Afganistan Özbeklerinin masalları ile Anadolu Türk masallarının karşılaştırılması (İnceleme-metinler)
A comparative study on the Afganistan Uzbeks folk tales and Anatolian Turkish folktales (Analysis-text)
- Tez No: 951734
- Danışmanlar: PROF. DR. SİNAN GÖNEN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Afganistan Özbekleri, Anadolu Türkleri, masal, sözlü kültür, halk edebiyatı, karşılaştırmalı inceleme, Afghan Uzbeks, Anatolian Turks, fairy tale, oral culture, folk literature, comparative analysis
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Selçuk Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 1066
Özet
ÖZET Masallar, evrensel anlatı formları içermekle birlikte, her milletin kendi tarihî birikimini, toplumsal yapısını, değerler sistemini ve estetik anlayışını yansıtan özgün kültürel göstergelerle örülü sözlü halk edebiyatı ürünleridir. Bu yönüyle masallar, sadece eğlence amacı taşıyan anlatılar olmanın ötesinde, toplumların kolektif hafızasını ve kültürel kimliğini yansıtan önemli kaynaklardır. Farklı kültürlere ait masalların karşılaştırmalı yöntemle incelenmesi ise hem halk edebiyatı araştırmalarına yeni ufuklar kazandırmakta hem de milletler arası tarihsel ve kültürel etkileşimi bilimsel bir zemin üzerinde görünür kılmaktadır. Bu bağlamda hazırlanan bu çalışma, Afganistan Özbekleri ile Anadolu Türklerine ait masalları karşılaştırmalı olarak ele alarak, iki kültürün sözlü anlatım geleneği içerisindeki benzerlik ve farklılıklarını yapısal, tematik ve işlevsel yönlerden ortaya koymayı hedeflemektedir. Araştırmada, masal kavramının her iki halkın kültürel kodları içerisindeki yeri belirlenmiş; masallarda yer alan epizotlar, karakter tipolojileri, anlatı mekânları, kullanılan eşya ve araçlar, yiyecek-içecek unsurları ve anlatıya yön veren formel yapı taşları karşılaştırmalı bir yaklaşımla analiz edilmiştir. Çalışma aynı zamanda, masalların işlevsel halk bilimi kuramı çerçevesinde değerlendirilmesine imkân tanımakta; bu doğrultuda masalların eğlendirici, eğitici, kültürel değerleri aktarıcı ve protesto işlevleri tartışılmıştır. Araştırmanın uygulama bölümünde ise, incelemeye konu edilen 50 Afganistan Özbek masalı ile 50 Anadolu Türk masalının özgün metinlerine yer verilmiş; bu metinler, iki halkın anlatı dünyasındaki ortak kodları ve ayrışan yönleri doğrudan gözlemleme olanağı sağlayacak biçimde düzenlenmiştir. Sonuç olarak bu çalışma, Afganistan Özbekleri ile Anadolu Türkleri arasında tarihsel süreç içerisinde şekillenen kültürel bağları masal geleneği üzerinden irdeleyerek, sözlü kültür alanındaki etkileşimleri somut veriler ışığında ortaya koymakta ve halk edebiyatı disiplininde gerçekleştirilecek karşılaştırmalı çalışmalara metodolojik bir katkı sunmayı amaçlamaktadır.
Özet (Çeviri)
ABSTRACT Fairy tales, while containing universal narrative forms, are also oral folk literature products interwoven with distinctive cultural indicators that reflect each nation's historical heritage, social structure, value systems, and aesthetic understanding. In this respect, fairy tales are not merely entertaining stories, but significant sources that mirror the collective memory and cultural identity of societies. The comparative study of fairy tales belonging to different cultures not only contributes new perspectives to folklore research but also renders the historical and cultural interaction between nations visible on a scientific basis. In this context, the present study aims to comparatively examine the fairy tales of Afghan Uzbeks and Anatolian Turks, with the objective of revealing structural, thematic, and functional similarities and differences within the oral narrative traditions of both cultures. The concept of the fairy tale is examined within the cultural frameworks of the two communities; and elements such as episodic structures, character typologies, narrative settings, objects and tools, food and drink items, and formal narrative components are analyzed through a comparative approach. The study also provides a functional folkloristic analysis of the tales, focusing on their educational, cultural, and socio-psychological roles. These functions are discussed within the framework of functional folklore theory. In the application section of the study, the full texts of 50 Afghan Uzbek and 50 Anatolian Turkish fairy tales included in the analysis are presented. These texts are organized in a way that enables direct observation of the shared narrative codes and divergent aspects of the two cultures. Ultimately, this study seeks to explore the cultural connections shaped through historical processes between Afghan Uzbeks and Anatolian Turks by examining their fairy tale traditions. It also aims to offer methodological contributions to the field of folklore studies, particularly in the area of comparative research.
Benzer Tezler
- Afganistan'da yaşayan Özbek Türklerinin masalları
Tales of Uzbek Turks living in Afghanistan
NAJIBA ZAHERI
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıSakarya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ YAVUZ KÖKTAN
- Afganistan Özbek halk edebiyatında Yazı ve Zeba hikâyesi koşukları
Yazi and Zeba story poems in Afghanistan Uzbek folk literature
FİRUZE AZİZİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AKARTÜRK KARAHAN
- Afganistan Özbeklerinin akrabalıkla ilgili atasözlerinin Türkiye'de kullanılan atasözler ile karşılaştırmalı olarak incelenmesi
Comparative investigation relatives of Afghan Uzbeks proverbs with the relevant proverbs used in Turkey
ABDUL KARIM MAQSUDI
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Türk Dili ve EdebiyatıSelçuk ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SİNAN GÖNEN
- Belh (Afganistan) Özbeklerinin efsaneleri üzerine bir araştırma
A research on legends of Balkh (Afganistan) Uzbeks
NOORULLAH SAİFİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Türk Dili ve EdebiyatıSelçuk ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SİNAN GÖNEN
- Türkiye'deki Afganistan Özbeklerinin ağzı (Ses bilgisi-metinler-gramatikal dizin)
The dialect of Afghan Uzbeks in Turkey (Phonetics-texts-grammatical index)
YALÇIN YURDAKUL
Doktora
Türkçe
2022
DilbilimAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÇETİN PEKACAR