Yahya b. Hamza el-Alevî'nin et-Tırâz adlı eserinin meânî ilmi açısından değerlendirilmesi
Evaluation of Yahya B. Hamza Al-Alevi's named work et-Tiraz in terms of meani science
- Tez No: 949357
- Danışmanlar: DOÇ. DR. EYUP AKŞİT
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Din, Linguistics, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İzmir Katip Çelebi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Arap Dili ve Belagatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 284
Özet
Belâgat, sözün anlamlı, yerinde ve fasih bir şekilde oluşturulması olarak tanımlanır. Bu ilim dalı, özellikle Kur'an'ın mucizevi yönünü açıklamak ve desteklemek amacıyla gelişmiştir. Belâgat, Sekkâkî'nin“Miftâhu'l-'ulûm”adlı eseriyle meânî, beyân ve bedî' olmak üzere üç ana dala ayrılarak sistematik bir yapıya kavuşmuştur. Sekkâkî'den sonra bu alanda öne çıkan isimlerden biri Yahya b. Hamza el-Alevî'dir. Alevî,“Tırâz”adlı hacimli eserinde kelam ve edebiyat ekollerini bir araya getirerek kendine has bir üslupla bu ilmin konularını detaylı bir şekilde incelemiş ve tartışmıştır. Bu araştırma, Alevî'nin Tırâz adlı eserini meânî ilmi perspektifinden incelemektedir. Araştırma, Alevî'nin meânî ilmine getirdiği metodolojik yaklaşımları ve kavramsal katkıları sistematik bir şekilde ele almaktadır. Çalışmada, Tırâz'ın meânî ilmi bağlamında ortaya koyduğu teorik çerçeve, eserin yazıldığı dönemin belâgat anlayışı içerisinde konumlandırılmış ve eserin özgün yönleri tespit edilmiştir. Alevî'nin, özellikle Sekkâkî sonrası belâgat geleneğinde meânî ilminin sistematikleştirilmesine yaptığı katkılar detaylı bir şekilde incelenmiştir. Dikkat çekici bir bulgu olarak, Alevî'nin belâgat terminolojisine yaklaşımının modern dilbilimin evrensel dil özellikleri arayışıyla önemli paralellikler gösterdiği tespit edilmiştir. Alevî'nin dilsel olguları sadece Arapça özelinde değil, tüm dilleri kapsayacak şekilde tarif etme çabası, dile dair evrensel prensipleri belirlemeye yönelik sistematik bir metodoloji geliştirdiğini göstermektedir. Bu yaklaşım, çağdaş dilbilim teorilerinin temel arayışlarından olan dil evrenselleri çalışmalarının erken dönem örneklerinden birini teşkil etmekte ve klasik belâgat literatüründe önemli bir metodolojik yenilik olarak öne çıkmaktadır. Araştırma sonucunda, Alevî'nin Tırâz'da meânî ilminin temel meselelerini ele alırken kendinden önceki belâgat âlimlerinin görüşlerini sentezleyerek özgün bir metodoloji geliştirdiği tespit edilmiştir. Özellikle haber-inşâ ayrımı, takdim-tehir, kasr ve îcâz-itnâb konularındaki yaklaşımları, klasik belâgat literatürüne önemli katkılar sunmaktadır. Alevî'nin meânî ilmi anlayışının ayırt edici özelliklerinden biri, dilbilimsel tahliller ile edebî eleştiriyi başarılı bir şekilde mezcetmesidir. Tırâz'da sunulan meânî teorisi hem Kur'an ayetlerinin hem de Arap şiirinin belâgî özelliklerini açıklamada işlevsel bir çerçeve sunmaktadır. Bu çalışma, Tırâz'ın meânî ilmi literatüründeki konumunu belirlemekle kalmayıp, eserin modern dönem Arap belâgatı ve dilbilim çalışmalarına sunabileceği katkıları da ortaya koymaktadır. Araştırma, klasik belâgat mirasının günümüz dil ve edebiyat çalışmalarındaki önemini vurgulamakta ve bu alanda yapılacak yeni çalışmalara zemin hazırlamaktadır.
Özet (Çeviri)
Rhetoric (balāgha) is defined as the art of constructing meaningful, appropriate, and eloquent discourse. This field of study was developed primarily to elucidate and substantiate the miraculous nature of the Qur'an. Balāgha was systematized into three main branches—maʿānī, bayān, and badīʿ—with the seminal work of al-Sakkākī, Miftāḥ al-ʿUlūm. Following al-Sakkākī, one of the prominent figures in this domain was Yaḥyā b. Ḥamza al-ʿAlawī. In his extensive work Tirāz, al-ʿAlawī brought together theological and literary schools, analyzing and debating the subjects of this discipline in detail through his distinctive style. This study examines al-ʿAlawī's Tirāz from the perspective of ʿilm al-maʿānī (the science of meanings). It systematically addresses the methodological approaches and conceptual contributions that al-ʿAlawī brought to this discipline. The research contextualizes the theoretical framework presented in Tirāz within the rhetorical tradition of its time, identifying the distinctive aspects of the work. Particular attention is given to al-ʿAlawī's contributions to the systematic development of ʿilm al-maʿānī within the post-Sakkākī rhetorical tradition. A notable finding of this research is the significant parallels between al-ʿAlawī's approach to rhetorical terminology and the universal linguistic features sought in modern linguistics. Al-ʿAlawī's effort to define linguistic phenomena not solely within the scope of Arabic but with an eye toward encompassing all languages demonstrates his systematic methodology aimed at identifying universal linguistic principles. This approach represents an early example of what contemporary linguistic theories term linguistic universals, marking a methodological innovation within classical rhetorical literature. The study concludes that al-ʿAlawī, in addressing fundamental issues of ʿilm al-maʿānī in Tirāz, synthesized the views of preceding rhetorical scholars and developed an original methodology. His approaches to key topics, such as the distinction between declarative and interrogative sentences (khabar and inshāʾ), word order (taqdīm and taʾkhīr), exclusivity (qasr), conciseness (ījāz), and amplification (iṭnāb), provide significant contributions to classical rhetorical literature. One of the defining features of al-ʿAlawī's understanding of ʿilm al-maʿānī is his successful integration of linguistic analysis with literary critique. The maʿānī theory presented in Tirāz offers a functional framework for explaining the rhetorical features of both Qur'anic verses and Arabic poetry. This study not only positions Tirāz within the ʿilm al-maʿānī corpus but also highlights its potential contributions to modern Arabic rhetoric and linguistic studies. The research underscores the relevance of the classical rhetorical tradition to contemporary linguistic and literary studies and lays the groundwork for further scholarly endeavors in this field.
Benzer Tezler
- Et-Tırâz adlı eseri ışığında Yahyâ B. Hamza El-ʽAlevî'de beyân ilmi
Bayan science at Yahyâ B. Hamza al-Alawi in the light of his book Et-Tirâz
MEHMET CAN NİŞLİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
DilbilimBursa Uludağ ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HÜSEYİN GÜNDAY
- نقد الزيديّة للإمامية الاثنا عشرية في فكرة الإمامةالمؤيد يحيى بن حمزة الزيدي أنموذجا
Zeydiyye'nin imamet bağlamında İmamiyye'ye yöneltiği eleştiler: Yahya b. Hamza örneği / Zeydiyye's criticisms towards Imamiyye inthe context of imamet: The example of Yahya b. Hamza
CUMA ELCEBELİ
Yüksek Lisans
Arapça
2023
DinBingöl ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ÖMER TAY
- Hat sanatında kullanılan okutma, mühmel harf ve tezyin işaretleri
Vowel points undotted symbols and decorative elements used in calligraphy art
BİLAL SEZER
Doktora
Türkçe
2004
El SanatlarıAtatürk Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NACİ OKCU
- Yahya b. Hamza ve kelâm ilmindeki yeri
Yahya b. Hamza and his place of the science kelam (Islamic teology)
ABDULLAH VURUCU
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
DinOndokuz Mayıs ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İSA DOĞAN
- الصورة البلاغية في قصص القرآن الكريم(قصة موسى عليه السلام أنموذجًا)
Kur'an-ı Kerim kıssalarındaki retorik görüntü (Örnek olarak Musa Aleyhisselâm kıssası) / Zeydiyye's criticisms towards Imamiyye inthe context of imamet: The example of Yahya b. Hamza
KARWAN ARIF SHAREEF SURCHI
Yüksek Lisans
Arapça
2023
DinBingöl ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MUHAMMED ÇETKİN