Kıraat ilminde şâzzın anlamsal seyri
The semantic progress of shādhdh in the science of the recitations of the Qur'ān
- Tez No: 963726
- Danışmanlar: PROF. DR. MUHAMMET ABAY
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Tefsir Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 349
Özet
Kıraat disiplininde icmâ edilen sahih kıraatlerin karşıt kutbunda konumlandırılan şâz, geniş bir yelpazede kullanılan ve tanımı hususunda farklılıklar bulunan bir terimdir. Bu farklılıklar şâzzın mahiyeti, sınırları ve kıraat kategorileri içindeki konumu hakkında zamanla belirsizliklere sebep olmuştur. Bu nedenle şâzzın kıraat ilmindeki tanım ve tasnifinin tespiti hem bu belirsizliklerin giderilmesi hem de Kur'an olarak okunması sahih olan kıraatler ile şâz kıraatler arasındaki ayrımın netleştirilmesi açısından önem taşımaktadır. Bu açıdan araştırmanın amacı şâzzın kıraat literatüründeki mefhum ve misdâkını (uygulamalarını) ortaya koymak olarak belirlenmiştir. Bu bağlamda kavramın farklı tanım ve tasniflerinin literatürde gerçek manada terminolojik bir karmaşaya yol açıp açmadığı, şâz olarak değerlendirilen bazı kıraat vecihlerinin içerdiği özellikler bakımından sahih kıraat kategorisine dâhil edilebilir olup olmadığı sorunsallaştırılmıştır. Çalışma klasik dönem literatürü ile modern akademik kaynakları bir araya getiren kapsamlı bir taramaya dayanmaktadır. Bu çerçevede hem geleneksel ilmî birikim hem de güncel araştırmalar bütüncül ve mukayeseli bir perspektifle analiz edilmiştir. Araştırmada öncelikle şâz kavramının etimolojik ve semantik çözümlemesi yapılmış, ardından sahih kıraatlerle karşılaştırmalı bir yöntem izlenerek kavramın sistematik sınırları belirlenmiştir. Bu süreçte İbn Cinnî'nin el-Muhteseb adlı eseri özelinde yapılan analiz, kavramın uygulamadaki yansımalarını tespit etmeye imkân tanımıştır. Ayrıca şâzzın kıraat ve hadis ilimlerindeki kullanım biçimleri mukayeseli olarak incelenmiş ve iki disiplin arasındaki anlam farklılıkları tahlil edilmiştir. Bu yaklaşım araştırmanın özgün yönlerinden biri olup şâz kavramına dair literatürdeki boşlukları giderecek niteliktedir. Araştırmada şu bulgulara ulaşılmıştır: Şâz ilk dönemlerden itibaren genel kabulün dışında kalan ve yaygın bir şekilde nakledilmeyen kıraat anlamında sabit bir mefhumu korumuştur. Ancak bu mefhumun misdâkı dönemsel ve ilmî faktörlere bağlı olarak sınırlı ölçüde değişkenlik göstermiştir. Farklı disiplinlerden gelen alimlerin şâz kıraatleri tespit ederken ortak bir metodolojik zeminde buluştukları, nihai ölçüt olarak icmâ ve yaygın nakli esas aldıkları belirlenmiştir. Hadis ve kıraat ilimlerinde sahih-şâz tanımlarının belirli ortak paydalar taşıdığı; ancak kriterler, anlam çeşitliliği, tasnif ve hüküm bakımından dikkate değer farklılıklar içerdiği görülmüştür. Ayrıca İbnu'l-Cezerî'nin geliştirdiği sistemin erken dönem alimlerinin yaklaşımlarını kurumsallaştırarak kıraat ilmindeki tarihsel sürekliliği pekiştirdiği görülmüştür. Sonuç olarak şâzzın tarihsel süreçte temel anlamını koruyarak mefhum düzeyinde süreklilik arz ettiği, ancak uygulamada alimlerin ilmî birikimleri ve bölgesel şartlara bağlı olarak sınırlı ölçüde esneklik gösterdiği belirlenmiştir.
Özet (Çeviri)
In the discipline of qiraat, the term shādhdh, positioned antithetically to the sahih qiraat, is a multifaceted concept employed across a wide spectrum of meanings. These divergences have, over time, led to ambiguities concerning the nature, scope, and classification of shādhdh within the categories of recitation. Therefore, determining the definition and classification of shādhdh within the science of qiraat is of critical importance—both for eliminating the aforementioned ambiguities and for clarifying the distinction between recitations deemed ṣaḥiḥ and thus valid as Qur'ān, and those classified as shādhdh. Accordingly, the primary objective of this study is to elucidate the mafhum and miṣdaq (practical applications) of shādhdh in qiraat literature. Within this framework, the study problematizes whether the various definitions and classifications of the term in literature have led to a genuine terminological confusion, and whether certain recitational variants labeled as shādhdh might, in terms of their features, be considered as belonging to the category of sahih qiraat. This research is grounded in an extensive review that brings together classical-period texts and modern scholarly works. Within this framework, both the traditional scholarly corpus and contemporary research have been analyzed through an integrative and comparative perspective. The study first undertakes an etymological and semantic analysis of the term shādhdh, followed by a delineation of its systematic boundaries using a comparative dialectical method against sahih qiraat. In this process, an analysis centered on Ibn Jinnī's al-Muhtasab has enabled the identification of the concept's practical manifestations. Furthermore, the study examines comparatively the use of the term shādhdh in the sciences of qiraat and hadith, analyzing the semantic distinctions between the two disciplines. This approach represents one of the original contributions of the study, as it fills existing gaps in the literature concerning both the conceptual and practical dimensions of shādhdh. The study has yielded the following findings: From the first periods onwards, the term shādhdh has retained a stable conceptual sense as a recitation that remains outside general acceptance and lacking mass transmission. However, the miṣdaq of this mafhum has exhibited limited variability, influenced by contextual and temporal factors. It is determined that scholars from diverse disciplines appear to have converged on a common methodological basis for identifying shādhdh, adopting consensus (ijmā) and widespread transmission as decisive criteria. It is seen that there are shared elements between the definition of sahih-shādhdh in hadith and qiraat sciences; however, notable distinctions exist regarding the criteria, semantic scope, classification, and judgement. Additionally, the system developed by Ibn al-Jazarī institutionalized the approaches of early scholars, thereby reinforcing historical continuity within the science of qiraat. As a result, it has been determined that the term shādhdh has maintained its core meaning throughout history and exhibited a certain degree of continuity at the mafhum level; however, in practice, it has shown limited flexibility depending on scholars' intellectual backgrounds and regional circumstances.
Benzer Tezler
- Kıraat ilminde isnad meselesi
The issue of narration (isnad) in the science of qiraat
MUHAMMED PİLGİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Dinİstanbul ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDULLAH EMİN ÇİMEN
- Kırâat ilminde istişhâd metodu (Keşşâf ve Zâdü'l-Mesîr tefsirleri örneği)
The method of istishâd in the science of qira'at(examples from the tafsirs of al-Kashshaf and Zad Almasir)
EMİNE ÜNAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DinKastamonu ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MUHAMMED HAYRİ ŞAHİN
- Kur'ân tilâvetinde okuyucu hataları (Zelletü'l-kârî)
Reciter faults while reading Qur'an (Zelletü'l-kârî)
SALİH ZEKİ KAPLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
DinOndokuz Mayıs ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YAŞAR KURT
- Kıraat ilminde uygulama sorunları ve yaygın hatalar
Practice problems and common mistakes in Qira'at discipline
ABDURRAHİM DURSUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
DinAtatürk ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET DAĞ
- İbn Zencele'nin Hüccetü'l-Kıraat eseri bağlamında kıraat ilminde ihticâc olgusu
The phenomenon of necessity in the science of kiraat in the context of Ibn Zanjala's Hujjat Al-Kiraat
MUHAMMET MAHMUT SEZGİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Dinİzmir Katip Çelebi ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İHSAN SÜTŞURUP