Sağlık kuruluşlarında sürdürülebilir tıbbi atık bertaraf teknolojilerinin değerlendirilmesi: Bulanık mantık tabanlı karar verme modeli önerisi
Evaluation of sustainable medical waste disposal technologies in healthcare institutions: A fuzzy logic-based decision-making model proposal
- Tez No: 959913
- Danışmanlar: PROF. DR. ALİ GÖRENER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Hastaneler, Sağlık Yönetimi, İşletme, Hospitals, Healthcare Management, Business Administration
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Ticaret Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İşletme Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İşletme Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 173
Özet
Tıbbi atıklar; sağlık kuruluşları, araştırma merkezleri ve laboratuvarlarda meydana gelen tüm atık türlerini kapsamaktadır. İstanbul Çevre Koruma ve Atık Maddeleri Değerlendirme Sanayi ve Ticaret A.Ş (İSTAÇ) verilerine göre İstanbul ilinde her gün 9 binin üzerindeki sağlık kuruluşundan ortalama 90 ton tıbbi atığın toplandığı ve bu atıkların düzenli bir şekilde bertaraf edildiği rapor edilmiş olup; Dünya Bankası verileri doğrultusunda dünya genelinde atık üretiminin 2050 yılına kadar %70 oranında artabileceği öngörülmektedir. Atıkların uygun yöntemlerle bertaraf edilmemesi, insan sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratarak çevresel bozulmalara yol açmakta ve bulaşıcı hastalıkların yayılım riskini artırabilmektedir. Sağlık kuruluşlarında sürdürülebilir, çevreye duyarlı ve güvenilir bir atık yönetim sisteminin geliştirilmesi, toplum sağlığına ve çevresel sürdürülebilirliğe katkı sağlayabilecek önemli bir unsur olarak değerlendirilebilmektedir. Bu bağlamda, çalışmamız doğrultusunda, tıbbi atık bertarafına ilişkin teknolojilerin seçimleri ile ilgili süreçlerde, sürdürülebilirlik kriterlerini önceliklendiren model yaklaşımları analiz edilerek, İstanbul ilinde faaliyet gösteren 35 özel hastaneden veri toplanmıştır. Çalışmada, İstanbul ilinde faaliyet gösteren 100 yatak üzeri 19 hastane ve 100 yatak altı 16 hastanede toplam 35 karar verici konumundaki uzmanlardan elde edilen veriler kapsamında, 6 ana kriter ve 31 alt kriter değerlendirilmiştir. Sürdürülebilir atık bertaraf teknolojilerinin değerlendirilmesi amacıyla dikkate alınan kriterlerin önem derecelerinin belirlenmesinde, IMF-SWARA yöntemi kullanılmıştır. Hastane grupları için uygun bertaraf teknolojilerinin değerlendirilmesinde ise bulanık WASPAS ve bulanık CoCoSo yöntemlerine başvurulmuştur. Elde edilen sonuçlar COPELAND yöntemi ile bütünleştirilmiştir. 100 yatak üzerinde 19 hastane için uzman görüşleri kapsamında elde edilen verilerin analizi ile en önemli ana kriter çevresel ve emisyon kriteri iken; en az önemli kriter sosyal kriter olarak tespit edilmiştir. Kriterlerin global ağırlıklarının hesaplanması aşamasında 31 alt kriter içinde en önemli 5 kriter sırasıyla; çalışan riskleri, insan toksisitesi, koku, karasal ekotoksisite, gürültü olarak ele alınmıştır. 100 yatak üzeri hastanelerde en çok tercih edilen ilk 3 sürdürülebilir atık bertaraf teknolojisi sırasıyla hidroklav, buhar sterilizasyonu ve kompostlama iken en az tercih edilen bertaraf teknolojisi kimyasal dezenfeksiyon olmuştur. 100 yatak altında hizmet veren 16 hastaneye yönelik uzman görüşlerine dayalı verilerin incelenmesi sonucunda; karar verme sürecinde ekonomik ve teknik kriterlerin en yüksek öneme sahip olduğu, sosyal kriterlerin ise daha az önemli kriter olarak değerlendirildiği görülmüştür. Kriterlerin ağırlıkları ile ilgili yapılan değerlendirmede; 31 alt kriter arasında en yüksek global ağırlığa sahip kriterlerin; sermaye maliyeti, işletme maliyeti, hacim azaltma, çalışan riskleri, ton başına maliyet kriteri olduğu, 100 yatak altı hastaneler kapsamında; sürdürülebilir tıbbi atık bertaraf teknolojilerinin seçimi ile ilgili yapılan değerlendirmede ise mikrodalga, buhar sterilizasyonu ve hidroklavın en çok tercih edilen atık bertaraf teknolojileri olduğu, en az tercih edilen teknolojinin ise yakma olduğu tespit edilmiştir.
Özet (Çeviri)
Medical waste encompasses all types of waste generated in healthcare institutions, research centers, and laboratories. According to the data provided by İstanbul Environmental Protection and Waste Materials Recycling Industry and Trade Inc. (İSTAÇ), an average of 90 tons of medical waste is collected daily from more than 9,000 healthcare facilities across the province of Istanbul, and these wastes are reportedly disposed of in a regulated manner. In parallel with projections by The World Bank, it is estimated that global waste generation could increase by up to 70% by the year 2050, primarily due to rapid urbanization and population growth. Improper disposal of medical waste may lead to adverse effects on human health, cause environmental degradation, and increase the risk of spreading infectious diseases. Therefore, the development of a sustainable, environmentally conscious, and reliable waste management system within healthcare institutions is considered an essential component that may contribute significantly to public health and environmental sustainability. In this context, our study analyzes model-based approaches that prioritize sustainability criteria in the selection processes of medical waste disposal technologies. Data were collected from 35 private hospitals operating in Istanbul. The study evaluated 6 main criteria and 31 sub-criteria, based on data obtained from decision-makers in 35 hospitals, including 19 hospitals with more than 100 beds and 16 hospitals with fewer than 100 beds. To determine the significance levels of criteria for evaluating sustainable waste disposal technologies, the IMF-SWARA method was utilized. For the evaluation of suitable disposal technologies for hospital groups, the fuzzy WASPAS and fuzzy CoCoSo methods were applied. The final results were consolidated using the COPELAND method. In the analysis of data collected from experts in the 19 hospitals with more than 100 beds, the most important main criterion was identified as the environmental and emissions criterion, while the social criterion was considered the least important. During the calculation of global weights of the criteria, the five most significant sub-criteria among the 31 were found to be: occupational risks, human toxicity, odor, terrestrial ecotoxicity, and noise. In hospitals with more than 100 beds, the three most preferred sustainable waste disposal technologies were, in order: hydroclave, steam sterilization, and composting; whereas chemical disinfection was the least preferred technology. Based on expert opinions from the 16 hospitals with fewer than 100 beds, it was observed that economic and technical criteria held the highest significance in the decision-making process, while social criteria were considered less important. In the evaluation of criteria weights, the sub-criteria with the highest global weights were determined as capital cost, operational cost, volume reduction, occupational risks, and cost per ton. Within the scope of selecting sustainable medical waste disposal technologies in hospitals with fewer than 100 beds, microwave, steam sterilization, and hydroclave emerged as the most preferred technologies, while incineration was identified as the least preferred method.
Benzer Tezler
- Iş sağlığı güvenliğinde tıbbi atık yönetimi ve tıbbi atığın ortama verdiği zararlardan kaynaklı risk analizi
Medical waste management in occupational health and safety and risk analysis of medical waste damage to the environment
MERAL BEKMEZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Endüstri ve Endüstri Mühendisliğiİstanbul Esenyurt Üniversitesiİş Sağlığı ve Güvenliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜSEYİN BAŞLIGİL
- Atık yönetiminde sürdürülebilirlik ve yaşam döngüsü değerlendirmesi
The sustainability and life cycle assessment on waste management
İLKNUR AYSEL ESENLİKCİ YILDIZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Çevre Mühendisliğiİstanbul ÜniversitesiÇevre Mühendisliği Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. ENDER ÇETİN
- Hastanelerde sıfır atık sisteminin uygulanması ve maliyet analizi çalışması
Application of zero waste system and cost analysis studies in hospitals
EBRU AKYOL
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Çevre Mühendisliğiİstanbul Teknik ÜniversitesiÇevre Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İBRAHİM DEMİR
- Assessment of urbanization history of Addis Ababa city, Ethiopia
Addıs Ababa cıty, Ethıopıa'nın kentleşme tarihinin değerlendirilmesi
ABDURAHMAN HUSSEN YIMER
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
Şehircilik ve Bölge PlanlamaMersin ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ALİ CENAP YOLOĞLU
- An integrated approach for supply chain management in healthcare systems focusing on face masks and gloves waste management
Yüz maskeleri ve eldivenlerin atık yönetimine odaklanan sağlık sıstemlerinde tedarik zinciri yönetımi içın entegre bir yaklaşım
AZİZ KEMAL KONYALIOĞLU
Doktora
İngilizce
2025
Endüstri ve Endüstri MühendisliğiGalatasaray ÜniversitesiEndüstri Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İLKE BEREKETLİ ZAFEIRAKOPOULOS