Örgütsel yapıda liderliğin yeniden konumlandırılması: Rol yetkisi bağlamında kurumsallaşma–lider-üye etkileşimi ilişkisi
Repositioning leadership in organizational structure: The relationship between institutionalization level and leader-member exchange in the context of role empowerment
- Tez No: 952862
- Danışmanlar: PROF. DR. ALİ SELAMİ SARGUT
- Tez Türü: Doktora
- Konular: İşletme, Business Administration
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Başkent Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İşletme Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yönetim ve Organizasyon Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 162
Özet
Sosyal bilimlerin temel sorunlarından biri olan yapı ve aktör ikiliği, toplumsal gerçekliği anlama çabası içerisinde merkezi bir konumda yer almaktadır. Liderlik kuramlarında genel itibariyle mikro etkileşim düzeyinde tanımlanan lider, yapıyı şekillendiren aktör olarak görülmekte, kuramsal açıdan yapının belirleyiciliğine yönelik açıklamalar görece zayıf kalmaktadır. Yapılan araştırmalarda genellikle liderin kişilik özellikleri ve çevresiyle olan etkileşimi üzerinden, öznel değerler ve ilişkisel faktörler temelinde çıkarımlar yapılmakta, bu durum sürekli ve kalıcı nedensellik ilişkilerinin kurulamamasına yol açmaktadır. Liderlik kuramlarının halen ortak bir paydada birleşememesinin nedeninin bu olduğu düşünülmektedir. Yapısal gerçekçiliğin temel alındığı bu çalışmanın amacı, yöntemsel bireyci yaklaşıma sahip olan liderlik kuramlarını yapısal bir temelde değerlendirmek, böylece liderlik kavramını mezo düzeyde bir analiz seviyesine taşıyabilmektir. Kurumsallaşma kavramı, bu açıdan nesnellik ve bireyden bağımsızlık ilkesi ile yapının belirleyiciliğine işaret eden bir kavram olarak tartışmaya dahil edilmiş, kurumsallaşma bağlamında yapılacak değerlendirmeler ile liderlik davranışlarına ilişkin nedensellik ilişkilerinin kurulabileceği düşünülmüştür. Özellikle ulusal yazında kurumsallaşmanın biçimselleşme temelinde ele alındığı, örgütlerdeki süreç ve uygulamaların belirli, yazılı ve şeffaf olması şeklinde tanımlandığı görülmektedir. Ancak bu durumun fiilen uygulamada ne derecede karşılık bulduğuna, çalışanların davranışlarına hangi düzeyde yansıdığına ilişkin bir açıklama getirilmemektedir. Dolayısıyla örgütlerin kurumsallaşma seviyesinin, lider ile takipçilerinin etkileşimini açıklayabilmesi için, kurumsallaşmanın çalışan davranışlarına ne şekilde yansıdığının tespit edilmesi gereklidir. Bu boşluğun örgütsel rollerin yapısını anlayarak doldurulabileceği düşünülmüştür. Örgütsel bağlamda roller, belirli bir pozisyon ve göreve uygun potansiyel davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Rollerin biçimsellik derecesinin yanında, liderin ve takipçilerin kurumsal rol davranışlarının dikkate alınmasıyla birlikte kurumsallaşmanın anlam kazanacağı değerlendirilmektedir. Böylece, kurumsallaşma seviyesi ile lider-üye etkileşimi arasındaki ilişkinin niteliğini keşfederek yapının belirleyiciliği ile bireysel özerklik arasındaki nedenselliğe dair öngörü sunmak hedeflenmiştir. Bu ilişkide aracı mekanizma olarak görülen rol yetkisi, rollerin yapısal standartlarla belirlenmesini ifade eden özgün bir kavram olarak tanımlanmış, örgütlerde rol yetkisini ölçmeye yönelik ölçek geliştirilmiş ve bu ölçek araştırma modeli ile test edilmiştir. Ölçek geliştirme aşamasında, ifade havuzunun oluşturulmasında iki aşamalı olarak uzman görüşleri alınmış ve kapsam geçerliliği değerlendirilmiştir. Pilot çalışmada 30 maddelik soru formu ile 147 katılımcının verileri analiz edilmiş, keşfedici faktör analizi ile yapılan düzenlemeler sonucunda 3 boyut altında toplanan 12 maddelik nihai rol yetkisi ölçeği belirlenmiştir. Bir sonraki aşamada, rol yetkisinin kurumsallaşma seviyesi ile lider-üye etkileşimi ilişkisindeki aracılık rolünü araştırmaya yönelik model geliştirilmiş, bu model 370 katılımcıdan toplanan veriler ile yapısal eşitlik modeli kurularak test edilmiştir. Sonuçlar rol yetkisinin, kurumsallaşma seviyesi ile lider-üye etkileşimi ilişkisinde tam aracılık rolüne işaret etmektedir. Bir diğer ifadeyle, kurumsallaşma seviyesi yüksek olan örgütlerde, lider ile takipçilerinin etkileşim kalitesinin de yüksek olduğu, ancak bu ilişkinin tamamıyla örgütsel rol standartları aracılığıyla anlam kazandığı tespit edilmiştir. Bu sonuç, yapının örgütlerdeki liderlik dinamikleri üzerindeki belirleyiciliğine açıkça işaret etmektedir.
Özet (Çeviri)
The structure-agency duality, one of the fundamental issues in the social sciences, occupies a central position in efforts to understand social reality. In leadership theories, the leader is generally conceptualized at the micro-interactional level and viewed as an actor shaping the structure, while theoretical explanations concerning the determinative power of structure remain relatively weak. Existing studies often derive conclusions based on the leader's personal traits and interactions with the environment, focusing on subjective values and relational factors. This limits the establishment of stable and lasting causal relationships. It is thought that this issue underlies the lack of a unifying framework among leadership theories. The aim of this study, grounded in structural realism, is to evaluate methodological individualist leadership theories on a structural basis, thereby elevating the analysis of leadership to a meso-level perspective. The concept of institutionalization is introduced as a structural factor characterized by objectivity and independence from the actor. It is proposed that leadership behaviors can be causally interpreted within the framework of institutionalization. In the national literature, institutionalization is often approached through formalization and defined as the presence of specified, written, and transparent processes and practices within organizations. However, the degree to which this is reflected in actual practice and employee behavior remains unexplored. Thus, in order to explain the interaction between leaders and followers based on the level of institutionalization, it is necessary to determine how institutionalization is manifested in employee behaviors. This gap is thought to be addressable through a deeper understanding of the structure of organizational roles. In organizational contexts, roles are defined as potential behaviors appropriate to a given position and task. Together with the degree of formalization, institutionalization can be fully grasped by considering both leaders' and followers' institutional role behaviors. The purpose of this study is to explore the nature of the relationship between institutionalization level and leader-member exchange (LMX), offering insights into the causal link between structural determinism and individual autonomy. Within this relationship, the mediating mechanism of role empowerment is introduced as a novel concept referring to the extent to which roles are defined by structural standards. A scale was developed to measure role empowerment in organizations, and this scale was tested through the research model. Expert opinions were gathered in two stages to generate the item pool and evaluate content validity. In the pilot study, data from 147 participants were analyzed using a 30-item questionnaire. Following exploratory factor analysis and item refinement, a final role empowerment scale comprising 12 items under 3 dimensions was established. Subsequently, a structural equation model was developed to investigate the mediating effect of role empowerment in the relationship between institutionalization level and leader-member exchange. This model was tested using data from 370 participants. The findings revealed a full mediation effect of role authority in the relationship between institutionalization level and LMX. This result underscores the determinative influence of structure on leadership dynamics within organizations.
Benzer Tezler
- Dönüşümcü liderlik stilinin örgüt kültürü ve işletmenin yenilikçiliğine etkisi üzerine bir uygulama
Affects of transformational leadership style on organization culture and innovation of the organization
TAREQ YASHAR MOHAMMED
- Historical representation of women in leadership: A mixed-method analysis of enablers and barriers of women's progression in higher education
Kadınların liderlikteki tarihi temsili: Kadınların yükseköğretimde ilerlemelerini kolaylaştıran ve engelleyen faktörlerin bir karma yöntem analizi
ÖZLEM BAYKAN
Yüksek Lisans
İngilizce
2025
Eğitim ve ÖğretimOrta Doğu Teknik ÜniversitesiEğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. MERVE ZAYİM KURTAY
- Yöneticilerin okullarda değişim yönetimini gerçekleştirebilme yeterlilikleri
The managers sufficiency of realizing change management at schools
SEVEN YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2004
Eğitim ve ÖğretimMarmara ÜniversitesiTeknoloji Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF.DR. SEFER ADA
PROF.DR. SEMRA ÜNAL
- Yaratıcı örgüt kültürü ve yönetim
Başlık çevirisi yok
HALİL TAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
1999
Eğitim ve Öğretimİnönü ÜniversitesiEğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF.DR. MUSTAFA AYDIN