Yeni kamusallık bağlamında kamusal mekan niteliğinin ölçülmesi
Measuring the quality of public space in the context of new publicness
- Tez No: 967213
- Danışmanlar: PROF. DR. FATİH TERZİ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Şehircilik ve Bölge Planlama, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 370
Özet
Bu tez, neoliberal kentsel politikaların kamusal mekanların üretim, kullanım ve temsil süreçleri aracılığıyla kamusallık niteliğini nasıl yeniden karakterize ettiğini eleştirel bir perspektifle analiz etmektedir. Temel odak, mekansal tasarım, yönetim, kullanım ve temsil mekanizmalarının diyalektik ilişkisi içinde kamusallığın dönüşümünü ortaya koyarak, yeni kamusallık bağlamında kamusal mekan niteliğini değerlendirmektir. Bu kapsamda, İstanbul kentinde neoliberal dönüşümün farklı tezahürlerini somutlaştıran iki örnek alan – Galataport İstanbul ve Müze Gazhane – üzerinden bağlamsal farklılıkları görünür kılmayı amaçlayan ilişkisel bir analitik çerçeve geliştirilmiştir. Tezin kuramsal temelini, kamusallığın ekonomik, sosyal ve politik dinamiklerle sürekli yeniden üretilen ilişkisel bir yapı olduğu savı oluşturmaktadır. Kamusal mekanın niteliği, kapsayıcılık, duyarlılık ve anlam gibi normatif değerler üzerinden değerlendirilmiş; bu değerlerin neoliberal politikalar altında nasıl araçsallaştırıldığı ve dönüştürüldüğü tartışılmıştır. Bu perspektif doğrultusunda Bütünleşik Değerlendirme Modeli adını taşıyan üç düzeyli bir metodolojik çerçeve geliştirilmiştir: (1) Tasarlanan mekan (tasarım ve yönetim stratejileri), (2) Deneyimlenen mekan (kullanıcı algısı ve memnuniyeti), (3) İlişkisel mekan (söylemsel temsiller ve ideolojik kodlamalar). Her bir düzey, literatürdeki teorik yaklaşımlar temelinde kavramsallaştırılmış ve özgün yöntemlerle değerlendirilmiştir. Tasarlanan mekan düzeyinde, tez kapsamında geliştirilen Kamusal Mekan Kapsayıcılık İndeksi (KMKİ) ile erişilebilirlik, işlevsellik, güvenlik, konfor ve imaj bileşenlerine ilişkin alt göstergeler temelinde her bir alanın kapsayıcılık performansı ölçülmüştür. Deneyimlenen mekan düzeyinde kullanıcı anketlerinin istatiksel analizleri ve Yapısal Eşitlik Modellemesi (YEM) aracılığıyla kullanıcı deneyimleri ile mekansal kodlar arasındaki nedensel ilişkiler analiz edilerek, her bir alanın duyarlılık persormansı ölçülmüştür. İlişkisel mekan düzeyinde ise Konu Modellemesi (LDA) ve Eleştirel Söylem Analizi (ESA) yöntemleri birleştirilerek medya söylemlerinin mekanın toplumsal anlamını nasıl yeniden ürettiği incelenmiştir. İstanbul'daki iki güncel kamusal mekan, Müze Gazhane ve Galataport İstanbul, bu model aracılığıyla analiz edilmiştir. Seçilen bu alanlar, kamusal mekanın dönüşümünü farklı kamusallık rejimleri içinde temsil etmektedir. Bulgular, her iki alanın kamusallığın çelişkili doğasını farklı biçimlerde yansıttığını göstermektedir. Müze Gazhane, demokratik potansiyeli kırılgan olsa da kullanıcıların yaratıcı pratikleri ve alternatif söylemler aracılığıyla direnç imkânı barındıran koşullu bir kamusallık üretmektedir. Galataport İstanbul ise tasarım, deneyim ve temsil düzeylerinde piyasa ve iktidar mantığını kurumsallaştırarak, kamusallığın ayrıcalıklı ve tüketim odaklı bir sahneye indirgendiği simüle edilmiş bir kamusallık üretmektedir. Tezin katkıları üç yönlüdür. Teorik olarak, kamusallığı sabit bir özellik olarak değil, dinamik, ilişkisel ve çok boyutlu bir süreç olarak yeniden kavramsallaştırarak kentsel teori, eleştirel coğrafya ve siyaset felsefesi alanlarındaki tartışmaları ilerletir. Koşullu ve simüle edilmiş kamusallık tipolojisi, akademisyenlerin neoliberal kentleşmenin çeşitli etkilerini anlamak için kullanabilecekleri analitik kelime dağarcığını genişletir. Metodolojik olarak, tez farklı yöntemleri bir araya getiren Bütünleşik Değerlendirme Modelini geliştirir ve uygular. Bu model, tasarım, deneyim ve temsili entegre etme yeteneği ile yenilikçi olmasının yanı sıra diğer kentsel bağlamlarda da tekrarlanabilir ve gelecekteki araştırmalar için değerli bir şablon sunar. Analitik olarak, tez İstanbul'daki iki sembolik mekanı derinlemesine ve ilişkisel bir şekilde ele alarak, yerel dinamikleri özelleştirme, metalaştırma ve demokratik şehircilik üzerine küresel tartışmaların içine yerleştirir. Ampirik bulgular, uluslararası akademik literatürü zenginleştirirken, Türkiye'de kamusal mekanın geleceği üzerine devam eden tartışmalara da katkıda bulunur. Sonuç olarak, tez kamusal mekanların yalnızca neoliberal tahakkümün mekansal araçları değil, aynı zamanda direnç, müzakere ve alternatif sahiplenme pratiklerinin sahnesi olduğunu savunmaktadır. Yeni kamusallık kavramı, bu alanların ikircikli karakterini yakalamaktadır: Ne tamamen demokratik ne de tamamen özelleştirilmiş, daha çok kısıtlamalar ve fırsatlarla işaretlenmiş, melez ve çelişkili. Neoliberal dönüşümler genellikle kapsayıcılığı ve duyarlılığı zayıflatırken, kamusal mekanın demokratik potansiyelini canlı tutan uyum ve direniş biçimlerini de tetikler. Bu dinamikleri tanımak, akademik anlayış için olduğu kadar, daha kapsayıcı, duyarlı ve anlamlı kamusal mekan biçimlerini teşvik edebilecek kentsel geleceği yeniden hayal etmek için de gereklidir.
Özet (Çeviri)
This dissertation critically investigates how neoliberal urban policies reshape the nature of publicness through the processes of spatial production, everyday use, and symbolic representation. Its central concern is to explore how design strategies, managerial practices, user experiences, and discursive constructions interact dialectically to redefine the normative values of public space. By focusing on two paradigmatic sites in Istanbul—Müze Gazhane and Galataport Istanbul—the research seeks to reveal the contextual differences in how publicness is negotiated and transformed, while also offering a conceptual and methodological framework to capture these dynamics. The theoretical foundation of the dissertation rests on the argument that publicness is not a static attribute inherent to certain places but a relational and historically contingent construct that is continuously redefined through political, social, and economic dynamics. Classical dichotomies of public versus private, or open versus closed, fall short of explaining the complexities of contemporary urban transformations. Instead, publicness is conceptualized here as a dynamic process, continuously negotiated among diverse actors, strategies, and practices. Within this framework, three normative values—inclusiveness, responsiveness, and meaningfulness—are taken as benchmarks for assessing the quality of public spaces. The research does not treat these values as universal or timeless criteria; rather, it investigates how they are mobilized, instrumentalized, or undermined under neoliberal urban policies. To translate this theoretical approach into empirical research, the dissertation develops a three-level methodological framework referred to as the Integrated Assesment Model. This model operationalizes the analysis of publicness at the levels of designed space, experienced space, and relational space. At the level of designed space, the study examines how design, and management strategies encode particular forms of accessibility, functionality, safety, comfort, and image. A novel methodological tool—the Public Space Inclusiveness Index (PSII)—was specifically created to quantify these qualities, enabling a systematic comparison between different sites. At the level of experienced space, publicness is assessed through user surveys and Structural Equation Modeling (SEM), which reveal the causal relationships between spatial codes and users' perceptions of satisfaction and responsiveness. At the level of relational space, the study combines Latent Dirichlet Allocation (LDA) topic modeling and Critical Discourse Analysis (CDA) to analyze how media discourses construct hegemonic and counter-hegemonic representations of space, thereby shaping its broader symbolic meaning. By integrating these three levels, the framework moves beyond reductionist approaches that analyze design, use, or representation in isolation. Instead, it foregrounds the dialectical interplay between them: how design and management strategies structure user practices, how user experiences reinforce or challenge physical and managerial control, and how discursive frames legitimize or contest spatial interventions. This multi-layered approach enables a nuanced understanding of the ways in which neoliberal urbanism reshapes publicness across material, experiential, and symbolic dimensions. The empirical focus of the dissertation is on two recently redeveloped urban spaces in Istanbul, each exemplifying distinct manifestations of neoliberal transformation. Müze Gazhane, a former industrial site converted into a cultural complex, is framed as a new urban commons that reconnects the city with its industrial heritage and provides multifunctional cultural facilities. Yet it is also subject to managerial constraints that regulate accessibility and participation. Galataport Istanbul, by contrast, is a large-scale waterfront redevelopment project that reintroduces public access to the historical shoreline after decades of closure but does so within a privatized, consumption-oriented, and tightly controlled spatial framework. The juxtaposition of these two cases highlights how neoliberal urbanism produces divergent yet interconnected regimes of publicness. Findings from the epmirical analysis reveal that Müze Gazhane embodies what may be called 'conditional publicness.' At the level of designed space, the site offers flexible configurations and a symbolic continuity with local history, which foster inclusivity. However, managerial strategies introduce restrictions that limit the openness of the site, rendering inclusivity conditional rather than absolute. At the level of experienced space, users actively and creatively appropriate the site, adapting spatial elements to their needs, and cultivating a sense of belonging. These practices partially counterbalance managerial restrictions and produce a fragile but genuine sense of responsiveness. At the relational level, media discourses surrounding Gazhane oscillate between institutional narratives of cultural success and alternative discourses emphasizing community ownership and memory. This tension results in a contested symbolic field, reinforcing the fragile and negotiated character of conditional publicness. Galataport Istanbul, on the other hand, illustrates a regime of 'simulated publicness.' At the designed level, the site presents an image of openness through architectural transparency and the creation of promenades along the waterfront. Yet this openness is undermined by restricted entry points, security controls, and the dominance of retail and leisure functions oriented toward global consumption. At the level of experience, user practices are shaped by this consumerist logic. Interactions are largely passive, individualized, and temporary, reducing publicness to aesthetic enjoyment and consumption. At the relational level, media discourses overwhelmingly reproduce hegemonic narratives of economic development, global integration, and national prestige, while critical voices that highlight privatization, displacement, or exclusion are marginalized. As a result, Galataport constructs a publicness that exists primarily as an appearance—accessible in form but exclusionary in substance. When considered together, these two cases reveal the contradictory nature of neoliberal publicness. Müze Gazhane shows that publicness can survive, albeit in fragile and conditional forms, through user creativity and counter-discourses that resist managerial closure. Galataport demonstrates how publicness can be reduced to a spectacle of accessibility, where openness is simulated but substantially subordinated to market logic and political branding. These divergent outcomes highlight that neoliberal urbanism does not erase publicness altogether but rather reshapes it into new and often contradictory regimes. The study identifies three interrelated mechanisms that underpin these transformations. The first is the mechanism of control through design and management, whereby spatial codes and governance strategies embed rules, restrictions, and hierarchies into the built environment. The second is the mechanism of user practices, which can take the form of creative negotiation and appropriation, as observed in Gazhane, or passive conformity and consumption, as in Galataport. The third is the mechanism of discursive framing, through which hegemonic and counter-hegemonic narratives construct the symbolic meaning of spaces, legitimizing or contesting their transformations. The interplay of these mechanisms gives rise to what the dissertation conceptualizes as new publicness: a contradictory regime in which democratic potential is limited but not extinguished, constantly contested yet partially reproduced. The contributions of the dissertation are threefold. Theoretically, it reconceptualizes publicness as a dynamic, relational, and multi-dimensional process rather than a fixed attribute, thus advancing debates in urban theory, critical geography, and political philosophy. The typology of conditional and simulated publicness expands the analytical vocabulary available to scholars for understanding the variegated effects of neoliberal urbanism. Methodologically, the study develops and applies the Integrated Assesment Model, which brings together diverse tools into a coherent multi-method framework. This model is not only innovative in its ability to integrate design, experience, and representation but also replicable in other urban contexts, offering a valuable template for future research. Analytically, the research provides an in-depth, comparative account of two emblematic sites in Istanbul, situating local dynamics within global debates on privatization, commodification, and democratic urbanism. The empirical insights enrich international scholarship while also contributing to ongoing discussions about the future of public space in Turkey. In conclusion, the dissertation argues that public spaces under neoliberal urbanism are not merely instruments of domination or consumption but also arenas of negotiation, contestation, and alternative practices. The notion of new publicness captures the ambivalent character of these spaces: neither fully democratic nor wholly privatized, but rather hybrid and contradictory, marked by both restrictions and opportunities. While neoliberal transformations often undermine inclusiveness and responsiveness, they also provoke forms of adaptation and resistance that keep alive the democratic potential of public space. Recognizing these dynamics is essential not only for scholarly understanding but also for reimagining urban futures that can foster more inclusive, responsive, and meaningful forms of publicness.
Benzer Tezler
- Kamusal tasarımda zamansız mekanlar
Timeless spaces in public design
HAMİDE SOMUNCU
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
MimarlıkYıldız Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FERİDE PINAR ARABACIOĞLU
- The production and transformation of space: Dismantling the space of artistic production
Mekânın üretimi ve dönüşümü: Sanatsal üretim mekânının sökümü
ZÜMRÜT ŞAHİN
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İFFET HÜLYA ARI
- Urban ecotherapy: A comparative evaluation on the therapy potentials of park features in Istanbul
Kentsel ekoterapi: İstanbul'daki park özelliklerinin terapi potansiyelleri üzerine karşılaştırmalı bir değerlendirme
DİDEM KARA
Yüksek Lisans
İngilizce
2021
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiKentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜLDEN DEMET ORUÇ
- Dıjıtal uzamda kamusal mekanın üretımı: Twitter verilerine dayali bir model önerisi
Production of public space in digital space: A model proposal based on twitter data
GİZEM ÖZPOLAT
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Bilim ve Teknolojiİstanbul Teknik ÜniversitesiBilişim Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. OZAN ÖNDER ÖZENER
- Yeni kent yaşamında kamusallığı kurgulayan alışveriş mekanlarının farklı alt tipolojiler üzerinden irdelenmesi
Analysis of the shopping spaces that constructs the public life of the new urban life over various sub-tyoplogies
CANSU VARDALLI
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜLYA TURGUT