Kentsel mekan içerisinde yer alan yeşil alanların değerlendirilmesi: İstanbul-Ümraniye örneği

Evaluation of green system existing in urban residence; İstanbul-Ümraniye sample

Tez No: 101492
Yazar: SÜLEYMAN KARALI
Danışmanlar: PROF. DR. AYŞE SEMA KUBAT
Tez Türü: Yüksek Lisans
Konular: Şehircilik ve Bölge Planlama, Urban and Regional Planning
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2001
Dil: Türkçe
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
Sayfa Sayısı: 187

Özet

KENTSEL MEKAN İÇERİSİNDE YER ALAN YEŞİL SİSTEMİN DEĞERLENDİRİLMESİ, İSTANBUL - ÜMRANİYE ÖRNEĞİ ÖZET İnsanlar toplu halde yaşamaya başladıklarından beri çevreleri île karşılıklı etkileşim İçinde bulunarak yerleşim birimleri kurmuşlardır. Bu süreç içinde toplumsal ilişkilerin en gelişmiş düzeyde olduğu yerleşim merkezleri olarak da kentleri oluşturmuşlardır. Kent mekanı içerisinde daha sağlıklı yaşanabilir çevreler yaratmak, hem fiziksel hem de ruhsal ihtiyaçlarım karşılamak için her dönemde doğa ile bütünleşmek yeşil ile iç içe olmak istemişlerdir. Bu isteğin gerçekleşmesi, kentsel mekan bütününde yer alan yeşil alan sisteminin sağlanabilmesi ve bu sistemin kent yaşamına sunularak kentlinin bu olanaklardan faydalanması ile sağlanabilir. Kent içerisindeki yapılanmış ve yapılanmamış alanların dağılımına bakıldığında, bu durumun yapılanmamış alanların aleyhine geliştiği gözlenmektedir. Bu durum kentteki toplumsal yaşam ve yaşam kalitesinin bozulmasına neden olmaktadır. Bundan dolayı da kentlerimizde kamusal açık mekanların oluşturulması gereksinimi ortaya çıkmıştır. Kamusal mekanlar, toplu yaşamın oynandığı bir sahnedir, önemli insan ihtiyaçları ve istekleri kamusal mekanlarda şekillendirilir ve savunulur. Bunlar yapılanmış ve yapılanmamış kamusal mekanın bütününü oluşturmaktadır. Bu bütün içerisinde de önemli bir yeri oluşturan açık ve yeşil alanlardır. Açık ve yeşil alanlar, planlama disiplinleri ve planlamalar yönünden değişik anlam taşımakta, farklı tiplere ve işlevlere göre sınıflandırılmaktadır. Açık ve yeşil alanlar kentleşme, endüstrileşme, yoğunluk artışı sonucunda doğadan kopmakta, doğayı bozmakta olan insanın doğaya yakınlaşmasını, onu korumasını, kullanmasını sağlayan alanlar olarak tanımlanmaktadır. Bunlardan açık alanlar; hem tarım, orman, fundalık, göl vb. gibi belirli bir arazi kullanım özelliğine sahip hem de park, bahçe, meydan vb. gibi belirli işlevlere cevap veren kent içindeki veya dışındaki inşa edilmemiş boş alanlardır. İnsanın yaşantısını sürdürüşü üzerinde yapı yapılmış kapalı mekanların dışında kalan, ya doğal olarak bırakılmış ya da tarım ve konut dışı dinlenme amaçlarına ayrılmış kent parçası olarak da tanımlamaktadır. Yeşil alanlar ise; başta kentin içinde bulunan, kısmen de yakın çevresindeki büyükçe boyutlar gösteren rekreasyon ormanları ve mesire yerleri, çeşitli karakterdeki park ormanları, milli parklar, büyük küçük ağaç topluluklarının oluşturduğu korular ve şehir parkları olmak üzere bünyelerinde münferit, küme ve gruplar veya sıralar halinde ağaçları ve süs çalılarına kadar boy boy ağaççıklar, çiçek bahçeleri, çim alanları ve bunlarla uyumlu bulunması gerekli yol, oyun yerleri, havuzlar vs. gibi yapay tesisleri içeren alanlardır. Kent ve kasabalarda insanların dinlenmesine, gezmesine, çocukların oynamasına ayrılan ve bu yerlerin başka kullanıcılarca işgal edilmesini engellemek TA ÜKSEKÖÖRETİM kurulu O0X(lMÂNTASYitö ftkBföZlamacıyla kent yönetimlerince düzenlenen gezinti yolu, ağaçlı yol gibi ortak kullanım alanları olarak tanımlamak da mümkündür. Kentsel mekan İçerisindeki yeşil alanları ise bir sistematik çerçevesinde değerlendirmek gerekir. Yeşil alan sistematiği, bina düzeyindeki yeşil alanlardan kent ünitesi düzeyindeki yeşil alanlara kadar kentsel, bölge parklarından milli parklara kadarda doğal yeşil alanlar olarak sınıflandırılabilirler. Yapılmış olan bu çalışmanın amacı; kentsel mekan içerisindeki yeşil alan sistematiğinin değerlendirilmesi olmaktadır. Kentsel yeşil alan sistematiğinin değerlendirilmesi amacıyla, örnek bölge olarak seçilen Ümraniye ilçesinde yeşil alanların tespiti ve değerlendirilmesi yoluyla saptanmaya çalışılmıştır. Yapılan bu çalışma altı bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, giriş, amaç ve kapsam açıklanmıştır. İkinci bölümde, kentsel mekan, kentsel mekan içerisinde yer alan yapılanmış ve yapılanmamış mekanlar ile özel ve kamusal mekanlar tanımlanarak kentsel mekan içerisindeki açık ve yeşil alanlar incelenmiştir. Kentsel mekan, kentlerde toplu yaşam sonucu ortak yada kişisel gereksinimlerin karşılandığı, toplumun sosyo-ekonomik ve kültürel yapısına bağlı olarak, zaman içinde fârklılaşan mekanlardır. Kentsel mekanlar, yapılanmış ve yapılanmamış kentsel mekanların bütünü olmaktadır. Yapılanmış mekanlar, doğal çevre ve beşeri çevrenin elemanları arasındaki ilişkiden oluşmuş olan mekanlardır. Yapılanmamış mekanlar, insanın yaşantısını sürdürdüğü, üzerinde yapı yapılmış kapalı mekanların dışında kalan, ya doğal durumda bırakılmış ya da tarımsal ve konut dışı dinlenme amaçlarına ayrılmış olan mekanlardır. Yapılanmamış mekanlar, mülkiyet esasına göre, özel ve kamusal mekanlar olarak iki gruba ayrılmaktadır. Kamusal mekanlar, toplumun kullanımına açık olan mekanlardır. Bunlar bölgeler-meydanlar, alışveriş mekanları, geçiş alanları ve düzenlenmiş alanlardır. Özel mekanlar, özel mülkiyet üzerinde yer alan ve denetimli olarak kullanılan alanlardır. Kentsel mekanlardan açık ve yeşil alanlar; kentleşme, endüstrileşme, yoğunluk artışı sonucunda doğadan kopmakta, doğayı bozmakta olan insanın doğaya yakınlaşmasını, onu korumasını, kullanmasını sağlayan alanlardır. Üçüncü bölümde, kentsel mekan içerisinde yer alan yeşil alan sistemine yer verilip, yeşil alan sistemi içerisinde en alt ölçekten en üst ölçeğe kadar kentsel ve doğal yeşil alanlar ayrı ayrı ele alınarak ayrıntılı olarak incelenmiştir. Kentsel yeşil mekan sistemi, yeşil dokunun yada kent dokusunun egemen karakter taşıma özelliğine göre kent içerisindeki yeşil alanlar ve doğal yeşil alanlar olmak üzere iki ana başlık altında sınıflanmaktadır. insan toplulukları yaş, kültür, meslek, sosyal ve ekonomik durumları gibi yeşil alan gereksinimleri yönünden de farklılıklar göstermektedirler. Bu çeşit gereksinimlere cevap vermek her yerde aynı tip bir bahçenin veya parkın tesisiyle olanaksızdır. Bu nedenle çeşitli insan gruplarının değişik yeşil alan gereksinimleri kentsel yeşil alanların doğmasına neden olmuştur. Kentsel yeşil alan, etki alanlarına ve işlevlerine göre; bina düzeyinde, ilköğretim ünitesi düzeyinde, mahalle ünitesi düzeyinde ve kent ünitesi düzeyinde olmak üzere dört gruba ayrılmaktadır. Doğal yeşil alanlar, kentlerde ve kent çevresinde doğal yaşam için rekreaktif, peyzaj, koruma ve hidrolojik işlevleri içerirler ve üstlenirler. Bu kapsamda doğal yeşil alanlar kapsamında; bölge parkları ve milli parklar yer almaktadır. XIDördüncü bölümde, çalışma alanı olarak seçilen Ümraniye ilçesinin fiziksel, doğal çevre analizi ve sosyo demografik yapısıyla ilgili açıklamalar yapılmış ve yeşil alan sisteminin değerlendirilmesine yönelik yapılan çalışma sonuçlan açıklanmıştır. İstanbul metropoliten alam içinde Anadolu yakasında yer alan Ümraniye'nin, kuzeyinde Beykoz, kuzeydoğusunda Çekmeköy, doğusunda Sangazi, güneyinde Maltepe ve Kadıköy, batısmda Üsküdar ilçeleri bulunmaktadır. 14 mahalle ve 3 köyden oluşan Ümraniye ilçesi yüzölçümü bakımından, istanbul topraklarının % 2.72'sini oluşturmaktadır. Ümraniye îlçesi ülkesel ve bölgesel karayolu bağlantıları olan Anadolu Otoyolu ile Altunizade-Şile Devlet Karayolu üzerinde bulunmaktadır. Ümraniye İlçesinin 1997 yılı nüfusu 397.359 kişi iken 2000 yılı kesin olmayan geçici nüfus değerlerine göre ilçesinin nüfusu 445.514'dür. İlçenin planlanan, mevcut ve imar mevzuatınca öngörülen yeşil alan büyüklüklerini incelemek amacıyla gerekli olan tespit çalışmaları yapılmıştır. Mevcut ve planlanan yeşil alanlar arasındaki büyüklük ve işlevsel ilişkiler tespit edilerek bunların standartlar bakımından öngörülen büyüklüklerle olan ilişkisi tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu amaca yönelik olarak ilçede planlanmış olan yeşil alanlar ile mevcutta bulunan yeşil alanların mahalleler bazında yerleri ve büyüklükleri tespit edilmiştir. Yapılmış olan bu tespitlerle yeşil alanların ne ölçüde planlandığı ve planlanan bu alanların ne kadarının yapılabildiğinin belirlenmesi, buna bağlı olarak da ilçenin yeşil alan eksiğinin belirlenmesine çalışılmıştır. Sonuç ve öneriler bölümünde, dördüncü bölümde yer alan tespitlerle ilgili sonuçlar karşılıklı olarak değerlendirilmiştir. Yapılmış olan bu değerlendirmelere bakılınca; planlanan aktif yeşil alanlarda standartların sağlanamadığı ayrıca planlanan yeşil alanlarında çeşitli nedenlerden dolayı sadece 448.268 m2'lik (Bu büyüklük planlanan yeşü alanların % 13,55 'ini kapsamaktadır) kısmının gerçekleşmiş olması büyüklükler bakımından planlanan ve mevcut aktif yeşil alanların standartlar bazında sağlanamadığım ortaya koymaktadır. Ümraniye'deki planlanan ve mevcut aktif yeşil alan düzenlemeleri işlevsel bakımdan incelendiğinde; parklar, çocuk oyun alanları ve spor alanlarından oluşan fonksiyonlardan söz etmek mümkündür. Ayrıca çocuk bahçesi, yeşil alan, oyun alanı, bölge parkı gibi tanımlanan fonksiyonların da imar planlarında planlandığı görülmektedir. Planlanan ve mevcut yeşil alan fonksiyonlarına bakıldığında bir yeşil alan sistematiği kurgusunun bulunmadığı görülmektedir. İlçe geneline bakıldığında yeşil alanlarla ilgili olarak en önemli eksikliklerin; Bayındırlık ve İskan Bakanlığının yönetmelikler kapsamında belirlemiş olduğu yeşil alan standardının imar planlarında sağlanamaması, standartları sağlamamasına rağmen planlanan yeşil alanların çok azının uygulamaya geçirilmiş olması, planlanan ve mevcut yeşil alanlarda kentsel yeşil alan sisteminin olması, planlanan ve mevcut yeşil alanlarda kentsel yeşil alan sisteminin olmadığı görülmektedir. Sonuç olarak kentsel yeşil alanlar, insanların boş zamanlarım değerlendirdikleri, ihtiyaç duydukları yeşil alan aktivitelerini gerçekleştirdikleri alanlardır. Bu nedenden dolayı Kentsel yeşil alan sisteminin ve yeşil alan standardının her ölçekteki imar planlarında sağlanması ve planlanan yeşil alanların uygulama noktasında önceliklerinin belirlenerek hayata geçirilmesi gereklidir. Çözüm önerileri olarak; Yasal Boyutta; 3194 sayılı imar kanununda gerekli değişiklikler yapılarak planlarda kentsel yeşil alan sisteminin oluşturulmasına ilişkin lejandlar ve standart değerler getirilmeli, xutmar planlarında 18. Madde uygulamalarına gidilerek bedelsiz yeşil alanlar elde edilebilir. Bu uygulama kapsamında %35 oranında olan Düzenleme Ortaklık Payı standartların sağlanabilmesi açısından yükseltilebilir, Yeşil alanlarla ilgili olarak Belediyelerce özel bir fon kurularak emlak vergilerinden belli bir oranda bu fon para aktarımının sağlanması ve bu fonun başka amaçlar için kullanımım engelleyecek yeni hukuki düzenlemeler getirilerek planlanan yeşil alanların kamu eline geçmesi kolaylaştırılmalı, Planlama Boyutunda; Yeşil alan planlamasının kent ölçeğinden başlayıp bölge, yakın çevre, ilçe ve mahalle ölçeğine kadar indirgenerek yeşil alan sisteminin kurulmalıdır, Planlarda ayrılacak olan yeşil alanların mülkiyeti hazine, orman, belediye gibi resmi kurumlara ait olan arazilerde planlanmasının yam sıra erişme mesafeleri de dikkate alınarak gerekli yerlerde kamulaştırma yöntemi ile elde edilebilecek alanlar planlanmalı, İmar planlarında parsellerin kendi bünyelerinde oluşturabilecekleri yeşil alanların elde edilmesine olanak sağlayacak yapılanma koşulları sağlanmalı, Planı bulunup henüz yapılaşması tamamlanmamış alanlarda gerekli yeşil alan büyüklükleri standartlara göre hesaplanarak yer seçimleri yapılmalı ve bu doğrultuda imar planları revize edilmeli, İmar planlarında yeşil alan olarak planlanan yerlerde yapılaşmaya kesinlikle müsaade edilmemesi ve bu doğrultuda plan değişikliklerine gidilerek yeşil alanların azaltılmaması, Yönetimsel Boyutta; Uygulayıcı konumunda bulunan yerel yönetimlerin ekonomik ve yönetimsel zorluklardan kurtarılabilmesi için kent gelirlerinden yerel yönetimlere aktarılacak vergi gelirlerinin arttırılması, seçim ile göreve gelen yerel yönetimlerin vesayet altından kurtarılarak daha demokratik bir yapıya kavuşturulması ve halkın yönetsel faaliyetlere katılımım sağlayacak gerekli yasal düzenlemelerin yapılması, Uygulama Boyutunda; İmar planları ile getirilmesi düşünülen nüfus büyüklüğünün ihtiyacı olan yeşil alanlar standartlar bazında mutlaka sağlanmalı, 3194 sayılı imar kanununun 13. Maddesinin iptal edilmiş olması da göz önünde bulundurularak Belediyelerin beş yıllık imar programlarını hazırlamaları ve bu doğrultuda gerekli kamulaştırmaları yapmaları donatı alanlarının dolayısıyla yeşil alanların bir program dahilinde kamu eline geçmesini sağlayacaktır, Belediyelerce yapılan yeşil alan düzenlemelerinde, yörenin sosyal yapısı da dikkate alınarak gerekli düzenlemeler yapılmalı, Pasif yeşil alanların aktif kullanıma açılmasını sağlayacak düzenlemeler yapılarak yeni aktif yeşil alanlar elde edilmeli ve mevcut yeşil alanların kullanım yoğunluğunu arttırmak için revizyon çalışmaları yapılmalı, Bütün bunların sağlanabilmesi için, kanun yapıcılara, yerel yöneticilere ve şehir plancılarına büyük görevler düşmektedir. X1U

Özet (Çeviri)

EVALUATION OF GREEN SYSTEM EXISTING IN URBAN RESIDENCE; İSTANBUL - ÜMRANİYE SAMPLE SUMMARY Human beings conducted their residential areas by comunicating with each other since they have been living together. During this process they have set up urban areas where they have a developed communication syles. They liked to live with green though to create more healthy environment and to prevent their physical and mental needs. This need can be provided by increasing parks. When we look at the proportion of constructed and unconstructed areas, we examine that this situation is not good for unconstructed areas. This couses some damages on the quality of social life. For this reason in urban areas it is a need to set public open areas. Public areas is a stage of social life play. Important human needs area shaped in public areas. This includes constructed and unconstructed areas. In this whole parks are one of the most important areas among public areas. Open and green areas are classified with its functions. Open areas are places that have definite charactheristies of land use like agriculture, forest and hrubbery on one hand and on the other hand they are unconstructed places in or out of theeithy which respond the need of park, garden and, the open places function. Green areas are places in or near the city which involves recreaction forest, promenade areas park, forest, national parks that have the necessary, hormonius artifical foundations like roads, game places etc. The study of examining Ümraniye District which is for evaluating the green area systematic in the urban area, is consist of six chapter. In the first chapter introduction, purpose and extesion is explained. în second chapter, constructed and unconstructed public and private areas. Which are inside the urban area, are defined and the open and green places inside the urban area are examined. Urban spaces are spaces where common or individual needs are provided in the social life. The are a whole of constructed and unconstructed public areas. Constructed areas are set of natural and social relations. Unconstructed areas are lett as naturaly or for agriculture and separated for recreational purposes. Unconstructed areas are divided into 2 according their property; private and public areas. There are four groups in this a reas; regions-squares, shoping areas, transactional areas and regulated areas systematic of urban green areas contain green which in urban space and natural green areas. XVIn third chapter; green area systematics which take port in the urban area exemined and the urban and natural green areas are studied whitin the green area systematic in lower and upper scale, different needs of green areas by the human groups caused orising of urban green areas. In fourth chapter, physical, natural enviroment analyses and social demografic formations of Ümraniye disctrict and the results of the studies of green area evaluation is explained. Taking part in Anatolian side of the Istanbul Metropolitan area the district has Beykoz in the north, Çekmeköy in nort-east, Sangazi in cost, Maltepe and Kadıköy in south, Üsküdar and Kadıköy in west in cosists of 14 quarter and 3 villages - percentage of area size of the district whitin İstanbul is % 27 Ümraniye district is found on the Anatolia express way and Altunizade - Şile public way which are national and regional higway connections. The population, however 397.359 person in the year 1997, due mdifinite results of population counting of year 2000, 445.514 person. As to examine the present and the planned size of the green area due to the body of the current law, investigations of these areas are discovered, due to these discoveries try to determinate in which grade green areas are planned, realized. And finally we try to put forward the need of green area of the district. It is tried to determine if the existing and planned green areas are appropriate for the sizes which are settled by the standards. For this reason, the sizes of the existing and planned green areas in the district are determined on the base of neighborhood. In this way, it is tried to determine the lack of green areas in the district. Looking at the planned and existing active green areas in Ümraniye from the functional view, functions consist of parks, children's playgrounds and sports areas are located. Functions like children's playgrounds, green areas, game fields, region parks are planned in the master plans. Looking at the at the planned and existing green area functions, nonexistence of the systematic assembling of green area can be seen. Looking at the broad of the district, the most important absence is that green area standards cannot be provided in the master plans, and lack of the urban green area system in the planned and existing green areas. Solutions suggested are; At the legal extent;. Legends and standard values shall be brought, related to formation of urban green area system. 18.paragraph can be put into practice in the master plans and free green areas can be obtained. Obtaining of the planned green areas by the public sector shall be facilitated At the planning extent;. Green area system shall be established by green area planning starting from the city scale and reducing to the region, nearby surroundings, districts and neighborhood. xv. Green areas shall be planned on the areas of government institutions like treasury, forest, municipality that has proprietorships. Areas that will be obtained by the expropriation shall be planned.. Construction shall be permitted in the places which have green areas in their master plans. At the administrative extent:. In order to save local authorities from the economic and administrative difficulties, incomes transferring from the city incomes to the local authorities shall be increased. Necessary legal regulations shall be made that will enable the public to participate in the administrative activities. At the application extent;. The green area necessity of the population size which will be brought shall be provided by the master plans on the basis of standards.. Necessary expropriations shall be made and equipment areas and green areas shall be owned by the public.. Regulations of green area made by the municipalities shall be according to the region's structure.. New active green areas shall be gained by making regulations that will enable the usage of the passive green areas to be used actively. XVI

Benzer Tezler

Tez No
683174
Urban ecotherapy: A comparative evaluation on the therapy potentials of park features in Istanbul
Kentsel ekoterapi: İstanbul'daki park özelliklerinin terapi potansiyelleri üzerine karşılaştırmalı bir değerlendirme
DİDEM KARA
Yüksek Lisans
İngilizce
2021
Şehircilik ve Bölge Planlama İstanbul Teknik Üniversitesi
Kentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜLDEN DEMET ORUÇ
Tez No
855494
Effects of the physical environment on fear of crime and self-protective behaviors through city parks
Fiziksel çevrenin suç korkusu ve suça karşı kendini koruma davranışlarına etkilerinin şehir parkları üzerinden değerlendirilmesi
GİZEM CİHANLI
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
Şehircilik ve Bölge Planlama İstanbul Teknik Üniversitesi
Kentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. İSMAİL EREN KÜRKÇÜOĞLU
Tez No
101145
Peyzaj tasarım kriterleri açısından, açık mekanlarda insan-çevre etkileşimi
Man-environment interaction in open spaces, in terms of the landscape design criteria
ÖZDİL BAŞTÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
2000
Şehircilik ve Bölge Planlama İstanbul Teknik Üniversitesi
PROF.DR. AHMET CENGİZ YILDIZCI
Tez No
718199
Fraktal boyut ve lakunarite hesaplamaları ile parkların dönemsel analizleri ve değerlendirmeleri
Periodic analyzes and evaluation of the parks with fractal dimension and lacunarity calculations
NAZLI BAHAR URSAVAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Bilişim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLEN ÇAĞDAŞ
Tez No
785955
Evaluating the restorative potential of different green strategies in streets
Sokaklarda mekanı oluşturan farklı yeşil stratejilerin onarıcı potansiyelinin değerlendirilmesi
SABA AHMADINAZHAD VOSOUGH
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
Peyzaj Mimarlığı İstanbul Teknik Üniversitesi
Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MELİH BOZKURT

Geri Dön