Кыргыз тилиндеги себеп, шарт маанилеринин функционалдык-семантикалык алкагы
Kırgız dilindeki sebep, şart anlamlarının işlevsel ve semantik alаnı
- Tez No: 615218
- Danışmanlar: DOÇ. DR. BURUL SAGINBAYEVA
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2019
- Dil: Kırgızca
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türkoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 156
Özet
Tez giriş, üç bölüm, özet ve faydalanılan kaynakların listesinden ibarettir. Giriş bölümünde konunun ilgi çekici olduğunu gösteren etkenler, inceleme nesnesi, inceleme konusu, tez çalışmasının amacı, savunmaya alınan hükümler, incelemeye alınan malzemeler, bilimsel çalışmanın yenilikçi oluşu, çalışmanın teorik anlamı, pratik anlamı ile ilgili genel bilgi verildi. Birinci bölüm“Sebep ve şart anlamlarının işlevsel-semantik alanları teorisi”adlandırıldı, bunda dilbilimde işlevsel-semantik alan teorisinin gelişmesi, düşünmenin semantik şekilleri teorisi, geçiciliğin felsefi kategorisi ve bunun dil bakımından değişme meseleleri ele alındı. İkinci bölüm“Sebep anlamının işlevsel-semantik alanı”adını taşır, bunda incelenmekte olan anlam zarf tümleci, sıralı birleşik cümle, girişik tabi cümle ve metnin çerçevesinde ele alınır ve bunun yanısıra konuyla ilgisi olan bir takım güncel mesele tahlil edilir. Мesela: zarf tümlecinin metin içinde kullanılış sıklığı; tartışmalı“birleşik”ve“karmaşık”terimleri; atasözlerinde dil birimlerinin işlevi; sıralı birleşik cümlede noktalama işaretlerinin konulması; sebep anlamını ifadenin diğer yolları (cümlenin üçüncü derecedeki unsurları, soru cümlesi, eksik cümle, genel şahıslı tek unsurlu basit cümle); sebep anlamının metin içinde kesin belirlenmesi; sebep anlamının konuşma üslüplarında kullanılış özellikleri vb. Üçüncü bölüm“Şart anlamının işlevsel-semantik alanı”adını taşır. Bu bölümde öncelikle şart anlamını oluşturan -sA ekinin ortaya çıkışı ve Türkiye Türkçesi ile benzerlikleri, anlamının araştırılma tarihçesi ile ilgili bir incelenme yer alır. Аrdından kip viii ile ilgili genel bilgi verilir, şart anlamı şart kipinin düzeyinde tahlil edilir. Кırgızcadaki -sA ekinin çok anlamlı oluşu da bu konunun etrafında çözülür. Böylece, şart anlamı önce morfoloji, sonra sentaks düzeyinde incelenir. Burada tabii ki, şartlı girişik tabi cümle üzerinde önemle durulur. Şart anlamının leksik ve morfolojik yollarla ifade edilişi, sentaktik-mantıksal yolla belirlenmesi bunun ardından gelir. Kısa bir deyişle, tez çalışmasında basitten karmaşığa doğru ilkesi korundu. Şart anlamının sentaktik-mantıki yolla belirlenmesi bir takım meseleyi kapsar, mesela, bunların arasında ahenklilik ve estetik ihtiyaç ilişkileri meseleleri de mevcuttur. Üçüncü bölümün sonunda sebep ve şart anlamları birlikte ele alınır, bunda bunların arasındaki benzerlik ve farklardan söz edilir. Esasen, her bölümün özeti yapıldı, genel özet ise sonuç bölümünde verildi. Bilimsel çalışmanın sonunda faydalanılan kaynakların (bilimsel ve edebi eserlerin) listesi alfabetik olarak gösterildi. Аnahtar kelimeler: İSA, sebep, şart, sonuç, dil birimi, dil aracı, cümle, metin, anlam, şekil.
Özet (Çeviri)
Диссертациялык иш киришүүдөн, үч бөлүмдөн, корутундудан жана колдонулган адабияттардын тизмесинен турат. Киришүү бөлүмүндө теманын кызыктуулугун көрсөткөн факторлор, изилдөөнүн объектиси, изилдөөнүн предмети, иштин максаты, коргоого коюлган жоболор, изилдөөгө алынган материалдар, илимий иштин жаңычылдыгы, илимий иштин теориялык мааниси, илимий иштин практикалык мааниси тууралуу жалпы маалымат берилди. Биринчи бөлүм“Себеп, шарт маанилеринин функционалдык-семантикалык алкактарынын теориясы”деп аталып, анда тил илиминде функционалдык- семантикалык алкак теориясынын өнүгүшү, ой жүгүртүүнүн семантикалык формаларынын теориясы, каузалдуулуктун философиялык категориясы жана анын тилдик кубулуусу маселелери каралды. Экинчи бөлүм“Себеп маанисинин функционалдык-семантикалык алкагы”деп аталат да, анда изилдөөгө алынып жаткан маани бышыктоочтун, тең байланыштагы кошмо сүйлөмдүн, багыныңкы байланыштагы кошмо сүйлөмдүн, тексттин алкагында каралат жана муну менен чогуу темага тиешеси бар бир катар актуалдуу маселелер талдоого алынат. Мисалы: бышыктоочтун текстте колдонулуу жыштыгы;“кошмо”жана“татаал”деген талаш термини; макал- ылакаптардагы тилдик бирдиктердин функциясы; тең байланыштагы кошмо сүйлөмдө тыныш белгилеринин коюлушу; себеп маанисин туюндуруунун башка жолдору (сүйлөмдүн үчүнчү даражадагы мүчөлөрү, суроолуу сүйлөм, кемтик vi сүйлөм, жалпы жактуу бир тутумдуу жөнөкөй сүйлөм); себеп маанисинин контекстте такталышы; себеп маанисинин кептин стилдеринде колдонулуу өзгөчөлүктөрү ж.б. Үчүнчү бөлүм“Шарт маанисинин функционалдык-семантикалык алкагы”деп аталат. Бул бөлүмдө алгач шарт маанисин уюштурган -са мүчөсүнүн келип чыгышы жана түркиялык түрк тили менен окшоштуктары, маанинин изилдениш тарыхы жөнүндө да иликтөө орун алат. Андан соң ыңгай тууралуу жалпы маалымат берилип, шарт мааниси шарттуу ыңгайдын деңгээлинде талдоого алынат. Кыргыз тилиндеги -са мүчөсүнүн көп маанилүүлүгү да ушул теманын айланасында чечилет. Ошентип, шарт мааниси адегенде морфологиянын, андан соң синтаксистин деңгээлинде изилденет. Бул жерде, сөзсүз, шарттуу багыныңкы сүйлөмгө басым жасалат. Ал эми шарт маанисинин лексикалык жол жана морфологиялык каражаттар аркылуу туюндурулушу, синтаксистик-логикалык жол аркылуу такталышы мындан кийин орун алат. Бир сөз менен айтканда, илимий иште жөнөкөйдөн татаалга деген принцип сакталды. Шарт маанисинин логика-синтаксистик жол аркылуу такталышы бир катар маселелерди ичине камтыйт, мисалы, алардын катарында ыргактуулук жана көркөм муктаждык байланыштары маселелери да бар. Үчүнчү бөлүмдүн соңунда себеп жана шарт маанилери бирге каралат, анда алардын ортосундагы жалпылыктар жана айырмачылыктар жөнүндө сөз болот. Негизинен, ар бир бөлүмдүн аягында жыйынтык чыгарылды, ал эми жалпы жыйынтык корутунду бөлүмүндө берилди. Илимий иштин соңунда колдонулган адабияттардын (илимий жана көркөм адабияттардын) тизмеси алфавиттик тартипте көрсөтүлдү. Ачкыч сөздөр: ФСА, себеп, шарт, натыйжа, тилдик бирдик, тилдик
Benzer Tezler
- Жусуп баласагындын 'кутадгу билигдеги' 'тил' концептинин азыркы кыргыз тилиндеги эквиваленттүүлүгү
Yusuf Has Hacib'in 'Kutadgu Bilig' Adlı Eserindeki 'Dil' Kavramının Çağdaş Kırgız Türkçesindeki Eşdeğerliliği
AYKERİM KUBATBEK KIZI
Yüksek Lisans
Kırgızca
2019
DilbilimKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BURUL SAGINBAYEVA
- The peculiarities of translation of terms in medical discourse from English into Kyrgyz
Tıbbi söylemdeki terimlerin İngilizce 'den Kırgızca'ya çeviri özellikleri
BELEK MOLDONALIEVA
Yüksek Lisans
İngilizce
2022
Mütercim-TercümanlıkKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiMütercim Tercümanlık Ana Bilim Dalı
ÖĞR. GÖR. NURGUL KARYBEKOVA
- Тема: 'Кыргыз жана түрк тилиндеги каузатив формаларыныншайкештиктери'
Başlık çevirisi yok
MEHMET ÇAM
Yüksek Lisans
İngilizce
2019
Karşılaştırmalı EdebiyatBishkek Humanities University named after K Karasaev - Çağatay şairi Harâbâtî'nin Fakr-nâmesi (İnceleme, çeviriyazı, dizin, ek dizin, tıpkıbasım)
The Fakr-nâme of Chagatai poet Harâbâtî (Language analysis, transcription, index, additional index, facsimile) - Произведение «Факр-нâме» Чагатайского Поэта Харâбâти(Анализ, транскрипция, индекс, дополнительный индекс, факсимиле) - Чагатай акыны Харâбâтинин 'Факр-нâмеси'(Анализ, транскрипция, индекс, кошумча индекс, факсимиле)
RECEP YÜRÜMEZ
Doktora
Türkçe
2020
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET AYDIN