doktora
Türkçe
2002
Türk Dili ve EdebiyatıMarmara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ORHAN BİLGİN
- Muhammed Niyâz Nişâtî Divanı'ndaki gazellerin Türkiye Türkçesine aktarımı ve dil özellikleri (Ses ve şekil bilgisi)
Translation of gazals Muhammed Niyaz Nişati's Divan to Turkey Turkish and language characteristics (Phonology and morphology)
KAAN ORHAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıAtatürk ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. RECAİ KIZILTUNÇ
- Kitāb-ı Mevāʿiz - Almatı nüshası (Dil özellikleri-metin-dizin)
Ki̇tāb-i Mevāʿi̇z - Almati nüshasi (Language features-text-index)
ORHAN TÜRKMEN
Doktora
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıMuğla Sıtkı Koçman ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. CAHİT BAŞDAŞ
- Tarihi kentlerdeki açık mekanların değişen kullanımlarının değerlendirilmesi: Amasya örneği
The evaluation of the changing usage of the open spaces in the historic cities: Amasya example
YASİN ÇAĞATAY SEÇKİN
Doktora
Türkçe
2005
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HANDAN TÜRKOĞLU