Kırgızcadaki tasvir fiillerinde görünüş
Aspect in Kyrgyz descriptive verbs
- Tez No: 953095
- Danışmanlar: DOÇ. DR. TAALAYBEK ABDİEV
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türkoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 236
Özet
Türk dilinde birleşik fiiller karmaşık dil yapıları olarak nitelendirilmektedir. Birleşik fiillerin içinde fiil + fiil yapısında olup tasvir bildiren yapılar çalışmamızın temelini oluşturmaktadır. Kırgızcada dil bilgisel zaman, görünüş ve kiplik anlamlarının iç içe geçmiş olduğu bu yapılar, Kırgızcanın öğrenilmesi, öğretilmesi ve aktarımı açısından bir sorun teşkil etmektedir. Bu soruna çözüm bulabilmek amacıyla romanlar, hikâyeler, şiir kitapları, destanlar, gazeteler ve gerekli durumlarda kaynak kişilerden örnekler derledik. Söz konusu fiillerin derin yapısında yer alan görünüş değerleri dil bilgisel ve sözcüksel görünüş adı altında incelenmiştir. Dil bilgisel görünüşte bitmişlik, bitmemişlik / sürme, hâl / sonuç görünüşlerine göre değerlendirilmiştir. Sözcüksel görünüş başlığı altında ise birleşik fiillerin yapısında yer alan yirmi sekiz yardımcı fiil incelenmiştir. Bu kısımda öncelikle fiillerin devinimlilik özelliği belirlenmiş olup tamamlama, edim, erişme ve bir anlık edim görünüşüne göre değerlendirilmiştir. Bununla birlikte bazı yardımcı fiillerin sözcükleşmeye uğradığı tespit edilmiş ve örneklerle ispat edilmiştir. İncelememiz sonucunda ortaya çıkan anlamsal farklılıklardan dolayı tasvir fiillerini anlamsal olarak sınıflandırmanın gerekli olduğuna kanaat getirilmiştir. Çalışmamızın son bölümünde tasvir fiillerini görünüş ve kiplik anlamları esas alarak sınıflandırdık. Bu kısımda tasvir fiillerini Hareketin Gelişimini ve Gerçekleşmesini Bildiren Birleşik Fiiller (başlangıç, süreç, bitiş), Fiilin Gerçekleşme Özelliğini Bildiren Birleşik Fiiller (tezlik, sürerlilik, yaklaşma, tamamlama, beklenmezlik vb.) ve Kiplik Anlamda Kullanılan Birleşik Fiiller (önerme ve olay kipliği ) olarak üç başlık altında inceledik. Yapmış olduğumuz bu sınıflandırma sayesinde zaman, görünüş ve kiplik anlamların iç içe geçmiş olduğu, bazı durumlarda hem görünüş hem görünüş kiplik anlamların olduğu örneklerle belirtilmiştir. Bu sınıflandırma Kırgızcadaki yardımcı fiillerin işlevlerini ortaya koyması bakımından önem taşımaktadır. Elde ettiğimiz bulguların Kırgızcanın dil bilgisine, yapılacak olan karşılaştırmalı gramer çalışmalarına ve Türk dilleri arasındaki aktarım faaliyetlerine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Özet (Çeviri)
Compound verbs in Turkish language are characterised as complex language structures. The structures that are in verb + verb structure and express description in compound verbs constitute the basis of our study. These structures in which grammatical tense, aspect and modality meanings are intertwined in Kyrgyz constitute a problem in terms of learning, teaching and transmission of Kyrgyz. In order to find a solution to this problem, we have compiled examples from novels, stories, poetry books, epics, newspapers and, where necessary, source persons. The aspect values in the deep structure of the verbs in question are analysed under the names of grammatical and lexical aspect. In grammatical aspect, the verbs were analysed according to their finished, unfinished/ongoing, state/consequence aspects. Under the heading of lexical aspect, twenty-eight auxiliary verbs in the structure of compound verbs were analysed. In this section, firstly, it was determined whether the verbs were active or not and they were evaluated according to the aspect of completion, act, access and momentary act. In addition, it was determined that some auxiliary verbs were lexicalised and proved with examples. Due to the semantic differences that emerged as a result of our analysis, it was decided that it was necessary to classify the verbs of description semantically. In the last part of our study, we classified the verbs of description on the basis of their aspectual and modal meanings. In this section, we analysed the verbs of description under three headings: Compound Verbs Reporting the Development and Realisation of the Action (beginning, process, end), Compound Verbs Reporting the Realisation Feature of the Verb (immediacy, continuity, approach, completion, unexpectedness, etc.) and Modal Verbs (propositional and event modality). Thanks to this classification we have made, it is stated with examples that time, aspect and modality meanings are intertwined and in some cases both aspect and aspect modality meanings are present. This classification is important in terms of revealing the functions of auxiliary verbs in Kyrgyz. It is thought that our findings will contribute to the grammar of Kyrgyz, comparative grammar studies and transfer activities between Turkic languages.
Benzer Tezler
- «манас» дастанындагы архаизм сөздөр (жүсүп мамайдын варианты боюнча.«манас» бөлүмү)
Manas destanının cüsüp mamay varyantının Manas bölümünde geçen arkaik kelimeler
MİRZAT RAKIMBEK UULU
Doktora
Kırgızca
2010
DilbilimKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KADIRALI KONKOBAYEV
- Kırgız halk destanı 'Kız saykal' (İnceleme, metin)
Кыргыз элинин «кыз сайкал» эпосу (анализ, текст)
M.NURULLAH CİCİOĞLU
Doktora
Türkçe
2010
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkiye Çalışmaları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SULAYMAN KAYIPOV
- Sosyo-kültür tarihi bakımından Kırgızlarda tören ve merasimler
Celebrations and ceremonies of the Kyrgyz in terms of socio-cultural history
FERAY OFLAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Halk Bilimi (Folklor)Kırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. CENGİZ BUYAR
- Кыргыз тилиндеги себеп, шарт маанилеринин функционалдык-семантикалык алкагы
Kırgız dilindeki sebep, şart anlamlarının işlevsel ve semantik alаnı
AZAMAT OMOROV
Yüksek Lisans
Kırgızca
2019
DilbilimKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BURUL SAGINBAYEVA
- Kırgızcadaki Arapça kelimeler ve bunların Arapça öğrenimindeki yeri
The Arabic words in The Kyrgyz language and their place in the learning Arabic
ERKİNBEK KUNDUZOV
Yüksek Lisans
Türkçe
2006
DilbilimGazi ÜniversitesiArap Dili Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EMRULLAH İŞLER