Dilin işlevleri bağlamında Yûsuf Sûresinin tahlili
An analyze of Surat Yusuf in the context of language functions
- Tez No: 949608
- Danışmanlar: DOÇ. DR. EYUP AKŞİT
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Kur'an, Dil, Dilbilim, Dilin İşlevi, Yûsuf Sûresi, Qur'ān, Language, Linguistics, Language Function, Sūrat Yūsuf
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İzmir Katip Çelebi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 236
Özet
Bu çalışma, Kur'an-ı Kerim'in kıssaya dayalı ve edebî derinliği en belirgin sûrelerinden biri olan Yûsuf Sûresi'ni, Roman Jakobson'un dilin işlevleri teorisi ekseninde çözümlemeyi hedeflemektedir. Çalışmanın temel gayesi, geleneksel tefsir yöntemlerinin yanı sıra modern dilbilimsel yaklaşımları da dikkate alarak Kur'an'ın nazmındaki yapısal ve işlevsel özellikleri ortaya koymak ve böylelikle ilâhî kelâmın evrensel mesajının dil vasıtasıyla nasıl tezahür ettiğini izah etmektir. Bu çalışma, Kur'an'ın dilsel yapısını hem klasik tefsir geleneği hem de modern dilbilimsel yaklaşımlar ışığında ele alarak bütüncül bir bakış açısı geliştirmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca Kur'an'ın edebî yönünün dilin işlevleri aracılığıyla yeniden yorumlanmasına zemin hazırlayan bu yaklaşım, dinî metinlerin iletişimsel boyutuna dair daha derinlikli analizlere imkân tanımaktadır. Yûsuf Sûresi'nin seçilme nedeni, kıssa anlatımındaki psikolojik derinlik, diyalogların canlılığı ve tematik çeşitliliğin, Jakobson'un dil işlevleri kuramı çerçevesinde yapılacak analizler için uygun bir zemin oluşturmasıdır. Jakobson'un kuramsal çerçevesi, metnin iletişimsel özelliklerinin hem yapısal hem de işlevsel yönlerini kapsamlı bir şekilde incelemeye imkân sağlamaktadır. Bu model ışığında Yûsuf Sûresi'nde dilin gönderge işlevi, kıssanın tarihsel ve ahlaki içeriğinin aktarımında merkezi rol oynamaktadır. Olay örgüsü, karakterlerin yaşadığı sınavlar ve ilahî hikmetin tezahürü, somut gerçeklikler üzerinden okuyucuya sunularak metnin mesajının evrenselleştirilmesi sağlanır. Duygusal işlev ise, özellikle Hz. Ya'kûb'un üzüntüsü, Yûsuf'un sabrı ve kardeşlerinin pişmanlığı gibi insani duyguların dile getirildiği âyetlerde belirgindir. Karakterlerin içsel monologları ve duaları, okuyucuda empati uyandıran bir dilsel etki yaratırken, metnin duygu yüklü atmosferi dinleyiciyi ahlaki bir içe bakışa davet eder. Çağrı işlevi, daha çok emir fiilleri ve nidâ üslubunu içeren âyetlerde öne çıkar. Hz. Yûsuf'un zindan arkadaşlarına ve sonrasında kardeşlerine yönelik tevhit vurgulu uyarılarında kendini gösterir; bu pasajlar, dinleyiciyi doğrudan harekete geçmeye veya tavır değişikliğine yönlendiren bir dilsel stratejiyi yansıtır. Kanal kontrol işlevi, soru içeren âyetlerde iletişimin sürekliliğini sağlamakta ve metnin alıcı tarafından anlaşılmasını kolaylaştırmaktadır. Poetik (şiirsel) işlev sûrenin edebî üslûbunun temelini oluşturur; kelime seçimleri, çeşitli edebi sanatlar ve ritmik akış, metnin estetik boyutunu öne çıkarırken aynı zamanda anlamın derinleşmesine hizmet eder. Metadilsel/dilüstü işlev ise, sûrede doğrudan öne çıkmasa da bazı âyetlerde kelimelerin anlamlarına dair açıklamalar üzerinden kendini dolaylı olarak gösterir. Netice itibariyle bu çalışmada, dilin işlevlerine dair modern yaklaşımlara benzer görüşlerin klasik İslâm âlimlerince de bilindiği, ancak bunların sistematik bir kuram ve terminolojiden ziyade tefsir ve belâgat eserlerinin satır aralarında yer aldığı tespit edilmiştir.
Özet (Çeviri)
This study aims to analyze Sūrat Yūsuf—one of the chapters of the Qur'ān most notable for its narrative and literary depth—through the lens of Roman Jakobson's theory of language functions. The primary objective is to uncover the structural and functional features of the Qur'ān's composition (naẓm) by integrating traditional exegetical methods with modern linguistic approaches, thereby elucidating how the universal message of divine speech is manifested through language. The significance of this research lies in its potential to offer a renewed reading of the Qur'ān's literary miracle through the functions of language, as well as its engagement with the communicative dimension of religious discourse. Sūrat Yūsuf was chosen due to its psychological depth in storytelling, the vividness of its dialogues, and thematic richness, all of which provide an ideal ground for applying Jakobson's model. Jakobson's theoretical framework concerning the functions of language is employed to analyze the communicative dynamics of the text on both structural and functional levels. Within this framework, the referential function plays a central role in conveying the historical and moral content of the narrative. The storyline, the trials experienced by the characters, and the manifestation of divine wisdom are presented through concrete realities, thereby contributing to the universalization of the text's message. The emotive function becomes prominent in verses expressing human emotions, such as the grief of Prophet Yaʿqūb, the patience of Yūsuf, and the remorse of his brothers. Internal monologues and supplications of the characters generate a linguistic effect that evokes empathy in the reader, and the emotionally charged atmosphere of the text invites the audience to moral introspection. The conative function is most evident in verses that contain imperative verbs and vocative expressions. It is particularly manifest in Yūsuf's monotheistic exhortations to his fellow prisoners and later to his brothers, reflecting a linguistic strategy aimed at prompting the audience to act or alter their stance. The phatic function, which ensures the continuity of communication, is evident in interrogative verses that facilitate the receiver's understanding of the message. The poetic function constitutes the core of the chapter's literary style; word choices, various rhetorical devices, and rhythmic flow contribute to the aesthetic dimension of the text while also deepening its meaning. Although not explicitly foregrounded, the metalingual function is also present, albeit indirectly, in certain verses through clarifications of word meanings, indicating an awareness of language about itself. Ultimately, this study concludes that insights similar to modern linguistic theories of language functions were also known to classical Islamic scholars. However, such notions were embedded between the lines of exegetical and rhetorical works rather than presented within a systematic theory or formalized terminology.
Benzer Tezler
- Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde beden dili: 'Yûsuf u Zelîhâ' ve 'Süheyl ü Nevbahâr' mesnevileri temelinde göstergebilimsel bir yaklaşım
Body language in old Anatolian Turkish texts: A semiotic approach based on the masnavis 'Yûsuf u Zelîhâ' and 'Süheyl ü Nevbahâr'
MEDİNE YILDIZ
Doktora
Türkçe
2025
DilbilimManisa Celal Bayar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞE İLKER
- Valeurs models et temporelles des formes verbales en Francais et en Turc
Başlık çevirisi yok
YUSUF KURTOĞLU
- Katılım bankacılığı üzerine bir din sosyolojisi alan araştırması: İzmir örneği
A sociology of religion field research on participation banking: The case of Izmir
YUSUF ZİYA AKGÜN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Dinİzmir Katip Çelebi ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HAKKI KARAŞAHİN
- Nazan Bekiroğlu'nun roman ve hikâyelerinde jung tipolojisi
Jung typology in Nazan Bekiroğlu's novels and stories
BÜŞRA NUR ÇAKIR
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Türk Dili ve EdebiyatıNevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ŞAMİL YEŞİLYURT
- SQL Server DML işlemleri üzerinde performans ve kod yazımı açısından C# ve Python programlama dillerinin karşılaştırılması
Comparison of C# and Python programming languages in terms of performance and coding on SQL Server DML operations
MAHMUT YEŞİLYURT
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Yönetim Bilişim SistemleriAtatürk ÜniversitesiYönetim Bilişim Sistemleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YUSUF ZİYA AYIK
