Öntür kuramı çerçevesinde Türkçede anlamsal ulamların incelenmesi
An analysis of semantic categories in Turkish according to prototype thery
- Tez No: 302304
- Danışmanlar: DOÇ. DR. SEDA GÖKMEN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2011
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Dilbilim Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 178
Özet
Bu tez çalışmasının temel amacı, anlamsal ulamların Türkçe'de öntürler etrafında yapılanıp yapılanmadığını incelemektir.Eleanor Rosch'un Öntür Kuramı, insan zihninin kavramları nasıl ele aldığını tarif eder. Rosch'un temel amacı ulamların ya da kavramların öntürler etrafında yapılandığını ve referans noktası olarak işlev gördüklerini ispat etmektir. Aristo'ya kadar giden klasik yaklaşıma göre, ulamların iç yapıları hiyerarşik sıralı değildir ve her ulam üyesi eşit statüdedir. Oysa, öntür kuramında ulamların iç yapıları hiyerarşik sıralıdır ve üyeler eşit statüde değildir. Öntür olarak da adlandırılan ve ulamı en iyi temsil eden bir ?en tipik? üye ve çevresel üyeler vardır. Çevresel üyelerin, vasat ya da daha kötü üyeler olduğu düşünülür.Ulamlar belirsiz sınırlara sahiptirler. Ulam üyeleri ?aile benzeşmesi? ile bağlıdırlar ki bu üyeler arasında paylaşılan özelliklerin bütünüdür.Üst düzey, temel düzey ve alt düzey olmak üzere başlıca üç farklı ulamlaştırma düzeyinden bahsedilebilir. Öntürler aynı zamanda temel düzey ulamları olarak da görülebilirler. Bu düzey çok spesifik (alt düzey) ve çok genel (üst düzey) düzeyler arasında yer alır.Öntürler ya da temel düzey ulamları bazı açılardan ayrıcalıklıdırlar; akla ilk gelen ve en hızlı tanınanlardır. Anadillerini edinirlerken, çocuklar üst düzey ve alt düzey ulamlardan önce temel düzey ulamlarını oluştururlar. Aynı zamanda bir çeşit referans noktası ve zihinsel ve temsildirler.Bu tez kapsamında yürütülmüş olan sormacada, 210 denekten, 20 somut ve soyut ulam içeren bir formu doldurmaları istenmiştir. Deneklerden her bir ulam altına 7 tipik üye yazmaları ve bunları önem sıralarına göre sıralamaları istenmiştir. Deneklere, üzerinde olası ulam üyelerinin yazılı olduğu herhangi bir liste verilmemiş, istediklerini yazmakta serbest bırakılmışlardır. Çocuk, genç ve yetişkin grubu olmak üzere üç temel yaş grubu mevcuttur. Her grup, 70 denekten oluşmaktadır ve her gruptaki kadın-erkek denek sayısı birbirine eşittir. SİLAH ve SANAT ulamları, pedagojik gerekçelerle çocuk grubunda kullanılmamış, bunların yerine bu gruba TAŞIT ve CEZA ulamları sorulmuştur. Bu sebeple, sormaca genelinde 10 somut ve 12 soyut olmak üzere toplam 22 ulam kullanılmıştır.Sonuçlar göstermiştir ki denekler soyut ulamların altında, somut ulamlar için yazdıklarından çok daha fazla çeşitlilikte sözcüksel öğe kullanmışlardır. Bu sebeple, somut ulamların altında kullanım sıklıkları ve sıra değerleri yüksek net öntürler görebilmek mümkündür. Soyut ulamlara bakıldığında ise, onlarında öntürler etrafında yapılandıklarından bahsedilebilir ancak sıklık yüzdeleri ve sıra değerleri somut ulamlarınkilerden çok daha düşüktür. Sonuçlar, Türkçe ve İngilizce'de daha önce yapılmış çalışmaların sonuçlarıyla karşılaştırılmış ve önemli benzerlikler olduğu görülmüştür.
Özet (Çeviri)
Based on Rosch?s ?prototype theory?, the main concern of this study is to examine whether or not the semantic categories are formed around prototypes in Turkish.Rosch?s ?prototype theory? describes how human mind deals with concepts. Rosch?s main concern was to prove that categories (or concepts) are formed around prototypes and prototypes function as reference points. According to the classical approach that goes back to Aristotle, internal structures of the categories are ungraded and all category members have equal status. However, Rosch claims that internal structures of the categories are graded so the members are not of equal status. That is, each member does not have equal importance and there is a hierarchy among them. There is a typical member, ie. prototype, which represent the category the best and there are peripheral members. Peripheral members are thought to be ordinary or worse membersCategories have fuzzy boundaries. Category members are connected by family resemblance, that is there are some similarities that the members of the category have in common.Three different levels of categorization can be mentioned, namely superordinate, basic and subordinate. Basic level categories can easily be seen as prototypes. It is somewhere between too specific (subordinate) and too general (superordinate) levels.Prototypes or basic level categories are distinguished in some respects; they are the members which come to mind first and they can be recognize more rapidly. Children, while acquiring their mother tonque, learn basic category level words before the superordinate and subordinate categories. They are also the mental representations, some sort of reference points.In the experiment conducted within this thesis, 210 subjects were asked to fill in a form including 20 concrete and abstract categories. Each subject has been asked to write down 7 typical members for each category and rank them according to the order of importance. The subjects have not been provided with any checklist on which possible category members are written, but they have been allowed to write down whatever they want to.There are 3 different age groups, namely children, teenagers and adults. Each group has 70 subjects and also equal number of man and woman participant. WEAPON and ART categories, which appear in the teenagers? and adults? have not been included in children?s group because of pedagogical concerns, instead they have been given VEHICLE and PUNISHMENT. Thus, 10 concrete and 12 abstract, totally 22 categories have been used in the experiment.The results show that the subjects have used much more words under the abstract categories than the concrete ones. Thus, under the concrete categories, it is easy to find prototypes with high frequency and high rank. As for the abstract categories, they can be claimed to be formed around prototypes as well, however the frequencies and the ranks seem to be much lower than those of concrete ones. The results have been compared to the former experiments conducted in Turkish and English, and it has been seen that there are remarkable similarities between the results.
Benzer Tezler
- Der begriff ?kitsch? im prozess der globalisierung und seine wiederspiegelung in bestimmten lebensbereichen im Deutschen und Türkischen
Kitsch kavramının globalleşme süreci ve onun belirli yaşam alanlarında Türkçedeki ve Almancadaki yansımaları
ONUR YILMAZ
Yüksek Lisans
Almanca
2009
Alman Dili ve EdebiyatıHacettepe ÜniversitesiAlman Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SÜLEYMAN YILDIZ
- Dilbilim açısından Çince ve Türkçenin sözdizimsel karşılaştırması
Syntactic comparison of Chinese and Turkish in terms of linguistics
ONUR SEVAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Doğu Dilleri ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiDoğu Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜRHAN KİRİLEN
- Yorumlayıcı çeviri kuramı çerçevesinde Eugène Ionesco'nun tiyatro oyunlarının Türkçeye çevirilerinin incelenmesi
Analysis of plays translated into Turkish of Eugène Ionesco within the framework of the interpretative theory of translation
ONUR ÖZCAN
Doktora
Türkçe
2018
Fransız Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiYabancı Diller Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. PERİHAN YALÇIN
- Çevirmenin çeviri sürecinde karakterlerle özdeşleşmesindeki psikolojisi ve çevirideki izdüşümleri
Psychology of translator identifying with the characters in translation process and its projections in translation
MÜGE DEMİRTAŞ AKIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Mütercim-TercümanlıkKırıkkale ÜniversitesiBatı Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ONUR ÖZCAN
- Özbekçe ve Rusça bağlamında anlamsal ve algısal ulamlar: Özbekistan örneği
Başlık çevirisi yok
NADEJDA TSOY
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
DilbilimAnkara ÜniversitesiDilbilim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEDA GÜLSÜM GÖKMEN