Kur'an'ı yorumlamada mefhûm-u muhâlefet
Mafhūm al-mukhālafah in Qur'anic interpretation
- Tez No: 961124
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ İRFAN KARA
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 77
Özet
Dil, insanların düşünce ve anlam dünyasını ifade etme aracıdır. Lafızlar ise yalnızca doğrudan anlamlarla sınırlı kalmayıp, dolaylı ve zımnî anlamlara da kapı aralamaktadır. Bu çerçevede, lafzın ifade ettiği doğrudan anlama mantûk, lafzın zikredilmediği yerde onunla ters yönde anlaşılabilen dolaylı anlama ise mefhûm-u muhâlefet adı verilmektedir. Mefhûm-u muhâlefet, İslam düşüncesinde sadece Fıkıh Usûlü bağlamında hüküm çıkarma aracı olarak değil, aynı zamanda Tefsir ilminde de Kur'an lafızlarının taşıdığı anlam derinliklerini ortaya koyma çabasında etkili bir araç olarak kullanılmıştır. Kur'an'ın Arapça lafızlardan oluşması, lafızların delâlet yollarını da dikkate almayı zorunlu kılmaktadır. Bu bağlamda mefhûm-u muhâlefet, bir lafzın tahsis veya kayıt yoluyla ifade ettiği anlamdan, o kayıtlamanın olmadığı durumda tersinin geçerli olabileceği varsayımıyla, yeni anlamların aklî çıkarımla elde edilmesini sağlamaktadır. Bu delâlet türü sayesinde Kur'an lafızlarının zımnî anlamlarına ulaşılmakta ve ayetlerin yorumunda anlam zenginliği sağlanmaktadır. Ancak söz konusu delâletin uygulanabilirliği konusunda İslam âlimleri arasında görüş birliği bulunmamaktadır. Hem Fıkıh Usûlü hem de Tefsir alanında bu yöntemi benimseyen âlimler, onun mutlak anlamda geçerli olmadığını, belirli şartlar dâhilinde kullanılabileceğini belirtmişlerdir. Bu şartların başlıcaları, elde edilen anlamın Kur'an'ın başka bir ayeti veya sahih sünnet ile çelişmemesi ve ayetteki kayıtlamanın, hükmü tahsis etme dışında başka bir amaca hizmet etmemesidir. Ayrıca müfessirler söz konusu delâletin uygulanamayacağı ayetlere de yorumlarında yer vermişlerdir. Dolayısıyla müfessirler, bu yöntemi bir yandan anlam zenginliğine katkı sağlayan bir araç olarak kullanırken, diğer yandan lafzın zıddı yönünde yapılan aklî çıkarımlarla ulaşılan anlamın her zaman isabetli olmayabileceğine de dikkat çekmişlerdir. Sonuç olarak mefhûm-u muhâlefet, Kur'an'ı anlama ve yorumlamada önemli bir araç olmakla birlikte, dikkatli, bağlam odaklı ve ilmî ölçütlere uygun biçimde başvurulması gereken bir yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır.
Özet (Çeviri)
Language serves as a medium through which human beings express their world of thought and meaning. Words (lafẓ) are not limited to conveying only explicit meanings; they also open the door to implicit and indirect connotations. In this context, the direct meaning expressed by a word is referred to as manṭūq, whereas the indirect meaning inferred in an opposite sense, where the word itself is not explicitly mentioned, is termed mafhum al-mukhalafah (argumentum a contrario). In Islamic thought, mafhum al-mukhalafah has been utilized not only as a tool for deriving legal rulings within the framework of Uṣūl al-Fiqh but also as an effective method in the science of Tafsīr to uncover the depth of meanings conveyed by the Qur'ānic expressions. The fact that the Qur'ān is composed of Arabic words necessitates taking into consideration the modes of signification (dalālah) of these words. Within this framework, mafhum al-mukhalafah enables the derivation of new meanings through rational inference, based on the assumption that the opposite of a ruling indicated by a word—through specification or qualification—may apply when such qualification is absent. This type of signification allows access to the implicit meanings of Qur'ānic expressions and enriches the interpretive process of the verses. However, there is no consensus among Islamic scholars regarding the applicability of this type of inference. Scholars in both Uṣūl al-Fiqh and Tafsīr have acknowledged that while this method may be valid, it is not universally applicable and should only be employed under specific conditions. The primary conditions include that the inferred meaning must not contradict another Qur'ānic verse or authentic Sunnah, and that the qualification mentioned in the verse should not serve any purpose other than restricting the ruling. Furthermore, exegetes have also pointed out verses where this type of inference cannot be applied. Thus, while mafhum al-mukhalafah serves as a tool contributing to the richness of meaning in Qur'ānic interpretation, exegetes have cautioned that the conclusions drawn from reasoning in the opposite direction of the text are not always accurate. In conclusion, mafhum al-mukhalafah emerges as a significant method in understanding and interpreting the Qur'ān, yet it must be approached with caution, contextual awareness, and adherence to scholarly criteria.
Benzer Tezler
- Die Suche nach einer terminologischen Äquivalenz zum Begriff Der Metapher im Türkischen durch Vergleich von Rhetorik und belâgat
Metafor Kavramına Retorik- Belâgat Mukayesesi İçinde ve Belâgat Terminolojisinde Kavramsal Karşılık Arayışları
MEHMET AKİF DUMAN
Doktora
Almanca
2018
DilbilimJohannes Gutenberg-Universität MainzTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HENDRİK BOESCHOTEN
- Şâfiî usûl geleneğinde İmâm Şâfiî'ye muhalif usûlî görüşler
The opposite methodogical opinions to İmam Shafii in the Shafii methodogical tradition
İHSAN AKAY
Doktora
Türkçe
2015
DinDicle ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDULKERİM ÜNALAN
- الشَّيْخُ عَبْدُ الكَرِيْمِ المدرسُ وَأَسْبَابُ النُّزُوْلِ في تَفْسِيْرِهِ مَواهبِ الرَّحْمَنِ في تَفْسِيْرِ القُرْآنِ دِرَاسَةً موضوعيَّةً
Şeyh Abd al-Kerim al-Mudaris ve yorumunda soyundan gelme nedenleri el-Rahman'ın Kuran'ı yorumlamadaki yetenekleri nesnel bir çalışma / Sheikh Abd al-Karim al-Mudaris and the reasons for descent in his interpretation the talents of al-Rahman in the interpretation of the Qur'an An objective study
OMAR HAWAS MESHAAL
Yüksek Lisans
Arapça
2021
DinKarabük ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HOSSAM MOUSSA MOHAMED SHOUSHA
- Mehmet Feyzi Efendi'nin Kur'an'ı yorumlama ilkeleri
Principles of Mehmet Feyzi Efendi's Quran interpretation
BİLGE KARADAĞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DinKastamonu ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BURHAN BALTACI
- İbn Hazm'ın Kur'an'ı yorumlama metodolojisi
Ibn Hazm's methodology of interpreting the Quran
MEHMET YAŞAR
Doktora
Türkçe
2020
Dinİstanbul ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NECMETTİN GÖKKIR