Bir belâgat âlimi olarak Zerkeşî
A rhetoric scholar: Zarkashi
- Tez No: 968125
- Danışmanlar: PROF. DR. KADİR KINAR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belâgat, Hatîb el-Kazvînî, Telhîsü'l-Miftâh, Bedreddin ez-Zerkeşî, Huliyyü'l-Efrâh, Rhetoric, Hatîb al-Kazvînî, Telhîs al-Miftâh, Bedreddîn al-Zerkeşî, Huliyyü'l- Efrâh
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Erciyes Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 261
Özet
BİR BELÂGAT ÂLİMİ OLARAK ZERKEŞÎ Abdullah YAZAN Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ağustos 2025 Danışman: Prof. Dr. Kadir KINAR ÖZET Muktezâ-yı hâle uygun söz söyleme sanatı şeklinde tanımı yapılan belâgat, müstakil bir ilim olarak ilmi bağımsızlığını en geç kazanan ilimlerdendir. Belâgat ilmine dair ilk veriler câhiliye şiirinde, şiir tenkitlerinde, hitâbetlerde ve mesellerde şifâhî olarak bulunurken Kur'ân-ı Kerîm'in nâzil olmasıyla farklı bir boyut kazanmıştır. Kur'ân'ı daha iyi anlama, esrârını keşfetme ve îcâzını ispat etmek için çalışmalar yapılmıştır. Bu süreç içerisinde dağınık bir şekilde bulunan belâgat konuları ve terimleri Abdulkâhir el- Cürcânî ile olgunlaşma sürecine girmiş Yakub es-Sekkâkî ile müstakil bir ilim haline gelmiştir. Daha sonraki dönemlerde donukluk sürecine giren belâgat çalışmaları telhîs, şerh, hâşiye ve ta'lîkât türü eserlerle devam etmiştir. Bu dönemde yazılan eserlerin en meşhuru Hatîb el-Kazvînî'nin Sekkâkî'nin Miftâhu'l-Ulûm adlı eserinin üçüncü bölümüne yazdığı Telhîsü'l-Miftâh isimli eseridir. Sonraki dönemlerde ise Telhîsü'l-Miftâh'a da birçok şerh yazılmıştır. Zerkeşî'nin Huliyyü'l-Efrâh isimli eseri de bu şerhlerden birisidir. Bu çalışmamızda Telhîs'in şerhlerinden biri olan fakat kütüphane raflarında keşfedilmeyi bekleyen el yazması Huliyyü'l-Efrâh adlı eser çerçevesinde Bedreddin ez-Zerkeşî'nin belâğat ilmindeki yerini tespit etmeye çalıştık. Çalışmamızın giriş bölümünde belâgat ve fesâhatın tanımlarını, belâgat ilminin tarihsel sürecini, ilk belâgat çalışmalarını, belâgat ekollerini ve Zerkeşî'nin yaşadığı dönemin belâgat ortamını inceledik. Birinci bölümünde, Zerkeşî'nin yaşadığı dönemi siyasal, sosyal, ilmî ve kültürel açıdan inceledik. Hayatı, ilmî ve edebi yönü ve eserleri hakkında bilgiler verdik. İkinci bölümde ise belâgat ilminin alt disiplinleri Meânî, Beyân ve Bedî' konularında Zerkeşî'nin Kazvînî'ye olan itirazlarına yer vererek çalışmamızı nihâyete erdirdik.
Özet (Çeviri)
A RHETORIC SCHOLAR: ZARKASHI Abdullah YAZAN Erciyes University, Graduate School of Social Sciences PhD Thesis, August 2025 Supervisor: Prof. Dr. Kadir KINAR ABSTRACT Rhetoric, defined as the art of speaking in accordance with the requirements of the situation, is one of the disciplines that gained its independence as a distinct science relatively late. While the initial elements of rhetoric appeared orally in pre-Islamic poetry, poetry criticism, oratory, and proverbs, the revelation of the Qur'an introduced a new dimension to the field. Efforts were made to better understand the Qur'an, uncover its mysteries, and demonstrate its inimitability (îcâz). In this process, the scattered concepts and terminology of rhetoric began to mature with Abdul-Kâhir al-Curcânî and evolved into a distinct discipline with Yakûb al-Sakkâkî. In subsequent periods, the study of rhetoric entered a phase of stagnation, continuing through summaries (telhîs), commentaries (şerh), glosses (hâşiya), and annotations (talîkât). Among the most notable works of this era was Hatîb al-Kazvînî's Telhîs al-Miftâh, which elaborated on the third section of al-Sakkâkî's Miftâh al-Ulûm. Later periods saw numerous commentaries on Telhîs al-Miftâh, including al-Zerkeşî's Huliyyü'l-Efrâh. This study aims to determine the position of Bedreddîn al-Zerkeşî within the discipline of rhetoric through his manuscript work, Huliyyü'l-Efrâh, a commentary on Telhîs al-Miftâh that has remained largely unexamined in library collections. In the introduction, the definitions of rhetoric (belâgat) and eloquence (fesâhat), the historical development of rhetoric, the initial studies in the field, rhetorical schools, and the rhetorical environment of al-Zerkeşî's era are discussed. The first chapter examines the political, social, intellectual, and cultural aspects of al-Zerkeşî's period, alongside his life, scholarly and literary contributions, and works. The second chapter delves into the sub-disciplines of rhetoric -meânî, beyân, and bedî'- highlighting al-Zerkeşî's critiques of al-Kazvînî, thereby concluding the study.
Benzer Tezler
- رسالة شريفة في الكلام على آيتي الوضوء والتيمم لبرهان الدين المأموني(القسم الثالث: آية الماء) (دراسةً وتحقيقاً)
Burhâneddin el-Me'mûnî'nin Risâletun Şerîfe fi'l-Kelâmi alâ Âyetey el-Vudû ve't Teyemmum adlı eseri (Üçüncü bölüm: Su Ayeti) (İnceleme ve tahkik) / 'Risala Sharifah ala Ayatai al-Wudua Wa al-Tayammum' by Burhan al-Din al-Ma'mouni (Part three: The Verse of Water) (Study and investigation)
MOHAMMED ALAA MOHAMMED MOHAMMED
Yüksek Lisans
Arapça
2023
DinÇankırı Karatekin ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ KUTAIBA FARHAT
- محمد بن قرقماس وتفسيره' نثر الجمان من فتح الرحمن' (سورة آل عمران وسورة النساء) تحقيقًا وتحليلاً
Muhammed b. Korkmaz'ın 'Nesrü'l-Cümân min Fethi'r-Rahmân' adlı eserinin tahkiki ve incelenmesi (Âl-i İmrân ve Nisâ Sûreleri)
MAITIKUERBAN TUNNISA
Yüksek Lisans
Arapça
2023
Dinİstanbul ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ZİYAD RAVAŞDEH
- Ziyâuddîn İbnu'l-Esîr ve 'el-Meselü's-Sâir fî Edebi'l-Kâtib Ve'ş-Şâir' adlı eserinin belâgat ilmindeki yeri ve önemi
Ḍiyāʾ al-dīn Ibn al-Athīr and al-Mathal al-Sāʾir fī Adab al-Kātib Wa al-Shāʿir the status and importance of his name work in rhetoric
AHMET GÜR
Doktora
Türkçe
2024
Doğu Dilleri ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ YÜKSEL ÇELİK
- Die Suche nach einer terminologischen Äquivalenz zum Begriff Der Metapher im Türkischen durch Vergleich von Rhetorik und belâgat
Metafor Kavramına Retorik- Belâgat Mukayesesi İçinde ve Belâgat Terminolojisinde Kavramsal Karşılık Arayışları
MEHMET AKİF DUMAN
Doktora
Almanca
2018
DilbilimJohannes Gutenberg-Universität MainzTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HENDRİK BOESCHOTEN
- An intellectual biography of 'Abd al-Ḥakīm al-Siyālkūtī (D. 1657): His place in Hind intellectual history and influence upon Ottomans
'Abdülhakim Siyâlkûtî'nin (Ö. 1657) entelektüel biyografisi: Hint entelektüel tarihindeki yeri ve Osmanlılar üzerindeki etkisi
ABDULLAH AL MAMUN
Doktora
İngilizce
2023
Doğu Dilleri ve Edebiyatıİstanbul Medeniyet ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İBRAHİM HALİL ÜÇER