Кыргызстан экономикасында кош дефицит маселеси жана анын себептери
Kırgızistan ekonomisinde ikiz açık sorunu ve nedenleri
- Tez No: 615559
- Danışmanlar: PROF. DR. CUSUP PİRİMBAYEV
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Ekonomi, Economics
- Anahtar Kelimeler: ikiz açık hipotezi, bütçe açığı, cari işlemler açığı, ödemeler bilançosu
- Yıl: 2020
- Dil: Kırgızca
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İktisat Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 213
Özet
Бир мамлекеттин бюджеттик балансы жана күнүмдүк операциялар эсебинин балансы ал экономиканын туруктуулугун чагылдыруучу эң негизги көрсөткүчтөрдөн болуп саналат. Бул эки баланста тең бир учурда тартыштык келип чыккан жана араларында байланыштын бар экендиги аныкталган учур «кош дефицит гипотезасы» деп аталат. Реалдуу сектордун начар өнүккөндүгү жана экономиканын тышкы экономикаларга ачык болушу Кыргызстан экономикасында бюджеттик дефициттердин импортко жумшалуусу менен кош дефициттин келип чыгышына себепчи болууда. Кош дефицит маселесинин изилдениши өлкөдөгү бюджет-салык жана валюталык саясаттарын туура багытын аныктоого өбөлгө түзөт. Постсоветтик өткөөл экономикалардын катарына кирген Кыргызстанда дагы өзгөчө акыркы жылдарда бюджеттик дефицит жана күнүмдүк операциялар эсебинин дефициттеринин кескин өсүп бара жатышы, жана ушул убакка чейин бул эки дефициттин ортосундагы байланыштын изилдене элек болушу маселенин актуалдуулугун жаратууда. Диссертациянын максаты Кыргызстан экономикасы үчүн кош дефицит гипотезасын эмпирикалык жактан изилдеп, бул эки дефицит маселесин чечүүнүн ыктымалдуу жолдорун сунуштоо болуп саналат. Бул багытта алгач регрессиялык анализ жасалып, бюджеттик дефициттин 1 долларга өсүшүнүн тышкы соода дефицитин 0,83 долларга көбөйтөөрү аныкталды. Башкача айтканда, Кейнстик көз-караштын түз жолунун Кыргызстан экономикасына тиешелүү экендиги жана мамлекеттик каржоолордун көбөйүшүнүн түздөн-түз импортту көбөйтүп жаткандыгы эмпирикалык жактан далилденди. Ошондой эле, бул эки өзгөрмө арасындагы байланыш Грейнжер себепкердик тести менен текшерилип, бул жыйынтыктын тууралыгы тастыкталды. Андан соң бюджеттик каржоолор, ички дүң өнүм, керектөө баалары индекси, валюталык курс, импорт, экспорт, сырттан мигранттар тарабынан которулган валюталар сыяктуу көрсөткүчтөрдүн ортосундагы байланыштар вектордук авторегрессия (VAR) ыкмасы менен анализ кылынды. Бул анализдин жыйынтыгы боюнча, мамлекеттик каржоолордогу терс өзгөрүү экспортко терс таасир бере тургандыгын, ал эми импорт узак мөөнөттө өзгөрүүсүз кала тургандыгын көрсөттү. Мамлекеттик бюджеттин дефицити тышкы соодага таасир тийгизип жаткандыктан, мамлекет тарабынан бул эки дефицитти оңдоо максатында бюджет-салык саясатынан тышкары, активдүү тышкы соода саясатынын да колго алынуусу сунушталды. Ачкыч сөздөр: кош дефицит гипотезасы, бюджеттик дефицит, күндөлүк операциялардын эсебинин дефицити, төлөм теңдеми.
Özet (Çeviri)
Bir ülkenin bütçe dengesi ve cari işlemler dengesi o ekonominin istikrarlılığının en temel göstergelerinden sayılır. Bu iki göstergede eş zamanlı açığın ortaya çıktığı ve arasında bir ilişkinin bulunduğu duruma“ikiz açık hipotezi”denir. Kırgızistan ekonomisinde reel sektörün zayıf durumda olması ve dığer yandan da ekonominin yüksek oranda dışa açık olması ülkede ikiz açık sorununu meydana gertirmiştir. Bu konunun araştırılması ülkenin mali ve döviz politikalarının yönlerinin doğru tespit edilmesine imkan sağlayacaktır. Sovyet sonrası ekonomilerin biri olan Kırgızistan'da da özellikle son yıllarda bütçe açığı ile cari işlemler açığının çok hızlı artmaya başlaması ve bugüne kadar bu iki açığın arasındaki ilişkinin yeterli kadar araştırılmamış olması ikiz açık sorununun incelenmesini güncel kılmaktadır. Bu bağlamda sözkonusu çalışmada Kırgızistan ekonomisi için ikiz açık hipotezini empirik yönden araştırarak bu açıklar sorununun çözümünde bazı önerilerin getirilmesi amaçlanmıştır. Öncelikle regresyon analizi yapılarak bütçe açığındaki 1 dolarlık bir artışın dış ticaret açığını 0,83 dolara artıracağı tespit edilmiştir. Diğer bir ifadeyle, Keynesyen görüşün dolaysız yolunun Kırgızistan ekonomisi için geçerli olduğu ve devlet harcamalarındaki artışın doğrudan ithalatı artırmakta olduğu empirik olarak ispatlanmıştır. Ayrıca bu iki değişken arasındaki ilişki Granger Nedensellik Testi ile incelenerek bu ilişkinin yönünün doğru olduğu tasdik edilmiştir. Daha sonra bütçe harcamaları, Gayri Safi Yurtiçi Hasıla, tüketici fiyat endeksi, döviz kuru, ithalat, ihracat, yurtdışında çalışan işçiler tarafından transfer edilen işçi gelirleri gibi konuyla ilgili göstergelerin arasındaki ilişkiler vektör otoregresyon (VAR) yaklaşımıyla analiz edilmiştir. Bu analiz sonuçlarına göre kamu harcamaları hem ihracatı, hem de ithalatı etkilemektedir. Kamu harcamalarındaki negatif değişme ihracatı azaltıcı etki yaratmaktadır, ithalat da kamu harcamalarındaki negatif değişmeden kısa dönemde pozitif/negatif etkilendiği halde genel olarak değişmemektedir. Yapılan tüm analizlerin sonucunda kamu bütçesinin açığının dış ticareti etkilemekte olduğu ortaya konduğu için, devlet tarafından bu iki açığı düzeltmek amacıyla maliye politikası ile beraber aktif dış ticaret politikasının da uygulanması önerilmiştir.
Benzer Tezler
- Küreselleşme sürecinde Kırgızistan ekonomisinde rekabet gücü oluşturma ve geliştirme sorunları
Ааламдашуу процессинде кыргызстандын экономикасында атаандаштык чөйрө түзүү жана өнүктүрүү маселеси
KIYALBEK AKMOLDOEV
Doktora
Türkçe
2013
EkonomiKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
PROF. DR. JUSUP PİRİMBAEV
- Кыргызстандагы гидроэнергетика тармагын өнүктүрүү проблемалары
Kırgızistan'daki hidroenerji sektörünün gelişme problemleri
NURCAN ŞABİYEVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2013
EkonomiKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
PROF. CUSUP PİRİMBAYEV
- Туризмдин кыргызстандын экономикалык өнүгүүсүнө тийгизген таасири
Kırgızistan'da turizmin ekonomik kalkınmaya etkisi
MAYRAM BAYGONUŞEVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2015
EkonomiKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CUSUP PİRİMBAEV
- Ысык-көл аймагынын маданий туризм потенциалынын SWOT анализи
Isık-Köl bölgesinin kültür turizmi potansiyelinin SWOT analizi
AYCAMAL ALİKENOVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2023
TurizmKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiOtel İşletmeciliği Ana Bilim Dalı
DR. ULANBEK ALİMOV
- «тышкы сооданын кыргызстандын экономикалык өсүшүнө тийгизген таасири»
Dış ticaretin Kırgızistan'ın ekonomik büyümesine etkisi
ELNURA TURSUNBEKOVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2015
EkonomiKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. DAMİRA CAPAROVA