Eski Türkçedeki hayvan adlarının kuzey doğu Türk lehçelerindeki görünümü
The appearance of animal names in old Turkish in the northeastern Turkish dialects
- Tez No: 949595
- Danışmanlar: PROF. DR. MÜNEVVER TEKCAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Hayvan adları, Türkçenin lehçeleri, Eski Türkçe dönemi, Türkçe metinler, Animal names, Turkish dialects, Old Turkish period, Turkish texts
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kocaeli Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 395
Özet
Hayvanlar, insanlık tarihi boyunca tüm kültürlerde ve toplumlarda önemli bir yer edinmiştir. İnsan toplulukları, varoluşlarından itibaren hayvanlarla çeşitli biçimlerde etkileşim kurmuş; onları yalnızca maddi ihtiyaçlarını karşılamak için değil, aynı zamanda inanç sistemlerinde kutsal semboller olarak konumlandırarak manevi anlamlarla da donatmıştır. Hayvanlar, atalar, devlet armaları, manevi liderler, savaş, ticaret ve sosyal yaşamda yardımcı unsurlar gibi çok yönlü anlamlarla yüklenmiştir. Bu ilişki, özellikle Türkler gibi göçebe yaşam biçimini coğrafi koşullarının da etkisiyle benimseyen toplumlarda daha belirgin bir şekilde gözlemlenmektedir. Hayvanların insan yaşamındaki bu merkezi rolü, onların kültürlerin ayrılmaz bir parçası haline gelmesini sağlamıştır. İncelenen eserler, hayvanların Türk toplumu ve kültüründe vazgeçilmez bir unsur olduğunu ortaya koymaktadır. Türklerin tarihsel süreçte farklı dinler ve kültürlerle karşılaşmaları ve bu etkileşimlere rağmen hayvanların kültürel konumları değişmeden kalmıştır. Örneğin, İslamiyet öncesi dönemde kutsal kabul edilen geyik, Türklerin İslamiyet'i benimsemesinden sonra da bu niteliğini korumuştur. Müslüman dervişlerin geyik donuna girmesi, bu sürekliliğin açık bir göstergesidir. İnançlar ve değerler zamanla değişse de hayvanların kültürel alandaki yeri sabit kalmış; bu durum, hayvan adlarının Türkçenin çeşitli lehçelerinde, kimi zaman aynı, kimi zaman ses değişiklikleriyle varlığını sürdürmesine olanak sağlamıştır. Bu çalışmada, 8. ile 13. yüzyıllar arasında Köktürk, Uygur ve Karahanlı dönemlerinden kalma eserler incelenmiştir. Bu eserlerde geçen hayvan adları, 4'ü genel olmak üzere 16 alt başlık altında sınıflandırılmıştır. Hayvan adlarının, Türkçenin Kuzeydoğu lehçelerindeki güncel kullanımlarıyla süreklilik gösterip göstermediği araştırılmıştır. Süreklilik gösteren hayvan adları çalışmada belirtilmiş; lehçelerde kullanımı sona eren veya sözlüklerde tespit edilemeyen hayvan adları için ilgili alanlar boş bırakılmıştır.
Özet (Çeviri)
Animals have held an important place in all cultures and societies throughout human history. Human communities have interacted with animals in various ways since their inception, not only to meet their material needs, but also to imbue them with spiritual meaning by positioning them as sacred symbols in their belief systems. Animals have been imbued with multifaceted meanings, such as ancestors, state emblems, spiritual leaders, war, trade, and auxiliary elements in social life. This relationship is particularly evident in societies such as the Turks, who adopted a nomadic lifestyle due to geographical conditions. The central role of animals in human life has made them an integral part of cultures. The works examined reveal that animals are an indispensable element of Turkish society and culture. Despite the Turks' encounters with different religions and cultures throughout history and the interactions that followed, the cultural status of animals has remained unchanged. For example, the deer, which was considered sacred in the pre-Islamic period, retained this status even after the Turks adopted Islam. The fact that Muslim dervishes dressed in deer costumes is a clear indication of this continuity. Although beliefs and values have changed over time, the place of animals in the cultural sphere has remained constant; this situation has enabled animal names to continue to exist in various dialects of Turkish, sometimes with the same spelling and sometimes with changes in pronunciation. In this study, works from the Köktürk, Uyghur, and Karahanid periods between the 8th and 13th centuries were examined. The animal names mentioned in these works were classified under 16 subheadings, four of which were general. The study investigated whether animal names show continuity with their current usage in the northeastern dialects of Turkish. Animal names that show continuity are indicated in the study; fields related to animal names that are no longer used in dialects or cannot be found in dictionaries are left blank.
Benzer Tezler
- Die Tiere in den Türkischen und Deutschen sprichwörtern (eine vergleichende untersuc-hung)
Başlık çevirisi yok
TEVFİK EKİZ
Yüksek Lisans
Almanca
1994
Alman Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiAlman Dili Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF.DR. HÜSEYİN SALİHOĞLU
- Buddhist çevre eski Uygur Türkçesi metinlerinde asli söz varlığı incelemesi
The Buddhist environment of the old Uighur Turkish texts of the original promise of the presence of the review
DİDEM YÜNCÜ
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
DilbilimMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. CEVDET ERALP ALIŞIK
- Sevinç Çokum'un romanlarının arketipsel (ilkörneksel) eleştiri yöntemi ile tahlili
The analysis of Sevinç Çokum's novels by the archetypal criticism method
RABİA ŞAFAK
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Türk Dili ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MÜMTAZ SARIÇİÇEK
- Köroğlu Destanı'nda 'seyislik, sınçılık, sayapkerlik' ve günümüz Kırgızistan'ındaki uygulamaları
Көрoглу дастанындагы 'сынчылык, саяпкерлик' жана азыркы кыргызстанда практикада колдонулушу
ATİLLA ARABACI
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
DR. ULANBEK ALİMOV
- Eski Türkçedeki geniz seslerinin tarihî ve modern Türk dillerindeki gelişimi
The development of nasal sounds in old Turkic in historical and modern Turkic languages
GİZEM ULUSCU
Doktora
Türkçe
2021
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul Medeniyet ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HAKAN AYDEMİR