Türkçede ad-eylem eşdizimliği için istatistiksel ve anlamsal ölçütler temelinde derlem-çıkışlı bir ulamlama
A corpus-driven categorization of noun-verb collocations in Turkish on the basis of statistical and semantic criteria
- Tez No: 393382
- Danışmanlar: PROF. DR. ÖZGÜR AYDIN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Eğitim ve Öğretim, Linguistics, Education and Training
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2015
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Dilbilim Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türkçenin Eğitimi ve Öğretimi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 245
Özet
Bu tezde eşdizim kavramı Türkçe üzerinden ele alınarak hem anlamsal hem de istatistiksel bir bakış açısıyla Türkçede yaygın olarak kullanıldığı varsayılan ad(nesne)-eylem eşdizimleri saptanmaya çalışılmıştır. Tezin evrenini yabancı dil olarak Türkçe öğretim kaynakları oluşturmaktadır. Örneklem olarak Hitit Türkçe Öğretim Seti (HTÖS) seçilmiştir. PDF ortamındaki HTÖS'nin öğretmen kitapları dışındaki üç düzeyden oluşan ders kitapları, çalışma kitapları ve dinleme metinleri, Adobe Converter programı ile text formatına dönüştürülerek sayısallaştırılmış ve Türkçe (ISO) olarak işlemlenecek biçimde kodlanarak araştırmanın derlemine 211.700 örnekçeden oluşan bir dilsel girdi sağlanmıştır. Tezin veri tabanını oluşturan HTÖS'deki ad(nesne)-eylem eşdizimlerinin saptanabilmesi için temel olarak üç aşamalı bir süreç izlenmiştir. İlk aşamada Türkçe sözlüklerdeki tanım ve sunumlardaki kısıtlılık göstergelerinden hareketle ve Nesselhauf (2005)'teki ayrımlar temelinde veri tabanındaki eşdizimler diğer sözcük birleşimlerinden ayrıştırılarak 1114 birleşimi içeren bir ad-eylem eşdizimleri aday listesi çıkarılmıştır. Daha sonra aday listesindeki birleşimlerde geçen sözcükler için başsözcük belirlemesi yapılarak AntConc 3.2.4 ve Excel programları aracılığıyla birleşimlerdeki sözcüklerin sayısal dökümleri yapılmıştır. Bu sayısal dökümlerden hareketle, her bir birleşimin ki-kare değeri hesaplanmış ve istatistiksel olarak anlamlı çıkmayan birleşimler (%17.77) aday listesinden çıkarılmıştır. Ardından sözlüklerdeki tanım ve sunumların birleşimin hangi ulam altında değerlendirileceğine karar vermede yeterli olmadığı durumlarda TUD'a ve anadili konuşucularının sezgilerine başvurulmuş ve bu yolla aday listesindeki birleşimlerin bir kısmı (%5.79) daha listeden çıkarılmıştır. Tüm bu sorgulama süreçlerinin ardından hem anlamsal hem de istatistiksel açıdan eşdizimli olduğu düşünülen 863 ad(nesne)-eylem eşdizimi, eylemlerin birleşimsel davranışlarındaki kısıtlılığa göre KE1 ya da KE2 olarak; eylemlerin katkısızlığı derecesine göre de BEE ya da TK olarak sınıflandırılmıştır. Bu doğrultuda çalışmada ad-eylem eşdizimleri altı ulamda [KE1, KE2, KE1(TK), KE1(BEE), KE2(TK), KE2(BEE)] sınıflandırılmıştır. Yapılan sınıflama doğrultusunda, ad-eylem eşdizimleri türleri arasında zorluk açısından bir hiyerarşiden söz edilip edilemeyeceği öğrenici odaklı bir yaklaşımla tartışılmıştır. Bu tez, ad-eylem eşdizimlerini alanyazında ilk defa hem anlamsal hem de istatististiksel bir bakış açısıyla saptıyor olması açısından dilbilimsel, Türkçe öğretimi alanına dönüt sağlayacak olması açısından da eğitsel nitelik taşımaktadır.
Özet (Çeviri)
In this thesis noun(object)-verb collocations that are assumed to be commonly used in Turkish have been attempted to be identified from a semantic and statistical point of view. The universe of this study is composed of resources that are used for teaching Turkish as a foreign language. The Hitit Turkish Teaching Series has been chosen as the sample of the study. The course books, workbooks and the tapescripts of three distinct levels excluding the teachers' books of the Hitit Turkish Teaching Series have been converted from PDF format into TEXT format and encoded as Turkish (ISO). The corpus has been compiled from the series which consist of 211.700 token. In the study, a three-step process has been applied in order to determine noun+verb collocations in the Hitit Turkish Teaching Series, which is the data set of the thesis. In the first step, a candidate list of 1114 noun+verb collocations has been made by analysing the definitions and representations in Turkish monolingual dictionaries and separating noun+verb collocations from other word combinations based on Nesselhauf's (2005) classifications. In the second step, the lemmas in the combinations in the candidate list were determined and a numerical inventory of each word in word combinations was made through AntConc 3.2.4 and Excel Programme. In light of the numerical data, chi-square value of each noun+verb collocation was calculated and the ones that were identified as statistically non-significant (%17.77) were extracted from the candidate list. Afterwards, whenever the definitions and presentations were found inadequate to determine under which group the collocation could be categorized, Turkish National Corpus (TUD-in Turkish) and native speakers were consulted accordingly. In this way, more collocations (%5.79) were extracted from the candidate list. At the end of this entire query, 863 noun(object)- verb which were thought to be collocating both semantically and statistically, classified as KE1 and KE2 in relation to the restriction in the combinational behavior of actions. They were also classified as BEE or TK as regards to the non-contribution degree of actions. To this end, noun + verb collocations in this study were grouped under six categories: [KE1, KE2, KE1(TK), KE1(BEE), KE2(TK), KE2(BEE)]. With regard to this classification, whether there is a hierarchy among noun+verb collocations concerning difficulty was concentrated upon from the student's perspective. This thesis has linguistic value as it identifies noun+verb collocations in the literature both from semantical and statistical angles for the first time and it has educational value considering the fact that it will provide feedback on the area of teaching Turkish.
Benzer Tezler
- Daśakarmapathāvadānamālā'da eşdizimlilik
Daśakarmapathāvadānamālā in collocation
YELİZ KARAHASAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Türk Dili ve EdebiyatıOrdu ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HÜSEYİN YILDIZ
- Cohesion in Turkish a survey of cohesive devices in prose literature
Başlık çevirisi yok
FUAT ALTUNKAYA
- Türkçe Ulusal Derlemi'nde yüksek sıklıkta kullanılan adların eşdizimlilikleri
Collocations of high frequency nouns in Turkish National Corpus
MAYSOON ALSARRAY
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
DilbilimYıldırım Beyazıt ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NİHAL ÇALIŞKAN
- A1 düzey düğüm sözcüklerle kurulmuş Türkçe eşdizimlilikler ve İngilizce karşılıkları: Bir sözlükçe önerisi
Turkish collocations with A1 level node words and their English correspondences: A vocabulary proposal
BURCU ATAY
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DilbilimAnkara ÜniversitesiDilbilim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEDA GÜLSÜM GÖKMEN
- Japoncadaki 'Hairu' eyleminin eşdizimli yapılarının Türkçedeki görünümleri
The apperances of the collocations of the Japanese verb 'Hairu' in the Turkish lanaguage
NİHAL ÇAKMAK BİLGİLİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Doğu Dilleri ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiDoğu Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞE NUR TEKMEN
