Ali Şir Nevai'nin Batı Türkçesi divan edebiyatına tesiri (XVI. yüzyıl sonuna kadar)
The influence of Ali Şir Nevai on divan literature of western of Turkish language (until the end of XVI. century)
- Tez No: 120632
- Danışmanlar: PROF. DR. MUSTAFA İSEN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2002
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gazi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 908
Özet
XV ve XV!. Yüzyılda Anadolu'da gelişen Klasik Türk Edebiyatının veyahut Divan Edebiyatının, Fars edebiyatı ve Çağatay Edebiyatı ile etkileşim halinde bulunduğu öteden beri söylemle gelen bir gerçektir. Bilindiği gibi bu yüzyıllarda Orta Asya'da Timurluların, Anadolu'da ise Osmanlıların hâkimiyet kurduğu görülmektedir. Bu dönemde Orta Asya Türk Edebiyatı denince akla gelen yegâne isim ise Ali Şîr Nevâî'dir. Zaten Orta Asya'da gelişen bu dilin diğer bir ismi de“Nevâî Dili'dir. Bu teze başlarken hedefimiz, Ali Şîr Nevâî'nin XV. ve XVI. Yüzyıl Türk edebiyatına tesirini tespit etmekti. Ancak araştırmalarımızı derinleştirdikçe, Ali Şîr Nevâî'nin, muhitiyle beraber bir anlam ifade ettiğine şahit olduk. Nevâî'nin muhiti, yani XV. yüzyıl Herat'ı. Batılılara göre bu şehir, XV. yüzyıl ”Türk Rönesansı'nın merkeziydi. Bu çalışmamız sonucu, Herat kültürünün ve Ali Şîr Nevâî'nin, XV ve XVI. Yüzyıl Osmanlı kültür ve edebiyatına tesirinin, tahmin edilenden daha fazla olduğunu gördük. Herat Mektebinin ve Nevâî'nin; XVI. Yüzyılda Anadolu'da gelişmekte olan Türk sanat ve edebiyat hayatına olan etkileri; hem yüzyılın tezkireleri, hem Menâkıb-ı Hünerverân sahibi Gelibolulu Âlî, hem de son zamanlarda konu ile yakından ilgilenen; Fuad Köprülü, Ali Nihad Tarlan, Mehmet Çavuşoğlu, Osman F. Sertkaya, Mustafa İsen ve Cemal Kurnaz gibi araştırmacılar tarafından sık sık dile getirilmiştir. Bahsi geçen bu etkileşimi ortaya çıkarabilmek amacıyla hazırladığımız bu tez; bir Giriş ve iki Ana Bölümden oluşmaktadır.888 Giriş Bölümünde XV. Yüzyıl Orta Asya kültür hayatı, Çağatay Lehçesi, Ali Şir Nevâî'nin Türk Edebiyatındaki yeri ve Osmanlılarla umurlular arasındaki siyasî ve kültürel ilişkiler hakkında bilgi verilmektedir. Konuyla ilgili kaynaklardan anlaşıldığına göre XV. yüzyılın son çeyreğinden itibaren Herat- İstanbul arasında hem sanat, hem ilim, hem de edebiyat açısından kuvvetli bir hareketlilik yaşanmaktadır. İstanbul'dan hemen önce; Şark-İslam medeniyetine ev sahipliği yapmış olan Herat'ın, mirasını yavaş yavaş İstanbul'a devretmeye başladığı anlaşılmaktadır. Birinci Bölümde Nevâî'nin şiirleri ile Anadolu şairlerinin şiirlerini karşılaştırdık ve Nevâî'nin gençlik yıllarından itibaren Anadolu'da tanındığına şahit olduk. Tezkireler, mecmualar ve divanlardan anlaşıldığına göre, XV. yüzyılın son çeyreğinde ve XVI. Yüzyıl boyunca, Anadolu şairlerinin, Nevâî'ye ait şiirleri tanzir ettikleri ve“Nevâî Tarzı”nı benimsedikleri görülmektedir. Bahsi geçen yüzyıllarda Türk şairlerinin Nevâî'ye benzemeye çalıştıkları ve hedeflerinin“Nevâî gibi”yazabilmek olduğu anlaşılmaktadır. Başta Ahmed Paşa ve Fuzulî olmak üzere, Cafer Çelebi, Lâmiî Çelebi, Muhyî, Ibn Kemal ve Muhibbî gibi birçok şairin, Nevâî'nin şiirlerinden etkilendiği ve ona nazîreler yazdığı görülmektedir. İkinci Bolümde ise, başta Nevâî'nin Mecâlisü'n-Nefâis adlı tezkiresi olmak üzere, Herat Ekolü tezkireleri; tertip tarzı, biyografik muhtevası, üslûbu, örnek seçimi, şiir ve şaire yönelik değerlendirmeleri açısından incelenmiş ve Anadolu'da kaleme alınan XVI. Yüzyıl Tezkireleri ile karşılaştırmıştır. Bu karşılaştırma sonucunda; XVI. Yüzyıl Anadolu Tezkireleri ile Herat Ekolü Tezkireleri arasında her açıdan benzerlikler ve paralellikler olduğu görülmüştür. Özellikle de Anadolu tezkirelerinin kullandığı eleştiri terminolojisinin yüzde yetmişe yakınının Herat menşeli olduğu anlaşılmaktadır.
Özet (Çeviri)
It is as known fact for a Song time that Classical Turkish Literature or Divan Literature of XV. And XVI. Centuries of Anatolia had been in interaction with Persian and Chagatay Literatures. As it is known, within this period there were sovereignity of Timurians in Central Asia and Ottoman's sovereignity in Anatolia. In this period, to only name remembered about Central Asian Literature is Ali Şîr Nevâî. In fact, another name of this dialect, which was developed in Central Asia, was“Nevâî Language”or“Nevâî Dialect”The main purpose of this dissertation was to find out the influence of Ali Şîr Nevâî on the XV. And XVI. Centuries Turkish Literature. However, when we specialiced on this study, we saw that Ali Şîr Nevâî gets his full meaning together with his surroundings. His region was Herat of XV. Century. According to Westerners, this city was the centre of“Turkish Renaissance”of XV. Century. At the end of study, we had found that the influence of culture of Herat and Nevâî were stronger than we expected on the Ottoman culture and literature of within this period of time. The influences of Herat School and Nevâî on the Turkish art and literature of XVI. Century Anatolia have been mentioned frequently by the Tezkires of the time, by Gelibolulu Alî, the outher of Menâkıb-I Hünerverân, and by the study of Fuad Köprülü, Ali Nihad Tarlan, Mehmet Çavuşoğlu, Osman F. Sertkaya and Mustafa isen who recently paid much attention on this subject. This thesis, which was prepared to find out this reciprocal influence, consists of on Introduction and Tw© Main Parts.890 The Introduction part gives information about cultural life of Central Asia in the XV. Century, Chagatay Dialect, tie importance of Nevâî within Turkish Literature, political and culture! relations between Ottomans and Timurians. As it is found out from the sourches that there was a strong interrelation between Herat and Istanbul on art, science and literature. Herat, which was the host of Eastern-Islam culture before Istanbul, gradually transformed its inheritance to Istanbul. In the First Part, we compared the poems of Nevâî and those of Anatolian Poets and witnessed that beginning from his youth, Nevâî had been known in Anatolia. As it is detected from Tezkires, periodicals and Divans, in the last quarter of XV. Century and throughout XVI. Century, Anatolian poets had appropriated the Nevâî style and imitated his poems. Within this perid of time, Turkish poets had tried to resemble Nevâî and their target was to write similar to“Nevâî Style”Most of all, Ahmed Paşa and Fuzuli and others; Cafer çelebi, Lamiî Çelebi, Muhyî, Ibn Kemal, Muhibbî, etc. had been influenced by poets of Nevâî and they had written nazires. In the Second Part, first of all Nevâî's Tezkire called Mecâlisü'n-Nefâis on tezkires of Herat School were examined in terms of planning style, biographic content, model preference and evaluations of poem and poet. Then they were compared with XVI. Century Tezkires written in Anatolia. At the end of this comparison, it was seen that there were great similarities between Tezkires of Anatolia and Herat School. Especially about seventy percent of terminology of critique of Anatolian Tezkires had been originated from Herat. tgg,^ us*0*
Benzer Tezler
- Nevâyî'nin Garâ'ibü's-Sıgar Divanının Oğuz Türkçesi karşılıklı New York nüshası üzerine inceleme
An analysis on the Oghuz Turkish reciprocative copy of New York of Nevayi's Gara'ibü's-Sıgar
SEVBAN TARAKCI
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıKarabük ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SAİDBEK BOLTABAYEV
- Ali Şir Nevayi'ye ait bir devavin nüshası incelemesi (metin- gramer- sözlük)
Study of a dev?vìn copy of 'Ali Şir Nev?yì (text- grammar- dictionary)
NAHİDE KARAHAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2009
Türk Dili ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. M. METİN KARAÖRS
- Mecâlisü'n? Nefâyis'in iki nüshasının karşılaştırılması
Comparison of two copies?s Mecâlisü?n ? Nefâyis
HANİFE GEZER
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Türk Dili ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. VAHİT TÜRK
- 'Şeyh Süleyman Efendi-i Buhari Lügat-ı Çağatay ve Türki-i Osmani (Cild-i evvel) adlı eserin transkripsiyonu
Başlık çevirisi yok
HÜSEYİN DURGUT
Yüksek Lisans
Türkçe
1995
Türk Dili ve EdebiyatıTrakya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. VAHİT TÜRK
- Mirzâ Mehdî Han Esterâbâdî, Senglah: Mebâniyü'l-Lügat ve Kitâbü'l-Elif (1v.-119r.)
Mirzâ Mahdi Han Astarâbâdi, Sanglakh: Mabâniyu'l-Lugat and Kitâbu'l-Alif (1v.-119r.)
MEHMET RIZA HEYET
Doktora
Türkçe
2021
DilbilimAnkara ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. F. SEMA BARUTCU ÖZÖNDER