Geri Dön

III mustafa dönemi istanbulu'nda mimari üslup ve bezeme

Architectural style and decoration in istanbul during the mustafa III period

  1. Tez No: 967619
  2. Yazar: ÜLKÜ DEMİR
  3. Danışmanlar: PROF. DR. AYGÜL AĞIR
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Mimarlık, Sanat Tarihi, Tarih, Architecture, Art History, History
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2025
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
  10. Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Mimarlık Tarihi Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 397

Özet

Osmanlı İmparatorluğu'nda III. Mustafa Dönemi (1757-1774), siyasi olayların, askeri yeniliklerin ve özellikle 1766 depremi ile mimari faaliyetlerin göz önünde olduğu bir dönemdir. Bu zaman aralığında gerçekleşen yapım faaliyetleri, mimarlık tarihinin konusu olmuş ve çeşitli yönleri ile ele alınmıştır. Üslup ve bezeme yönünden seçme yapılar üzerinden günümüzde halen geçerliliğini koruyan yorumlar ve çıkarımlar yapılmış olmakla birlikte, başkent İstanbul gibi önemli bir lokasyonda bu dönem aralığında üretilmiş tüm yapılara ve bu yapıların tüm bezemelerine odaklanarak ortaya konan çalışmalar kısıtlıdır. Bu tez çalışması, tarih biliminin birden fazla disiplini yönünden ilgi çekici olan III. Mustafa Dönemi'nde başkent İstanbul'daki yapılara ve bu yapıların tüm dekor öğelerine odaklanmış, oluşturulan bezeme sözlüğü ile tercihleri/ uygulamaları kronolojik olarak göz önüne sererek dönemin mimari üslubunu yeniden değerlendirmiştir. Öncelikle III. Mustafa Dönemi'nde İstanbul'da, inşa edilmiş olan yapıların bir listesi çıkarılmıştır. Ön araştırma sonucunda otuz dört adet yapı değerlendirilmeye uygun bulunarak tezin kapsamına alınmıştır. Bunların beş adedi cami, dört adedi türbe, biri medrese, ikisi kütüphane, dördü sıbyan mektebi, onikisi çeşme, biri sebil, dördü han/ çarşı, biri de benttir. Tespit edilen yapılar hakkında literatür araştırması yapılmıştır. Yapıları yerinde incelemek ve fotoğraflamak çalışmanın yöntemlerinden biridir. Yapı ziyaretleri ve belgelemeler için ilgili kurumlardan izinler alınmıştır. Restorasyon nedeniyle yerinde inceleme imkanı bulunmayan yapılar için, yazarın arşivinde restorasyon öncesi ziyaret edilerek çekilmiş fotoğraflar ile çeşitli arşivlerde bulunan fotoğraflar, çizimler, albümler, raporlar ve literatürden yararlanılmıştır. Foto-analiz yöntemi ile incelenen yapılar ve bezemeler, her bir yapı özelinde kategorize edilerek sistematik olarak ele alınmıştır. Bezemelerde taş üzerine işlenen, taş işçiliği ile elde edilmiş olan süslemeler/ motifler değerlendirilmiştir. Tespit edilen öğeler, bezeme gruplarına ayrılarak örnek bir bezeme programı tablosu oluşturulmuş ve diğer yapılar incelenirken referans olarak bu tablo kullanılmıştır. Örnek bezeme programına göre, yapılar özelinde yapılan incelemeler sonucunda ortaya çıkan her bir bezeme için ayrı inceleme tabloları oluşturulmuştur. Bezemeler yapılarda, yapının deneyimlenme rotasına uygun olarak dış mekândan iç mekâna doğru incelenmişler ve tablolarda buna göre sıralanarak numaralandırılmışlardır. Bu tez çalışmasının da ana araştırma konularından biri olan bezemenin kökeni sorgusu Batı kökenli kaynakları araştırmayı gerektirmiştir. Topkapı Sarayı Müzesi Elyazma Kütüphanesi envanterinde bulunan kitaplar gerekli izinler alınarak birebir incelenmiştir. Topkapı Sarayı Müzesi'nde bulunan mimarlık kitapları ana eksene alınarak, ulaşılabilen diğer Batılı kaynaklarla birlikte yapıların bezemeleri karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Bu çalışmanın tarihleri olan 1757-1774 zaman aralığında ya da öncesinde basılmış olan mimarlık ve dekorasyon kitapları araştırmanın önemli bir parçası olmuştur. Burada amaç, bezeme, motif ve kompozisyonların köken izini sürmektir. Her bir bezeme grubu ya da çeşidi adına ayrı değerlendirme tabloları hazırlanmıştır. Bu tablolar, benzeme öğelerinin kronolojik olarak sıralanışını, ilgili tarih aralığı içinde nerede, ne sıklıkla kullanıldığını, öğelerin zaman içindeki varyasyonlarını ya da değişimlerini toplu halde göstermektedir. Böylelikle, III. Mustafa Dönemi'ne ait kronolojik bir biçim sözlüğü ortaya çıkmıştır. Daha önceki çalışmalarda seçki halinde sunulan bezeme öğelerinin, 18. yüzyılın belirli bir aralığında tüm öğeleri kapsayacak şekilde ele alınması, bu tez çalışmasının özgün amacı, yöntemi ve sonucudur. Kimi bezemeler ve motifler için tek bir tanımın yetmediği ortaya çıkmış, bunlara yeni alt başlıklar ve sınıflandırmalar önerilmiştir. Bezemenin, biçimine ya da kullanıldığı yere göre çeşitlenmesi, alt başlıklara ayrılması ve isimlendirilmesi bu tezin öneri ve sonuçlarındandır. Bezemeler yapıda kullanıldığı yer ile birlikte ele alınırken, dış mekândan iç mekâna doğru karşılaşma/ kullanma sırasına göre bir sıralamaya gidilmesine karar verilmiştir. Bu, bir bezemenin ya da yapı öğesinin dış mekânda ve iç mekânda varsa sahip olduğu farklılıkları ortaya koyduğu gibi, kullanıldığı yere göre anlamlarını sorgulama ve yorumlama fırsatını da doğurmuştur. Bu noktada,“kullanıcı”kavramı gündeme gelmiştir. Özellikle camilerde kullanıcılara bağlı olarak oluşan, temel iki farklı ulaşım/ kullanım rotası ortaya çıkmıştır. Halkın/ cemaatin kullandığı ve camiyi hem cepheleriyle hem de iç mekânıyla deneyimlediği rota üzerinde bulunan sütunlar, Sultan'ın kullanımında olan rotada izlenen sütunlardan farklılık gösterir. Bir rota üzerinden bezemelerin okunması, anlamlandırılması ve muhtemel tercih sebepleri bu çalışma ile ortaya konulmuştur. Yapıların en görünür noktaları ile kısmen saklı noktalarında tercih edilen öğelerdeki farklılıklar diğer bezeme çeşitlerinde de gözlenmiştir. Bir caminin kubbesinin boyutları, sahip olduğu minarelerin sayısı, şadırvan avlularının varlığı ve boyutları gibi temel öğeler üzerinden statü işaretlerinin okunabilmesi, Osmanlı Klasik Dönemi'ne ait bir uygulama unsuru olarak daha önceki çalışmalarda ortaya konulmuştur. Bu tasarım/ uygulama kodlarının 18. yüzyıl mimarlığındaki varlıkları bu çalışma ile sorgulanmıştır.“Mimari Kodlar”ve“Bezeme Kodları”olmak üzere iki başlık altında değerlendirilen bu muhtemel kodların, III. Mustafa Dönemi camilerinde kütle biçimlenişi yönünden devam ettiğini, dekorun da yapıların banilerine ve adına inşa edildikleri kişilere göre şekillendiğini, kütlesel tasarım kurallarına ek olarak bezemenin de 18. yüzyılda bu tasarım kurallarına katıldığını söylemek mümkündür. Belirli bir dönem aralığı içinde yer alan tüm öğelere bakarak, geniş bir yelpazede köken sorgusunun yapılması bu çalışmanın özgün yönüdür. Muhtemel esinlerde, Batı, Doğu, Roma ve Bizans mimarlıklarından yararlanıldığı ortaya konulmuştur. Direkt kullanım ya da“sentez”le ortaya çıkan motif çeşitliliği, tasarım kodlarının bezeme yönünden uygulanabilmesine imkân vermiş olmalıdır. Klasik Osmanlı Mimarlığı'ndan kütle biçimleniş kurallarını bünyesinde barındıran III. Mustafa Dönemi mimari üslubunun, aynı zamanda bir“hiyerarşik dekor kuralları”na da sahip olduğu bu tez çalışması ile ortaya konulmuştur.

Özet (Çeviri)

In the Ottoman Empire, the Mustafa III Period (1757-1774) was an era when political events, military innovations and architectural activities were taken into consideration, especially with the earthquake in Istanbul at 1766. The construction activities that took place during this time have been the subject of architectural history and discussed in various aspects. Although comments and inferences have been made on selected buildings in terms of style and decoration that are still valid today, studies that have been put forward focusing on all of the structures produced during this period in an important location such as the capital Istanbul and all the ornaments of these structures are limited. This thesis focused on the buildings in the capital Istanbul and all decorative elements of these structures, during the Mustafa III Period, which is intriguing for many disciplines of science of history and re-evaluated the architectural style of the period by considering the chronological preferences/ applications with the created decoration dictionary. Firstly, a list of structures is made, including the ones built by the Sultan, the Sultan's family or the people who were in the imperial administration or service during the reign of Mustafa III in Istanbul. As a result of preliminary research, it has been seen that some structures have completely disappeared over time, while some others do not reflect the characteristics of the period related to the changes they have undergone. As a result, thirty-four structures consisting of five mosques, four mausoleums, one madrasa, two libraries, four primary schools, twelve fountains, one water dispenser, four hans/ bazaars and one dam were found suitable for evaluation and were included in the scope of the thesis. Literature research has been conducted on the identified structures. In the light of the information obtained from here, it was necessary to examine the structures with their current conditions. Examining and photographing the structures on site is one of the methods of the study. Building visit and documenting permissions have been obtained from the relevant institutions. For the buildings that cannot be examined on site due to the restoration, photographs from the author's archive before the restoration and photographs from other references, drawings, albums and reports found in various archives have been used. When there are buildings that allow visiting by completing the restorations during the thesis study process, the data were updated by conducting an on-site visit. In cases where all the available photographs are not sufficient, literature, digital archive or internet data have also been used. There is detailed information about the conditions of each structure in the analysis sections of this thesis. The decorations examined systematically by the photo-analysis method were considered orderly by categorizing in each structure. The decorations/ motifs that are processed on stone and obtained by stonework are evaluated throughout this study. The identified elements were divided into decoration groups and a sample decoration program table was created, which was used as a reference when examining other structures. Thus, it has been possible through this table to see the preferred decorations in this period, in groups and categories. Seperate examination tables have been created for each decoration/ motif that has emerged as a result of investigations conducted specifically for structures based on the sample decoration program. The decorations were examined in the buildings from the exterior to the interior in accordance with the route of experiencing the building and they were sorted and numbered accordingly in the tables. Querying the origin of decoration/ motif, which is one of the main research topics of this study, required researching Western based references. The architectural and decoration books in the inventory of the Topkapı Sarayı Müzesi Elyazma Kütüphanesi (Topkapı Palace Museum Manuscript Library) were examined one-on-one by obtaining the necessary permissions. The decorations of the buildings have been dealt with comparatively with other western sources by taking these books into the main axis. If books and drawings from Western sources were used, this should not have happened only through the existing books in the museum. The books found in the inventory may have been transferred to other libraries over time or disappeared for some unknown reason. Similar resources may have been brought by foreign architects and engineers and taken back. According to these assumptions, architectural and decoration books published during or before 1757-1774, which are the dates of this study, have been an important part of the research. The aim is to trace the origin of other motifs and compositions that have not been dealt with specifically, along with embellishments that have been dealt with until today. The evaluation tables have been prepared seperately for each decoration group or type. These tables show the chronological order of the similar elements, their separation according to the types or places they are found in the structures, where and how often they were used throughout 1757-1774 dates, the variations or changes of similar elements over time collectively. Thus, a chronological dictionary of forms belonging to the Mustafa III Period has emerged. Examining all decoration elements in a certain period of time in the 18th century, whereas the ones has been given in a selection in previous studies, is both the original purpose and the original method of this thesis. With this decoration dictionary, chronological changes/ transformations/ preferences could be followed. It turned out that a single definition was not enough for some decoration and motifs, and new subtitles and classifications were proposed for them. The diversification and naming of decoration according to its form or place of use are among the suggestions and results of this thesis. It has been decided to put the decorations together with the place where they are used in the structure and to go to the“building experience route”, that is, to a sequence according to the order of encounter/ use from outdoor to indoor, regardless of how“fancy”or“much”it is while doing this. This has revealed the differences that an ornament or building element has in the exterior and interior, as well as given the opportunity to question and interpret its meanings according to where it is used. At this point, the concept of“user”has come up. Especially in mosques, two basic different routes have been determined depending on the users. For example, the columns located on the route used by the public/ community and experienced the mosque both with its facades and interior space, differ from the columns followed on the route used by the Sultan. Differences in the preferred elements at the most visible points and partially hidden points of the structures have also been observed in other types of decoration. Reading, understanding of decorations over a route and their possible reasons for preference have been revealed with this study. Reading status signs based on basic elements such as the dimensions of the dome of a mosque, the number of minarets it has, the presence and dimensions of fountain courtyards has been revealed in previous studies as an element of application belonging to the Ottoman Classical Period. The existence of these design/ application codes in the architecture of the 18th century has been questioned with this study. It is possible to say that these a priori codes, evaluated under two topics as“architectural codes”and“decoration codes”, continue in terms of mass formation in the mosques of the Mustafa III Period, the decor is shaped according to the patrons of the buildings and the people they were built for, the decoration also joined to these design rules in the 18th century in addition to the rules of mass design. In the studies conducted until today, origin and inspiration readings have been made on certain selected building elements. The lack of a broader range of studies conducted for“all”items, that have more or less detail, has led to the reconsideration of the“origin”query related to this period. The combination of possible inspirations, Western, Eastern, Roman and Byzantine, with all the elements within a certain period decrees a kind of“visual response”. The variety of motifs revealed by direct use and“synthesis”should have allowed the design codes to be applied in terms of decoration. It has been put forward with this thesis that the architectural style of the Mustafa III Period, which incorporates the rules of mass formation from Classical Ottoman Architecture, also has a“hierarchical decor rules”.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    151626

    18. yüzyıl'da Osmanlı İmparatorluğu'nda Batılılaşma dönemi ve bir 18. yüzyıl örneği: Üsküdar Ayazma Külliyesi

    The General view of the Ottoman Empire architectura for the 18th century and a sample Üsküdar Ayazma Hall Buildings

    MERYEM ELİF ÇELEBİ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2004

    MimarlıkYıldız Teknik Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. FÜSUN ALİOĞLU

  2. Tez No

    160350

    Düyun-u Umumiye İstanbul merkez binasının Tanzimat sonrası Osmanlı mimarlığı bağlamında değerlendirilmesi

    Evaluating the İstanbul central building of Public Debts administration with respect to Ottoman architecture after Tanzimat period

    MEHMET ÇAĞLAYAN ÖZKURT

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2005

    Sanat TarihiHacettepe Üniversitesi

    Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. MUSTAFA SERVET AKPOLAT

  3. Tez No

    508679

    Tanzimat reformları ve İtalyanlar (1838-1876)

    Relation between İtaly and Ottoman Empire during Tanzimat period

    CONSUELO EMILJ MALARA

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2018

    TarihHacettepe Üniversitesi

    Tarih Bilim Dalı

    PROF. DR. MEHMET VELİ SEYİTDANLIOĞLU

  4. Tez No

    427333

    The Ancient South Marmara Harbors

    Antik Güney Marmara Limanları

    SERKAN GÜNDÜZ

    Doktora

    İngilizce

    İngilizce

    2015

    ArkeolojiUludağ Üniversitesi

    Arkeoloji Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MUSTAFA ŞAHİN

    PROF. DR. MARTİNA SEIFERT

  5. Tez No

    644517

    İstanbul'un ekonomik, sosyal ve mimari değişiminde Beyhan Sultan'ın etkisi: 1766-1824

    The effect of Beyhan Sultan on the economic social and architectural change of Istanbul: 1766-1824

    FADİME TÜRKÖLMEZ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2020

    Tarihİstanbul Üniversitesi

    İstanbul Araştırmaları Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MEHTAP ÖZDEĞER

Geri Dön