Gre Fılla ve Kendale Hecala buluntuları üzerinden Yukarı Dicle Havzası'nda Neolitik Çağ tasvirli eserlerinde simgesellik
Symbolism in the depictions of the Upper Tigris Region through the Neolithic and Early Chalcolithic Periods, Based on Gre Filla and Kendale Hecala finds
- Tez No: 952710
- Danışmanlar: PROF. DR. AYŞE TUBA ÖKSE
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Arkeoloji, Archeology
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kocaeli Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Arkeoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Arkeoloji Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 493
Özet
Yukarı Dicle Havzası'nın kuzey sınırında yer alan Gre Fılla ve Kendale Hecala'da yapılan kazılar ile yaklaşık beş bin yıllık yerleşim tabakaları açığa çıkarılmıştır. Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem'e (ÇÇN) tarihlenen Gre Fılla ile Geç Çanak Çömlekli ve Erken Kalkolitik Dönemlere (ÇN-EK) tarihlenen Kendale Hecala'da ele geçen toplam 208 betimli eser türlerine göre figürinler, kazıma bezekli kemikler, kazıma bezekli taş kaplar, zoomorfik ve antropomorfik havanelleri, kazıma bezekli oluklu taşlar, kabartmalı yüksek ayaklı taş çanaklar, heykeller, taş kabartmalar ve kazıma bezekli taş levhalar olmak üzere on grupta incelenmiştir. Bu eserlerin kronolojik gelişimi ve ikonografileri tartışılmış, ayrıca hem kendi içinde hem de farklı coğrafyalarda kronolojik dizilime göre devamlılık, değişim, dönüşüm ve gelişimleri değerlendirilmiştir. Bu eserler evsel, kamusal, sokak, çukur, açık alanlar ve karışık dolgularda açığa çıkarılmıştır. Taş, kemik ve pişmiş topraktan yapılan bu eserler arasında baskın hammadde pişmiş topraktır. Kazıma, oyma ve yontma teknikleriyle üretilen bu eserler üzerinde insan, hayvan ve geometrik bezemeler bulunmaktadır. Figürinler insan, hayvan ve tanımsız olarak üç tipe ayrılmıştır. Eserlerin ikonografik özellikleri ayrıntılı incelenmiş, Yukarı Dicle Havzası'ndaki çağdaş yerleşimlerle ve çevre bölgelerdeki (Orta Fırat, Yukarı Fırat, Orta Dicle, Habur, Balih) benzerleriyle karşılaştırılmıştır. En yoğun benzerlikler Orta Fırat Havzası'nda tespit edilmiş olup Güney Levant, Zagroslar, Orta Anadolu ve Balkanlar'daki uzak bölgelerle de ortaklıklar araştırılmıştır. Eserlerin simgesel anlamları ve toplumsal cinsiyete ilişkin göstergeleri sorgulamış, Yukarı Dicle Havzası'na özgü kültürel nitelikleri tanımlamış, böylece, Yukarı Dicle Havzası'nın kültürel kimliği, bölgesel etkileşimleri ve betimli eserlerin çok boyutlu anlamları ortaya konmuştur. Her esere ilişkin ayrıntılı veriler (yerleşim, tabaka, dönem, malzeme, bezeme tekniği, boyut, renk) katalog haline getirilmiş, her eserin fotoğrafları ve çizimleri kataloglarla birlikte verilmiştir. Yukarı Dicle Havzası'nın kuzey sınırında yer alan Gre Fılla ve Kendale Hecala'da yapılan kazılar ile yaklaşık beş bin yıllık yerleşim tabakaları açığa çıkarılmıştır. Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem'e (ÇÇN) tarihlenen Gre Fılla ile Geç Çanak Çömlekli ve Erken Kalkolitik Dönemlere (ÇN-EK) tarihlenen Kendale Hecala'da ele geçen toplam 208 betimli eser türlerine göre figürinler, kazıma bezekli kemikler, kazıma bezekli taş kaplar, zoomorfik ve antropomorfik havanelleri, kazıma bezekli oluklu taşlar, kabartmalı yüksek ayaklı taş çanaklar, heykeller, taş kabartmalar ve kazıma bezekli taş levhalar olmak üzere on grupta incelenmiştir. Bu eserlerin kronolojik gelişimi ve ikonografileri tartışılmış, ayrıca hem kendi içinde hem de farklı coğrafyalarda kronolojik dizilime göre devamlılık, değişim, dönüşüm ve gelişimleri değerlendirilmiştir. Bu eserler evsel, kamusal, sokak, çukur, açık alanlar ve karışık dolgularda açığa çıkarılmıştır. Taş, kemik ve pişmiş topraktan yapılan bu eserler arasında baskın hammadde pişmiş topraktır. Kazıma, oyma ve yontma teknikleriyle üretilen bu eserler üzerinde insan, hayvan ve geometrik bezemeler bulunmaktadır. Figürinler insan, hayvan ve tanımsız olarak üç tipe ayrılmıştır. Eserlerin ikonografik özellikleri ayrıntılı incelenmiş, Yukarı Dicle Havzası'ndaki çağdaş yerleşimlerle ve çevre bölgelerdeki (Orta Fırat, Yukarı Fırat, Orta Dicle, Habur, Balih) benzerleriyle karşılaştırılmıştır. En yoğun benzerlikler Orta Fırat Havzası'nda tespit edilmiş olup Güney Levant, Zagroslar, Orta Anadolu ve Balkanlar'daki uzak bölgelerle de ortaklıklar araştırılmıştır. Eserlerin simgesel anlamları ve toplumsal cinsiyete ilişkin göstergeleri sorgulamış, Yukarı Dicle Havzası'na özgü kültürel nitelikleri tanımlamış, böylece, Yukarı Dicle Havzası'nın kültürel kimliği, bölgesel etkileşimleri ve betimli eserlerin çok boyutlu anlamları ortaya konmuştur. Her esere ilişkin ayrıntılı veriler (yerleşim, tabaka, dönem, malzeme, bezeme tekniği, boyut, renk) katalog haline getirilmiş, her eserin fotoğrafları ve çizimleri kataloglarla birlikte verilmiştir.
Özet (Çeviri)
The excavations at Gre Fılla and Kendale Hecala, located on the northern border of the Upper Tigris Region, revealed settlements dating back to ca. five thousand years. A total of 208 artifacts were recovered from Gre Fılla dating to the Pottery Neolithic Period and Kendale Hecala dating to the Late Pottery Neolithic and Early Chalcolithic Periods. The artefacts include sculpture and several items with depictions, composing ten groups: incised stone vessels, zoomorphic and anthropomorphic pestles, incised grooved stones, high-stemmed stone bowls with reliefs, sculptures, stone reliefs and incised stone slabs. The chronological development and iconography of these artifacts are discussed, as well as their continuity, change, transformation and development according to the chronological sequence both within themselves and in other regions. These artifacts were recovered in domestic and communal structures as well as in streets, pits, open areas and mixed deposits. The dominant raw material among these artifacts are stone, bone and terracotta. These artifacts have been decorated with incised, carved and chipped human and animal figures, and geometric designs. The figurines comprise three types: human, animal and unidentified. The iconographic features of the artifacts were analysed in detail and compared with contemporary sites in the Upper Tigris Region and with their counterparts in neighbouring regions (Middle Euphrates, Upper Euphrates, Middle Tigris, Khabur, Balikh). The Middle Euphrates Region reflects the most part of similarities; however, distant regions such as the Southern Levant, Zagros, Central Anatolia and the Balkans reveal also some common features. The symbolic meanings and gender-related indicators of the artifacts has well as cultural characteristics specific to the Upper Tigris Region have been defined, revealing the cultural properties of the Upper Tigris Region, its regional interactions and the multidimensional meanings of the depicted artifacts. Detailed data on each artifact (settlement, stratum, period, material, decoration technique, size, colour) have been given in catalogues accompanied with photographs and drawings of each artifact.
Benzer Tezler
- Jeomorfolojik veriler ışığında Diyarbakır Havzası'nın (Diyarbakır) holosen jeoarkeolojisi
The holosen geoarchaeology of the Diyarbakır basin (Diyarbakır) in the light of geomorphological data
ALADDİN AL
- Üç eski Anadolu topluluğunda biyolojik uzaklık çalışması
A study of biological distance in three ancient Anatolian populations
ERGE BÜTÜN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
AntropolojiHacettepe ÜniversitesiAntropoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SERPİL EROĞLU ÇELEBİ
- Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde çanak çömleksiz Neolitik Dönem sembolizminin arkeolojik buluntular ışığında değerlendirilmesi
Evaluation of the symbolism of the pre-pottery Neolithic Period in the Southeastern Anatolia Region in the light of archaeological finds
BERNA KARAKAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
ArkeolojiNevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiArkeoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FEVZİ VOLKAN GÜNGÖRDÜ
- Gre Filla kazıları ışığında Yukarı Dicle Havzasında çanak çömleksiz Neolitik Dönem mimarisi
Pre-pottery Neolithic architecture in the Upper Tigris Basin in the light of Gre Filla excavations
ÖZLEM EKİNBAŞ CAN
- Gre Fılla yerleşimi Neolitik Çağ yontmataş endüstrisi
Neolithic chipped stone industry of Gre Fılla
ZEYNEP BEYZA AĞIRSOY