Aspir (carthamus tinctorius L.) bitkisinde kimyasal polen kısırlığı ve morfolojik markör destekli hibrit tohum üretim olanaklarının araştırılması
Evaluation of hybrid seed production possibilities in safflower (carthamus tinctorius L.) via chemical male sterility and morphological marker-assisted selection
- Tez No: 954842
- Danışmanlar: PROF. DR. HASAN BAYDAR
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Ziraat, Agriculture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 85
Özet
Aspir (Carthamus tinctorius L.), Compositae (Asteraceae) familyasından çok değerli bir yağ ve enerji bitkisidir. Dünya genelinde yetiştirilen aspir çeşitlerinin büyük çoğunluğu standart çeşitler olup henüz hibrit çeşitler yaygınlaşmış değildir. Bu çalışmada, dikenlilik gibi monogenik bir markör karakter esas alınarak gibberellik asit (GA₃) destekli hibrit aspir tohumluğu üretim olanakları araştırılmıştr. 2022 yılında dikensiz 'Dinçer 5-18-1' çeşidi ana (♀) ebeveyn ve dikenli 'Olas' çeşidi baba (♂) ebeveyn olarak karışık ekim [%50♀ + %50♂] ve sıraya ekim [1♀:1♂; 2♀:2♂; 4♀:2♂ ve 6♀:2♂] olacak şekilde ekilmişler, dişi ebeveyne kimyasal erkek kısırlık (Ch-MS) yaratmak için gibberellik asit (GA3) uygulaması (çiçek tomurcuklarına birer hafta aralıklarla 2 defa 100 ppm) yapılarak açıkta tozlaşmaya bırakılmıştır. GA3 uygulanmış dikensiz dişi ebeveyn sıraları hasat edilmiş ve 2023 yılında tesadüf blokları deneme deseninde 3 tekerrürlü olarak yetiştirilmiştir. Rozet yapraklılık döneminde dikenli bitkiler sayılarak yabancı döllenme oranı belirlenmiştir. Doğal koşullarda yabancı döllenme oranı %9.29-19.30 arasında iken, 2♀:2♂ ekim deseninde yetiştirilen ve GA₃ püskürtülen bitkilerde yabancı döllenme oranı %86.82'ye çıkmıştır. F1 popülasyonunun tohum veriminde sırasıyla %53.19 ve %42.86 oranlarında heterosis ve heterobeltiyosis oranları tespit edilmiş, bilhassa tabla çapı, tablada tohum sayısı ve 1000 tane ağırlığı gibi verimle doğrudan bağlantılı özelliklerin pozitif heterosis ve heterobeltiyosis göstermesi nedeniyle F1 melezinin tohum verimi ebeveynlerine göre önemli seviyede artış göstermiştir. Bu araştırmadan elde edilen bulgular, aspir gibi yüksek oranlarda kendine döllenen bir bitkide, kastrasyon ve elle tozlaştırma işlemlerine gerek duyulmadan GA3 destekli hibrit (melez) tohum üretiminin mümkün olabileceğini göstermiştir.
Özet (Çeviri)
Safflower (Carthamus tinctorius L.) is a highly valuable oil and bioenergy crop belonging to the Compositae (Asteraceae) family. The majority of safflower cultivars grown worldwide are standard (open-pollinated) varieties, while hybrid varieties have not yet become widespread. In this study, the feasibility of gibberellic acid (GA₃)-assisted hybrid seed production was investigated using the monogenic spiny trait as a morphological marker. In 2022, the spineless cultivar 'Dinçer 5-18-1' as the female parent and the spiny cultivar 'Olas' as the male parent, sown in different ratios (1♀:1♂, 2♀:2♂, 4♀:2♂, 6♀:2♂, and 50%♀ + 50%♂ mixed planting). To induce chemical male sterility, 100 ppm GA₃ was applied twice to the flower buds of the female parent at weekly intervals. Treated plants were then exposed to open pollination. Seeds from the spineless female rows were harvested and grown in 2023 under a randomized complete block design with three replications. Outcrossing rates were determined based on the presence of spiny offspring in the rosette stage. While natural outcrossing rates ranged from 9.29% to 19.30%, the 2♀:2♂ planting pattern combined with GA₃ treatment achieved an outcrossing rate of 86.82%. F₁ hybrids exhibited 53.19% heterosis and 42.86% heterobeltiosis for seed yield. Positive heterosis and heterobeltiosis responses were also observed for yield-related traits such as head size, seed number, and 1000-seed weight. These results demonstrate that GA₃-assisted hybrid seed production is feasible in safflower without the need for manual emasculation and pollination.
Benzer Tezler
- Aspir bitkisinde (Carthamus tictorius L.) gibberellik asit destekli melez tohum üretimi
Hybrid seed production supported by gibberellic acid in safflower (Carthamus tinctorius L.)
OSMAN YENER GÖKMEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2004
ZiraatSüleyman Demirel ÜniversitesiTarla Bitkileri Ana Bilim Dalı
DOÇ.DR. HASAN BAYDAR
- Aspir (Carthamus tinctorius L.) tohumlarına farklı kimyasal mutagen uygulamalarının M1 ve M2 generasyonlarında bazı tarımsal ve teknolojik özelliklere etkisi
The effect of different chemical mutagen applications on some agricultural and technological properties of safflower (Carthamus tinctorius L.) seeds in the M1 and M2 generations
TANSU USKUTOĞLU
Doktora
Türkçe
2022
ZiraatKahramanmaraş Sütçü İmam ÜniversitesiTarla Bitkileri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATİH KILLI
DR. ÖĞR. ÜYESİ CÜNEYT CESUR
- Aspir (Carthamus tinctorius L.) çiçeğinden antimikrobiyal ve antioksidan özellikli yenilebilir film ve kaplama üretimi, karakterizasyonu ve Malatya peynirinin muhafazasında mikrobiyal inaktivasyona etkisi
Production and characterization of edible films and coating with antimicrobial and antioxidant properties from safflower (Carthamus tinctorius L.) flower and their effect on microbial inactivation in preserving Malatya cheese
ELİF AYÇA GÜLER
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
BiyolojiMalatya Turgut Özal ÜniversitesiBiyoloji Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ELİF ÖZBEY
- Fitoremediasyon sonrası yabani hint yağı (Ricinus communis) ve aspir (Carthamus tinctorius) bitkilerinin biyokütlesinden toksik metallerin elektrokimyasal yöntemle giderimi ve geri kazanımı
The removal/recovery of heavy metals from castor (Ricinus comminus) and safflower (Carthamus tinctorius) plants after phytoremediation by electrochemical method
DİLAN YILDIRIM
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Çevre MühendisliğiMersin ÜniversitesiÇevre Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURCAN KÖLELİ
- Aspir (Carthamus tinctorius L.) bitkisinde farklı sıra arası ve sıra üzeri mesafelerin verim ve verim unsurları üzerine etkisi
Effects of different plant spacing on yield and yield components of safflower (Carthamus tinctorius L.)
MUHAMMET TUNCAY ÖGETÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
ZiraatDicle ÜniversitesiTarla Bitkileri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. DAVUT KARAASLAN