Ahlaki ikilemlere karar verme ile dindarlık ve bilişsel stillerin ilişkisi
The relationship between moral dilemma judgments and religiosity and cognitive styles
- Tez No: 941254
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ SİMGE ŞİŞMAN BAL, PROF. DR. AYŞE AYÇİÇEĞİ DİNN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Psikoloji, Psychology
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Psikoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Psikoloji Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 106
Özet
Ahlaki karar vermeyi gerektiren durumlarda kişilerin birbirlerinden farklı kararlar verdikleri görülmektedir. Ahlaki karar vermedeki bu farklılıkların kişilerin dindarlık eğilimleri ve bilişsel stilleri açısından oluşan çeşitli bireysel farklılıklardan kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Örneğin, ilgili literatürde dindarlık ile ahlaki ikilemlere faydacı tepki verme eğilimi arasında negatif yönlü bir ilişkinin olduğu yani kişilerin dindarlık seviyesi arttıkça daha fazla deontolojik kararlar verdikleri doğrultusunda bulgular bulunmaktadır. Diğer yandan ahlaki ikilemler hem akılsal bilişsel stilleri hem de akılsal düşünmeyi engelleyen ya da zayıflatan deneyimsel bilişsel stilleri içermektedir. Kişisel ahlaki ikilemlerde faydacı yanıt vermek için maliyet-fayda analizi yürütmek ve emosyonel tepkiyi baskılamak gerekmektedir. Bu doğrultuda daha fazla akıl yürütme becerisine ve eğilimine yani akılsal bilişsel stile sahip kişilerin, özellikle kişisel ahlaki ikilemlerde daha faydacı tepkiler vermeleri öngörülmektedir. Literatürdeki bulgular çerçevesinde bu çalışmanın temel amacı, kişilerin özellikle kişisel ve kişisel olmayan ahlaki ikilemlere ne doğrultuda (faydacı/deontolojik) karar verdiğini ve ahlaki karar verme ile dindarlık ve bilişsel stiller arasındaki ilişkiyi incelemektir. Çalışmanın örneklemini 18-26 yaş aralığında 169 üniversite öğrencisi (142 kadın, 27 erkek) oluşturmuştur. Araştırmaya gönüllü olarak katılan üniversite öğrencilerinin yaş ortalaması 21.28±1.65 yaş ve eğitim yılı ortalaması ise 14.44±1.09 yıldır. Araştırmanın amacı doğrultusunda, katılımcılara kişisel ahlaki ikilemler içeren senaryolar, kişisel olmayan ahlaki ikilemler içeren senaryolar ve ahlaki olmayan ikilemler içeren senaryolar sunulmuş ve ardından bu senaryolara dair verilen sorulara evet ya da hayır şeklinde karar vermeleri istenmiştir. Çalışmada katılımcılara uygulanan diğer veri toplama araçları ise Katılımcı Bilgi Formu, Dini Yönelim Ölçeği ve Akılsal-Deneyimsel Bilişsel Stiller Ölçeği'dir. Katılımcıların ikilemlere verdikleri evet-hayır yanıtları ile ölçeklerden elde ettikleri puanlar analiz edilmiştir. Elde edilen veriler kapsamında 1- Katılımcıların kişisel ahlaki ikilemlere karar verirken daha fazla zorlanacağı için kişisel ahlaki ikilemlere diğer ikilemlere göre (kişisel olmayan ahlaki ikilem, ahlaki olmayan ikilem) daha az evet yanıtı vermeleri, 2- Katılımcıların kişisel ahlaki ikilemlere verdikleri evet yanıtları ile Dini Yönelim Ölçeği'nden aldıkları içsel dindarlık puanları arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki olacağı ve dindarlık puanları arttıkça kişisel ahlaki ikilemlere verecekleri evet yanıtının azalacağı, 3- Katılımcıların kişisel ahlaki ikilemlere verdikleri evet yanıtları ile Akılsal-Deneyimsel Bilişsel Stil Ölçeği'nden aldıkları akılsal boyut puanları arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişki olacağı ve katılımcıların akılsal boyut puanları arttıkça kişisel ahlaki ikilemlere verecekleri evet yanıtının artacağı beklenmiştir. Katılımcıların ikilemlere (kişisel ahlaki, kişisel olmayan ahlaki ve ahlaki olmayan) verdikleri yanıtlar incelendiğinde; kişisel ahlaki ikilemlere verilen toplam evet yanıtının (Ort.=1.15±1.28) kişisel olmayan ahlaki ikilemlere (Ort.=4.69±1.21) ve ahlaki olmayan ikilemlere verilen (Ort.=3.34±.86) toplam evet yanıtlarından anlamlı olarak (p.001) daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Kişiler, kişisel ahlaki ikilemlere yüksek deontolojik tepkiler ve düşük çoğunluğun yararına faydacı tepkiler vermişlerdir. Katılımcıların kişisel olmayan ahlaki ikilemlere ise daha fazla faydacı tepkiler verdikleri görülmektedir. Katılımcıların kişisel ahlaki ikilemlere verilen toplam evet yanıtı ile Dini Yönelim Ölçeği'nin içsel dini yönelim alt ölçek puanı arasında negatif yönde düşük düzeyde anlamlı bir ilişki (r= -.20, p
Özet (Çeviri)
It is seen that individuals make different responses from each other in situations that require moral judgment. It is thought that these differences in moral judgment may be due to various individual differences in terms of religiosity and cognitive styles. For example, there are findings in the relevant literature that there is a negative relationship between religiosity and the tendency to react utilitarianly to moral dilemmas, that is, as the level of religiosity increases, individuals make more deontological decisions. On the other hand, moral dilemmas involve both rational cognitive styles and experiential cognitive styles that inhibit or weaken rational thinking. In order to respond utilitarianly to personal moral dilemmas, it is necessary to conduct cost-benefit analysis and suppress the emotional response. Accordingly, it is predicted that people with more reasoning skills and tendencies, that is, rational cognitive style, will respond more utilitarianly, especially in personal moral dilemmas. Within the framework of the findings in the literature, the main purpose of this study is to examine how individuals judging especially on personal and impersonal moral dilemmas and the relationship between moral judgment, religiosity and cognitive styles. The sample of the study consisted of 169 university students (142 female, 27 male) between the ages of 18-26. The average age of the university students who voluntarily participated in the study was 21.28±1.65 years and the average years of education was 14.44±1.09 years. In line with the purpose of the study, the participants were presented with scenarios involving personal moral dilemmas, scenarios involving impersonal moral dilemmas and scenarios involving non-moral dilemmas, and then they were asked to response yes or no to the questions about these scenarios. The other data collection tools applied to the participants in the study were the Participant Information Form, the Religious Orientation Scale and the Rational-Experiential Inventory. The participants' yes-no responses to the dilemmas and the scores obtained from the scales were analyzed. Within the scope of the data obtained 1- Participants responded yes to personal moral dilemmas less than other dilemmas (impersonal moral dilemma, non-moral dilemma) because they would have more difficulty in judging personal moral dilemmas, 2- There will be a significant negative relationship between the participants' yes responses to personal moral dilemmas and their intrinsic religiosity scores from the Religious Orientation Scale, and as their religiosity scores increase, their yes responses to personal moral dilemmas will decrease, 3- It was expected that there would be a significant positive correlation between the participants' yes responses to personal moral dilemmas and their rational dimension scores from the Rational-Experiential Inventory, and as the participants' rational dimension scores increased, their yes responses to personal moral dilemmas would increase. When the participants' responses to the dilemmas (personal moral, impersonal moral and non-moral) were analyzed, it was found that the total yes responses to personal moral dilemmas (M=1.15±1.28) were significantly (p
Benzer Tezler
- Bilişsel esneklik, empati, ahlaki olgunluk ve dindarlık düzeyinin ahlaki ikilemlerde karar verme ile ilişkisi
The relationship of cognitive flexibility, empathy, moral maturity and religious level with decision making in moral dilemmas
MÜNE AKTAY
- Humans vs. animals: A contemporary moral perspective toward dietary and ethical lifestyles
İnsanlara karşı hayvanlar: Diyetle ve etikle ilgili yaşam biçimlerine yönelik çağdaş ahlaki bakış
YUNUS BAYRAMOĞLU
- Okul müdürlerinin karar verme süreçlerinde karşılaştıkları ahlaki ikilemlerinin çoklu etik paradigma açısından incelenmesi
Investigation of the moral dilemmas of the school principals in the decision making process in terms of multiple ethical paradigms
ESRA TEKEL
Doktora
Türkçe
2018
Eğitim ve ÖğretimEskişehir Osmangazi ÜniversitesiEğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ENGİN KARADAĞ
- Hukuk fakültesi öğrencilerinde duygusal zeka ve algılanan stres düzeyinin etik karar verme ile ilişkisi
The relationship between emotional ıntelligence, perceived stress levels, and ethical decision making among law faculty students
HAFİZE İPEK BALIKOĞLU
- Auditors' opinion about ai and the impact of ai on audit quality: A study on qualified auditors in selected African countries
Denetçilerin yapay zekâ hakkındaki görüşleri ve yapay zekânın denetim kalitesi üzerindeki etkisi: Seçili Afrika ülkelerinde nitelikli denetçiler üzerine bir araştırma
URICH JOE SALY LONTSI
Yüksek Lisans
İngilizce
2025
Bankacılıkİstanbul Aydın ÜniversitesiMuhasebe ve Finans Yönetimi Anabilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. DOĞUŞ EKTİK