Çağatay Türkçesinin son dönemine ait manzum bir dinî hikâye: 'Kıssa-i Hanîfe' (Giriş-inceleme-metin-dizin)
A religious poetic story during the last period of Chagatay Turkic (Introduction-analysis-text-index)
- Tez No: 938558
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET YASİN KAYA
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Çağatay Türkçesi, Muhammed Hanefî, Hanîfe, kıssa, Chagatay Turkic, Mohammed Hanefi, Hanife, story
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ege Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 731
Özet
Çağdaşı Osmanlı Türkçesi ile Türk dilinin uzun bir yazılı kültür geçmişine sahip iki büyük kolundan biri olan Çağatay Türkçesi, Türkologların genel kabul gören değerlendirmesiyle Orta Asya edebî Türk dilinin 15. yüzyıl ile 20.yüzyıl arasındaki dönemini kapsar. Bu çalışmada 19. yüzyılın ikinci yarısında yazılmış, Çağatay Türkçesinin son dönem dil özelliklerini yansıtan“Kıssa-i Hanîfe”adlı metin incelenmiştir. Kazan Devlet Üniversitesi Kütüphanesinde 643T demirbaş numarasıyla kayıtlı, 1857 (H. 1273) yılında istinsah edilen Arap harfli yazmanın müstensihi belli değildir. 344 sayfadan oluşan yazma;“Timur turında”,“Kıssa-i Zarkûm”ve ilki daha kısa olan iki“Kıssa-i Hanîfe”olmak üzere toplam dört metinden oluşmaktadır. Tezin esasını oluşturan“Kıssa-i Hanîfe”adıyla bilinen manzum hikâyeler, yazmanın 90b-170a sayfaları arasındadır. İlk metin 90b-110a, ikinci metin ise 110b-170a sayfaları arasındadır. Metinde; Muhammed Hanefî'nin hayatı etrafında şekillenen dinî-kahramanlık konulu olaylar anlatılır. Sözlü kültür ile yazılı kültürün iç içe geçtiği bu tür eserler, yazıldığı dönemin dil özellikleriyle ilgili oldukça zengin malzeme içerir. Bu sebeple metinden hareketle Çağatay Türkçesinin son dönem dil özelliklerinin örneklerle tanıklanması, tarihî karşılaştırmalı dil incelemesinin yapılması ve elde edilen verilerin Çağatay Türkçesi söz varlığına katkı sağlaması tezin asıl amacını oluşturmaktadır. Bu tez çalışmasında Arap harfli metnin Latin harflerine aktarımı yapılmış, inceleme bölümünde metnin yazım, ses ve şekil bilgisi özellikleri incelenmiş ve dil bilgisel dizin oluşturulmuştur.
Özet (Çeviri)
Together with its contemporary is Ottoman Turkish, Chagatai Turkish is one of the two major branches of the Turkic language with a long written cultural history and according to the generally accepted evaluation of Turkologists, covers the period from the 15th to the 20th centuries of the Central Asian literary Turkic language. In this study was examined the text titled“Kıssa-i Hanîfe”, written in the second half of the 19th century, reflecting the language features in the last period of Chagatai Turkish. The copyist of the manuscript in Arabic letters, registered in the Kazan State University Library with the inventory number 643T and copied in 1857 (H. 1273), is unknown. The manuscript, consisting of 344 pages, includes four texts:“Timur turında,”“Kıssa-i Zarkûm,”and two versions of“Kıssa-i Hanîfe,”the first being shorter. The poetic stories known as“Kıssa-i Hanîfe,”which form the basis of this thesis, are found on pages 90b-170a of the manuscript. The first text is on pages 90b-110a, and the second text is on pages 110b-170a. In the text; religious-heroic events shaped around the life of Muhammad Hanafi are told. Work; It contains elements from ancient Turkic, Arab and Persian culture, as well as fantastic elements such as giants and dragons. Such works, in which oral and written cultures intertwine, contain a wealth of materials related to the linguistic features of the period in which they were written. Therefore, based on the text, the main purpose of the thesis is to document the language features in the last period of Chagatai Turkish.with examples from the text, to conduct historical comparative language analysis and to contribute the obtained data to the the Chagatai Turkish lexicon. In this thesis, the text in Arabic letters was transcribed to Latin letters, in the analysis section, the writing, phonetic and morphological features of the text were examined and a grammatical index was created.
Benzer Tezler
- Baba Rahim Meşreb'in Kitab-ı Mebde-i Nur Mesnevisi (İnceleme-metin-gramer-dizin)
The book of Mebde-i Nûr Masnavi of Baba Rahim Mashrab (Research-text-grammar-index)
SADİ GEDİK
Doktora
Türkçe
2010
DilbilimGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATMA ÖZKAN
- Mûnis Harezmî & Rızâ Agehî, Firdevsü'l-İķbāl [200b-300a] (Giriş, transkripsiyonlu metin, inceleme, dizin-sözlük, tıpkıbasım)
Mûnis Harezmî & Rizâ Agehî, Firdevsü'l-İķbāl [200b-300a] (Introduction, text with transcription, analysing,index-dictionary,facsimile)
SERPİL YAZICI ŞAHİN
Doktora
Türkçe
2016
Türk Dili ve EdebiyatıKocaeli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MÜNEVVER TEKCAN
- Çağataycanın son dönemine ait bir Köroğlu destanı (İnceleme, transkripsiyon, aktarma, dizin)
Короглу» малый эпос относящийся к последней эре чагайтайской письменности
ERHAN TAŞBAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEVLÜT GÜLTEKİN
- Mûnis Harezmî & Rızâ Âgehî, Firdevsü'l-İkbâl [380b-460a] (Giriş, transkripsiyonlu metin, dil-yazım özellikleri, dizin-sözlük, tıpkıbasım)
Mûnis Harezmî & Rızâ Âgehî, Firdevsü'l-İkbâl [380b-460a] (Introduction, transcriptional text, language-spelling features, index-dictionary, facsimile)
ERHAN ÇAKIR
Doktora
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıKocaeli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MÜNEVVER TEKCAN
- Jarring Koleksiyonunda Jarring Prov. 349 numarasıyla kayıtlı eser üzerine dil incelemesi (İnceleme-metin-dizin)
Language study on the work registered in Jarring Collection with Jarring Prov. 349 (Review-text-index)
RIDVAN HİZAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DilbilimÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ÖZLEM AKBULAK