Tarihî Kırım Türkçesinde fiil - XVI-XVIII. yüzyıllar arasında yazılmış Kırım diplomatik yarlıkları-
Verb in the old Crimean Turkic – Crimean diplomatical yarliqs written in XVI-XVIII. centuries
- Tez No: 537294
- Danışmanlar: PROF. DR. ALİ AKAR, PROF. DR. A. MELEK ÖZYETGİN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Fiil, Fiil Grameri, Tarihî Kırım Türkçesi, Kırım Diplomatik Yarlıkları, Verb, Grammar Rules for Verb, The Old Crimean Turkic, Crimean Diplomatical Yarliqs
- Yıl: 2019
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 642
Özet
Bu tez çalışması Tarihî Kırım Türkçesinin (TKT) fiil grameri denemesidir. Bu amaçla çalışmada Kırım hanları tarafından Rus ve Lehistan hükümdarlarına gönderilmiş diplomatik yarlıklar, fiil morfolojisi açısından incelenmiştir. Söz konusu incelemeye konu olan yarlık metinleri, V.V. Vel'yaminov-Zernov'un 2009 yılında tıpkıbasımı yayımlanan Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar, (Haz. A. Melek Özyetgin – İlyas Kamalov, TTK, Ankara) adlı çalışmasından alınmıştır. Bu çalışmada, 1574-1742 tarihleri arasında yazılmış 50 diplomatik yarlık okunarak çevriyazıları yapılmış ve fiil söz varlığı tespit edilmiştir. Tespit edilen fiiller, yapım ve çekim morfolojisi açısından değerlendirilerek incelenmiştir. Bu incelemede artzamanlı ve eşzamanlı karşılaştırma yöntemi kullanılmıştır. Bu amaçla, Türk dilinin tarihî lehçeleri üzerine yapılmış temel gramer çalışmaları ve dönem eserleri taranarak TKT'nin fiilleri ile karşılaştırılmıştır. Çalışmada incelenen yarlıklardan elde edilen fiil malzemesi, temelde iki ana bölümde incelenmiştir. Tezin birinci bölümünde, Yapı Açısından Fiiller başlığı altında, basit, türemiş ve birleşik fiiller incelenmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünü Çekim Açısından Fiiller başlığı oluşturmaktadır. Bu bölümde, bağımlı bir biçimbirim olan fiillerin kullanım sahasına hangi şekillerde çıktıkları incelenmiştir. Bu bölüm temel olarak iki alt başlığa bölünmüş ve fiil çekiminin temel iki kategorisini oluşturan Fiil Çekiminde Kişi ve Sayı ile Fiil Çekiminde Zaman ve Kip başlıkları burada verilmiştir. Çalışmanın birincil kaynağını oluşturan söz konusu 50 Arap harfli metin okunarak çevriyazıları yapılmış ve çalışmanın Üçüncü Bölümünü oluşturan“Metinler”ortaya konulmuştur. Çalışmanın sonuna araştırmacıların yararlanması amacıyla, taranan metinlerden elde edilen fiillerin bir Dizini eklenmiştir. Esasen Kıpçak lehçesinin bir kolu olan Tarihî Kırım Türkçesi, mirasını devraldığı Altın Orda-Harezm Türkçesinin etkilerini taşımaktadır. Bunun yanı sıra, Kırım Hanlığı'nın 1475 yılında Osmanlı Devleti'nin himayesine girmesiyle artan siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkiler nedeniyle Osmanlı coğrafyasının temel lehçesi olan Oğuz lehçesinin etkileri de açıkça görülmektedir. Bu coğrafi, etnik ve kültürel etkilenmeler, TKT'nde Kıpçak ve Oğuz temelli bir lehçe tabakalaşması oluşmasına neden olmuştur. Bu tabakalaşma, fiil yapılarında ve çekim şekillerinde açıkça görülmektedir. Bu süreç, bugünkü Kırım Türkçesinin taşıdığı karışık dilli yapıyı doğurmuştur. TKT'nin dil özellikleriyle ilgili yapılmış çalışmalar çok sınırlı sayıdadır. Bu nedenle bahsi geçen saha ile ilgili yapılacak müstakil ve derinlemesine bir fiil çalışmasının TKT'nin tarihî Türk dili alanı içindeki yerini tepit etmekte yararlı olacağı kanaatindeyiz.
Özet (Çeviri)
This dissertation is a study of the verbs of the Old Crimean Turkish. For this purpose, diplomatic documents sent to Russian and Polish rules by the Crimean Khans have been examined in terms of verb morphology. These diplomatic documents called“yarliqs”were first published by Vel'yaminov-Zernov, named“Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar”(St. Petersburg, 1864). For this thesis its reprinted edition (A. Melek Özyetgin – İlyas Kamalov, TTK, 2009) is used. In this study, 50 yarliqs written between 1574-1742 have been read, transcribed and the verbs used in them are identified. These verbs then analyzed according to their inflectional affixes and derivational affixes. In this research by using diachronic linguistic methods, the verbs of the Old Crimean Turkish has been compared to principal studies of the historical Turkic dialects and the contemporary writings of yarliqs. First, verbs identified from the analysis of 50 yarliqs dived into two main sections. In first section of this thesis study, verbs examined according to their structure as root, derived and compound verbs. In second section, conjugation of verbs in yarliqs is examined. This section divided into two sub sections as“actor in verb conjugation”and“tense and modality in verb conjugation”. Third section of this study comprises the transcription of the 50 yarliqs from its original Arabic script. Also the index of the verbs is added at the end of the study for researchers to utilize. The Old Crimean Turkish, which is a branch of the Kipchak dialect, carries the influence of the Golden Horde-Khwarezm Turkic. In addition, the influence of Oghuz dialect, which is the main dialect of Ottoman geography, is clearly seen due to the increasing political, economic and cultural relations of the Crimean Khanate after being a protectorate of the Ottoman Empire in 1475. These geographical, ethnic and cultural influences have led to a dialect structure based on Kipchak and Oghuz in the Old Crimean Turkish. This form could be seen clearly in verb structures and conjugations. This process gave rise to the mixed language structure of today's Crimean Turkish. The studies on the language characteristics of the Old Crimean Turkish are very limited. Therefore, we think that a comprehensive study of verbs related to this period will be useful to determine the place of the Old Crimean Turkish in the historical periods of Turkish.
Benzer Tezler
- Kırım Tatar Türkçesinde anlamca kaynaşmış-deyimleşmiş birleşik fiiller ve bu fiillerin öğretimdeki yeri
The Combined verbs united in meaning idiomized in the Turkish in Kırım tatar and the location of these verbs in teaching
ARZU SEMA ERTANE BAYDAR
Doktora
Türkçe
2002
Eğitim ve ÖğretimAtatürk ÜniversitesiTürkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı
DOÇ.DR. MUKİM SAĞIR
- Uzun Kervan romanı (Dionis Tanasoglu) metin-tercüme ve Gagavuz Türkçesinde fiil istemleri
Long Train novel (Dionis Tanasoglu) text-translation and Gagauz Turkish subjunctive verbs
ALPER KARA
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul Kültür ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. OKTAY SELİM KARACA
- Karay Türkçesinin tarihî ve Çağdaş Kıpçak Türkçesiyle karşılaştırmalı söz varlığı - fiil
The comperative vocabulary with the historic and Modern Kipchak Turkish of Karaim Turkish - verb
ABDULKADİR ÖZTÜRK
Doktora
Türkçe
2015
Türk Dili ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NEVZAT ÖZKAN
- Süleyman Padişah'ning Hükmi örneğinde Özbek Türkçesinde isim ve fiil çekim ekleri
According to Sultan Süleymans Decree verb and noun affixes in Özbek Turkish
FİLİZ MELTEM ERDEM UÇAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
Türk Dili ve EdebiyatıNiğde ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. HİKMET KORAŞ
- Said Ahmad'ın 'UFQ' romanı esasında Özbek Türkçesinde zarf-fiiller
Gerunds in uzbek turkish through Said Ahmad?s novel called ?UFQ?
ESRA YAVUZ