Psycholinguistic analysis of conceptualization of space-time metaphors in Turkish
Türkçede uzam-zaman metaforlarının kavramsallaştırılmasının psikodilbilimsel analizi
- Tez No: 950199
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ZEYNEP DOYURAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: İngilizce
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İngiliz Dilbilimi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 144
Özet
Lakoff ve Johnson (1980) tarafından ortaya konulan Kavramsal Metafor Kuramı, metaforları yalnızca retorik araçlar değil, insan bilişinin temel bileşenleri olarak yeniden tanımlamıştır. Bu kuramsal çerçevede, ZAMAN MEKANDIR metaforu farklı dillerde kapsamlı şekilde incelenmiştir.“Yılbaşına yaklaşıyoruz”(hareket eden-ego) ya da“Yılbaşı bize yaklaşıyor”(hareket eden-zaman) gibi ifadeler, zamansal akıl yürütmenin altında yatan mekânsal şemaları yansıtır. Bu tez, Türkçe konuşanların zamanı mekânsal metaforlar aracılığıyla nasıl kavramsallaştırdığını psikodilbilimsel bir yaklaşımla incelemektedir. Bu ilişkiyi araştırmak amacıyla iki deneysel çalışma gerçekleştirilmiştir. İlk deney, Boroditsky'nin (2000) ön-hazırlama metodolojisini uyarlamıştır. Katılımcılara mekânsal hareketi çağrıştıran görseller (hareket eden-ego ya da hareket eden-zaman) gösterilmiş ve ardından şu zamansal olarak belirsiz cümleyi yorumlamaları istenmiştir:“Gelecek Çarşamba günü için planlanan toplantı iki gün ileri alındı.”İngilizce konuşurlardan farklı olarak, Türkçe konuşurlar mekânsal ön-hazırlamaya duyarlılık göstermemiştir. Bunun yerine, verdikleri yanıtlar hedef soruda kullanılan sözcüğe—ön ya da ileri—göre şekillenmiştir. Ön ifadesi Pazartesi (time-moving), ileri ise Cuma (ego-moving) yanıtlarını tetiklemiş; bu da her iki sözcüğün farklı uzam-zaman şemalarını etkinleştirdiğini göstermektedir. Bulgular, Boroditsky'nin (2000) Zayıf Metaforik Yapılandırma Görüşü'nü desteklemekte ve uzamsal terimlerin zaman alanında bağımsız temsillere dönüşebileceğini öne sürmektedir. İkinci deney, mekânsal prototip tercihleri ile zamansal prototip tercihleri arasında bir örtüşme olup olmadığını incelemiştir. Hill (1978) ile Harris ve Strommen'in (1979) yöntemlerine dayanan deneyde, katılımcılar hem nesne yerleştirme hem de zamansal sıralama görevlerini tamamlamıştır. Ön sözcüğü için zamansal tercihler belirgin şekilde ayna görüntüsü prototipine yönelirken, mekânsal tercihler eşit biçimde dağılmıştır ve prototipler arasında örtüşme gözlemlenmemiştir. Genel olarak, bulgular Türkçede zaman-mekân metaforlarının bulunduğunu ortaya koysa da, gerçek zamanlı görevlerde zamansal akıl yürütmenin mekânsal bilişten çok kullanılan sözcüklerin anlamsal özelliklerinden etkilendiğini göstermektedir.
Özet (Çeviri)
Conceptual Metaphor Theory (CMT), introduced by Lakoff and Johnson (1980), redefined metaphors as core components of human cognition rather than mere rhetorical tools. Within this framework, the metaphor TIME IS SPACE has been widely studied across languages, with expressions such as“We are approaching Christmas”(moving-ego) or ''Christmas is approaching us'' (moving-time) reflecting underlying spatial schemas in temporal reasoning. This thesis adopts a psycholinguistic approach to investigate how Turkish speakers conceptualize time through spatial metaphors. Two experimental studies were conducted to explore this relationship. The first experiment adapted Boroditsky's (2000) priming methodology. Participants were shown spatial motion primes (ego-moving or time-moving) and then interpreted an ambiguous temporal statement: ''Gelecek Çarşamba günü için planlanan toplantı iki gün ileri alındı'' (“The meeting originally scheduled for Wednesday has been moved forward two days.”). Unlike English speakers, Turkish speakers did not show sensitivity to spatial priming. Instead, their responses were shaped by the lexical item used in the target question- ön (front) or ileri (forward). While ön led to Monday responses (time-moving), ileri elicited Friday responses (ego-moving), indicating that each word activates distinct spatio-temporal schemas. These findings support Boroditsky's (2000) Weak Metaphorical Structuring View, suggesting that spatial terms may develop autonomous representations in the temporal domain. The second experiment examined whether prototype preferences in the spatial domain align with those in the temporal domain. Based on Hill's (1978) and Harris and Strommen's (1979) methodologies, participants completed object placement and temporal ordering tasks. Results showed no prototype alignment for the word ön (front), where temporal responses favored the mirror-image prototype, while spatial preferences were almost evenly split. Overall, findings reveal that while Turkish does employ space-time metaphors, temporal reasoning is more strongly influenced by lexical meanings than by spatial cognition, particularly during real-time interpretation tasks.
Benzer Tezler
- Linguistic expression and conceptual representation of motion events in Turkish, English and French: An experimental study
Türkçe, İngilizce ve Fransızca'daki devinim olaylarının sözsel ifadesi ve kavramsal temsili: Deneysel bir çalışma
AYŞE BETÜL TOPLU
Doktora
İngilizce
2011
DilbilimOrta Doğu Teknik ÜniversitesiYabancı Diller Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. DENİZ ZEYREK
- İntihar mektuplarının psikodilbilimsel içerik ve tür özellikleri bağlamında incelenmesi: Adli dilbilimsel bir yaklaşım
Analysis of suicide notes in terms of psycholinguistic content and genre features: A forensic linguistic approach
UTKU TANRIVERE
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
DilbilimHacettepe ÜniversitesiAdli Bilimler Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. AYŞE ZEYNEP AYDIN
- An analysis of turkish sign language (TID) phonology and morphology
Türk işaret dilinin sesbilimsel ve biçimbilimsel analizi
OKAN KUBUŞ
Yüksek Lisans
İngilizce
2008
DilbilimOrta Doğu Teknik ÜniversitesiBilişsel Bilim Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. H. CEM BOZŞAHİN
YRD. DOÇ. DR. ANNETTE HOHENBERGER
- Türkçe konuşmada akıcısızlık: Psikodilbilimsel bir inceleme
Speech disfluencies in Turkish speech: A psycholinguistic study
AYŞE ALTIPARMAK
- Words and rules in L2 processing: An analysis of the dual-mechanism model
İkinci dil işlemlenmesinde kelimeler ve kurallar: İkili mekanizma modelinin bir analizi
BİLAL KIRKICI
Doktora
İngilizce
2005
Eğitim ve ÖğretimOrta Doğu Teknik Üniversitesiİngiliz Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. DENİZ ZEYREK