Hakasya, Tuva, Altay, Kazakistan ve Türkiye'de 18. yüzyıldan günümüze tırnak yaylı çalgılar
Stringed istruments played using fingernail in Khakassia, Tuva, Altai, Kazakshtan and Turkey 18th century to present day
- Tez No: 616928
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ RÜÇHAN BUBUR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Müzik, Sanat Tarihi, Music, Art History
- Anahtar Kelimeler: Türk, Müzik, Çalgı, Kopuz, Kemençe, Kılkopuz, Turkish, Music, Instrument, Kobyz, Fiddle, Kyl-kobyz
- Yıl: 2019
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ege Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Sanatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Sanatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 354
Özet
Yaylı çalgılardan iki farklı teknik ile ses elde edilebilmektedir. Bunlar içerisinde çalgının telleri üzerine parmağın etli kısımlarıyla bastırmak veya tellere tırnak yüzeyiyle dokunmak gibi ayrı uygulamalar bulunmaktadır. Tırnak yüzeyi kullanılarak icra edilen yaylı çalgılar Asya ve Avrupa kıtalarında görülmektedir. Bu çalgıların önemli bir kısmı ise Türk toplulukları arasında kullanılmaktadır. Bunlar arasında; Hakasya Özerk Bölgesi'nde Iıh, Altay Özerk Bölgesi'nde İkili, Tuva Özerk Bölgesi'nde İgil ve Bızaançı, Kazakistan'da Kılkopuz, Narkopuz, Cez Kopuz, Prima Kopuz, Alto Kopuz ve Türkiye'de Tırnak Kemençe, Tırnak Kemane ve Yörük Kemanesi yer almaktadır. Bu çalgıların kullanım amaçları coğrafyaya ve döneme göre farklılık gösterebilmektedir. Söz konusu çalgıların Kazakistan'da 18. yüzyıla kadar yalnızca dini ritüellerde, yüzyılın sonlarında destan okuma ve daha sonra ise sözsüz müzik eserlerinin icrasında; Hakasya, Tuva ve Altay Özerk Bölgeleri'nde genellikle destan okumada ve Türkiye'de ise sözlü-sözsüz müzik eserlerinin icrasında kullanıldığı görülmektedir. Çalışmada, Türk kültürü içerisinde yer alan ve icrasında tırnak yüzeyi kullanılan 12 farklı çalgı türünün 53 adet örneği incelenmiştir. 18 ile 21. yüzyılın başları arasına tarihlenen bu örnekler içerisinde Kazakistan'dan yedi adet Kılkopuz, üç adet Narkopuz, bir adet Cez Kopuz, dört adet Prima Kopuz, bir adet Alto Kopuz, Altay Özerk Bölgesi'nden dört adet İkili, Hakasya Özerk Bölgesin'den beş adet Iıh, Tuva Özerk Bölgesi'nden dört adet İgil ve beş adet Bızaançı, Türkiye'den altı adet Yörük Kemanesi, beş adet Tırnak Kemane ve sekiz adet Tırnak Kemançe yer almaktadır. Bu çalgılar icra şekilleri, kullanım alanları, malzeme, teknik, form ve süsleme özellikleri açısından ele alınmış, ayrıca Türk toplulukları ve yakın kültürlerdeki benzer çalgılarla olan ilişkilerine de değinilmiştir.
Özet (Çeviri)
There are two different techniques to produce sound for the bowed stringed instruments. One of them is to touch the strings with the finger tips and the other is to touch the strings with the surface of the nail. The bowed stringed instruments performed by using the nail surface are found in Europe and Asia. The majority of these instruments are used in Turkish communities. Iıh in Khakassia Autonomous Region, ikili in Altai Autonomous Region, igil and bızaançı in Tuva Autonomous Region, kılkopuz, narkopuz, cez kopuz, prima kopuz and alto kopuz in Kazakhstan and tırnak kemençe, tırnak kemane and yörük kemane in Turkey are amongst them. The intended purpose of these instruments may vary according to the geography and the period. It is seen that in Kazakhstan they were used only in religious rituals until 18th century, in epic narratives towards the end of the century and during the performances of instrumental music pieces, mostly during epic narratives in Khakassia, Tuva and Altai Autonomous Regions, and in Turkey they are used for the performance of instrumental and oral music pieces. 53 samples of the 12 different instruments played by using the nail surface which are found in Turkish culture are examined in the study. Seven kılkopuzs, three narkopuzs, one cez kopuz, four prima kopuzs, and one alto kopuz from Kazakhstan, four ikilis from Altai Autonomous Region, five iihs from Khakassia Autonomous Region, four igils and five bızaançıs from Tuva Autonomous Region, six yörük kemanes, five tırnak kemanes and six tırnak kemançes from Turkey are among these instruments dated between 18th and 21th centuries. These instruments were handled in terms of performance styles, usage areas, materials, technique, form, ornamentation and their relationship between the similar instruments found in Turkish communities and close cultures were elaborated as well.
Benzer Tezler
- Radloff'a göre Tuvaca
Tuvan according to Radloff
AYŞE ŞEYMA FINDIK
Doktora
Türkçe
2023
DilbilimYıldız Teknik ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET ÖLMEZ
- Çin'de Kazakça-Tuvaca dil ilişkisi
Kazakh-Tuvan languang contact in China
SHANATI SILAMU
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Türk Dili ve EdebiyatıHacettepe ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İBRAHİM AHMET AYDEMİR
- Sibirya Türk lehçelerinde bitki adları (Saha-Tuva)
The plant names in Siberia Turkic languages (Sakha-Tuvan)
SÜMEYYE TEKE
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
DilbilimGazi ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET FATİH KİRİŞÇİOĞLU
- Hakasya ile Türkiye arasında sosyo-kültürel devamlılık unsuru olarak Şamanlık
Shamanism as element of sociocultural continuity between Khakasia and Turkey
TIMUR DAVLETOV
Doktora
Türkçe
2019
SosyolojiHacettepe ÜniversitesiSosyoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NEVİN GÜNGÖR ERGAN
- Hakasya Türkleri siyasi ve kültürel tarihi
Political and cultural history of Khakassia Turks
ESRA ÇAVDAR