Kırgızca ve Hakasçada fiil
Кыргыз жана хакас тилдериндеги этиштер
- Tez No: 615597
- Danışmanlar: PROF. DR. EKREM ARIKOĞLU
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Kırgızca, Hakasça, fiil, yapım ekleri, anlam çeşitleri
- Yıl: 2016
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türkoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 385
Özet
Tezimizde, Kırgızca ve Hakasçadaki fiiller ses, şekil bilgisi ve anlam bakımından incelenmiştir. Çalışmamız Giriş ve iki ana bölümden oluşmaktadır. Ayrıca tezimizin sonunda Kırgızca ve Hakasça ortak fiillerin tablosu ve Eski Türkçe kök fiillerin dizini verilmektedir. Giriş bölümünde Kırgızlar ve Hakasların menşei, Kırgızca ve Hakasçanın tarihteki ve günümüzdeki durumu, Türk dilleri sınıflandırılmasında Kırgızca ve Hakasçanın yeri ve Kırgızca ve Hakasça ile ilgili yapılmış çalışmalar üzerinde durulmuştur. Bu bölümde Kırgızlar ile Hakasların tarihi ve diline ilişkin tarih kitapları, genel dilbilim kaynakları, Sovyet dönemi ve öncesi Türkoloji çalışmaları, Türkçe, Kırgızca ve Hakasça ulaşılabilen gramer kaynakları taranarak fiil konusu incelenmeye çalışılmıştır. İnceleme bölümünün birinci kısmı ses ve şekil bilgisinden oluşmaktadır. Ses bilgisi bölümünde Kırgızcayla Hakasçanın ortak fiillerinin ses bilimi bakımından analizi yapılmıştır. Şekil bilgisi kısmında kelime yapımından genel olarak bahsedilmiş ve fiil yapımında kullanılan ekler Kırgızca ve Hakasça ortak örneklerle açıklanmıştır. Ekler iki ana başlık altında incelenmiştir: 1. İsimden fiil yapım ekleri. 2. Fiilden fiil yapım ekleri. İnceleme bölümünün ikinci kısmında, Kırgızca ve Hakasça ortak kök fiiller anlam bakımından Eski Türkçeyle karşılaştırmalı olarak altı ana başlık altında incelenmiştir. Bu bölümde ortak fiillerde anlam korunması, anlam daralması, anlam v genişlemesi, anlam kaybı gibi ses olayları, kaynaklarda yer almayan fiiller ve türemiş şekliyle bulunan fiiller incelenmiştir. Tezimizin sonunda Eski Türkçe bütün kök fiillerin dizini verilmiştir. Tezin bütününde karşılaştırma yöntemi kullanılmıştır. İnceleme sonucunda tezimiz 1. Kırgızca ve Hakasça ortak fiilleri tespit etmek. 2. Eski Türkçe ile karşılaştırarak fiillerdeki fonetik değişiklikleri tespit etmek. 3. Bu değişimlerin sebebini açıklamak. 4. Kırgızca ve Hakasça ortak fiillerin şekil bilgisi bakımından analizini yapmak. 5. Fiillerin Eski Türkçedeki asıl anlamlarıyla daha sonra kazanmış veya kaybetmiş oldukları anlamlarını tespit etmek şeklindeki amacına ulaşmıştır.
Özet (Çeviri)
Диссертацияда кыргыз жана хакас тилдериндеги этиштер фонетикалык, типологиялык жана семантикалык жактан изилденди. Бул илимий иш киришүү, эки бөлүм, кыргыз жана хакас тилдериндеги орток этиштердин таблицасынан жана байыркы түрк тилиндеги уӊгу этиштердин индексинен турат. Киришүү бөлүмүндө кыргыздар менен хакастардын келип чыгыш тарыхы, кыргыз жана хакас тилдеринин тарыхый жана учурдагы абалы, түрк тилдеринин клаcсификациясы, классификацияларда кыргыз жана хакас тилдеринин алган орду жана кыргыз, хакас тилдери боюнча жазылган эмгектер каралды. Бул бөлүмдө кыргыз эли менен хакас элинин тарыхы жана тилине байланыштуу булактар, жалпы тил илимине байланыштуу эмгектер пайдаланылды. Ошондой эле жалпысынан кыргыз, түрк жана хакас тилдериндеги илимий эмгектердин негизинде этиш темасын изилдөө аракети жасалды. Илимий иштин биринчи бөлүмү фонетика жана морфологиядан турат. Фонетика бөлүмүндө кыргыз жана хакас тилдеринин фонетикалык өзгөчөлүктөрү орун алды. Морфология бөлүмүндө сөз жасоо темасына токтолгондон кийин этишти жасоочу курандылар тууралуу маалымат берилди. Бул мүчөлөр атоочтон этиш жасоочу курандылар жана этиштен этиш жасоочу курандылар болуп экиге vii бөлүнүп каралды жана кыргыз жана хакас тилдериндеги орток этиштерден мисалдар берилди. Илимий эмгектин экинчи бөлүмүндө кыргыз жана хакас тилдериндеги орток уңгу этиштердин семантикалык өзгөчөлүктөрү эски түрк тили менен салыштыруунун негизинде изилденди. Изилдөөнүн жыйынтыгында кыргыз жана хакас тилдериндеги орток этиштер иликтенип, эски түрк тили менен салыштыруунун негизинде этиштердин фонетикалык жана семантикалык өзгөчөлүктөрү аныкталып жана типологиялык анализи жасалып илимий иш алдына койгон максатына жетти. Ачкыч сөздөр: кыргыз тили, хакас тили, этиш, куранды мүчөлөр, семантикалык өзгөчөлүктөр.
Benzer Tezler
- Pallas'ın Zoographia Rosso-Asiatica'sında Türkçe ve Moğolca hayvan adları
The Turkish and Mongolian vocabulary of animal names in Pallas's Zoographia Rosso-Asiatica
BAŞAK PERÇİN BOSTAN
Doktora
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıHacettepe ÜniversitesiTürkiyat Araştırmaları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BÜLENT GÜL
- Кыргыздардын жана хакастардын ортосундагы этномаданий байланыштар
Kırgızlarla hakaslar arasındaki etno-kültürel ilişkiler
ADİLET İDRİSOV
Yüksek Lisans
Kırgızca
2015
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. OLCOBAY KARATAEV
- Türkçe ve Kırgızcada 'El' ile ilgili deyimlerin karşılaştırılması
Comparative analysis of idioms about 'Hand' in Turkish and Kyrgyz languages
GÜLSÜN BETÜL HAKAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BURUL SAGYNBAEVA
- Жаштардын социалдык баалуулуктары жана алардын билим алуусуна таасири
Gençlerin sosyal değerleri ve onların eğitim almasına etkisi
AYPERİ NARBAYEVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2013
Eğitim ve ÖğretimKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiEğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. KADİYAN BOOBEKOVA
- Kırgızca ve Türkçede 'göz' ile ilgili deyimler ve çağrışım alanlarının karşılaştırılması
The idioms related with 'eye? in Kyrgyz and Turkish dialects and comparison of their association areas
AIGUL TURSUNOVA