Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi örneğinde 17. yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Farsçadan alıntılanan bağımlılaştırıcı bağlaçlar
Subordinative conjunctions borrowed from Persian in seventeenth-century Ottoman Turkish with reference to Evliyâ Çelebi's Seyâhatnâme
- Tez No: 666048
- Danışmanlar: DOÇ. DR. AHMET ŞEFİK ŞENLİK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Medeniyet Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 201
Özet
Türkçe, önermelerin biçimsel karşılıkları olan cümleleri birbirine bağlamak yahut birini diğerinin içine entegre ederek bağımlılaştırmak üzere kendine mahsus teknikleri olan bir dildir. Fakat Hint-Avrupa dilleriyle temasa geçilmesi, bağlaçla cümle bağlama tekniğinin Türkçeye girmesini beraberinde getirmiştir. Bu tesirin yoğun görüldüğü, Batı Türkçesinin tarihî devrelerinden biri olan Osmanlı Türkçesinde Arapça ve Farsçanın nüfuzu dile getirilse de geleneksel Türkoloji çalışmalarında mezkûr dillerden yalnızca leksikal ve morfolojik alıntılamaların yapıldığına, Türkçenin sentaksının muhkem olduğuna ilişkin yaygın ve yanlış bir kanaat mevcuttur. Oysa bu çalışmanın da gösterdiği üzere Farsça, Osmanlı Türkçesinde birtakım yapısal değişikliklere sebebiyet vermiştir. Yapısal düzeyde meydana gelen bu değişimi Farsçadan alıntılanan bağlaçla cümle bağlama ve bağımlılaştırma teknikleri üzerinden tespit etmek mümkündür. Bu çalışmanın odak noktasında yer alan bağımlılaştırıcı bağlaçlar, Batı Türkçesinin tarihî düzleminde uzun süredir bulunmakla birlikte kimisinin doğrudan bütün hususiyetleriyle, kimisinin ise yalnızca belirli işlevleriyle alıntılanması söz konusudur. Çalışmada incelenecek olan bağlaçlar, Farsçanın Osmanlı Türkçesinin sentaksını ne denli etkilediğini tespit edebilmek için belirli bir model üzerine oturtulmuştur. Bu model, kaynak dile müracaat ederek bağlaçların birleşik cümle içerisindeki pozisyonlarını, hiyerarşik düzlemdeki konumlarını, morfolojik yapılarını ve semantik hususiyetlerini incelemeyi, iki dildeki durumlarını mukayese etmeyi içerir. Araştırmada dil materyali olarak belirlenen eser ise, Farsça etkinin en yoğun görüldüğü dönemlerden 17. yüzyıla ait olan ve Osmanlı Türkçesinin şaheserlerinden biri olarak kabul edilen Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi'dir. Evliyâ'nın, gerek yazılı gerek sözlü kültür unsurlarını barındıran 10 ciltten müteşekkil bu hacimli eseri, muhteva olarak da çok yönlü olması hasebiyle Farsçanın Osmanlı Türkçesi üzerindeki sentaktik etkisinin yaygınlığını görmemizi kolaylaştıracaktır. Ayrıca Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi'ne ilişkin filolojik çalışmaların ağırlıklı olarak fonoloji ve diyalektle sınırlı oluşu düşünüldüğünde bu tez, bu metni sentaktik yönleriyle tartışan bir çalışma olarak da değerlendirilebilir. Türkçedeki Farsça tesirin leksikal düzeyde kaldığı klişesini filolojik olgularla çürüten bu çalışma, döneminin en mühim eserlerinden biri olan Seyâhatnâme üzerinden Osmanlı Türkçesi sentaksının nasıl bir bakış açısıyla değerlendirilmesi gerektiği konusunda bir teklif sunmakta, böylece Yeni Türk Dili sahasındaki çalışmalara iki temel noktada özgün bir katkı sağlamayı hedeflemektedir.
Özet (Çeviri)
Turkish is a language that has its own distinctive methods in terms of linking the sentences, which are the syntactic equivalent of the propositions, to each other or subordinating one sentence to the other by integration. But contact with Indo-European languages has caused the introduction of linking method through conjunctions into Turkish. In traditional Turcology studies, there has been a common but wrong conviction that Turkish syntax remained unaffected despite lexical and morphological borrowings from Persian and Arabic in Ottoman Turkish, one of the historical periods of Western Turkic under the heavy influence of afore-mentioned languages. However, as this study has displayed, Persian led to a set of structural changes in Ottoman Turkish. It is quite possible to ascertain one aspect of these changes by the analysis of the linking and subordinating strategies through conjunctions borrowed from Persian. Although, the subordinative conjunctions have existed in Western Turkic for a long time, some of them have been borrowed with their all-characteristic features while some others were taken only with their particular functions. The examination of the conjunctions in this study will be made on a specific model. This model includes the analysis of the conjunctions within compound sentences with reference to their situations in the source language, their functions in the hierarchical order, their morphological structures, semantic characteristics and a comparison of their situation in both languages. In this study, Evliyâ Çelebi's Seyâhatnâme, one of the masterpieces of Ottoman Turkish, has been used as source material since it belongs to the seventeenth century when there was a heavy influence of Persian on Turkish. Seyâhatnâme as a comprehensive work composed of ten volumes with its multifaceted content including elements of written and oral culture will make easier for us to see the extent of Persian syntactic influence on Turkish. Moreover, this thesis can be regarded as an investigation which discusses Seyâhatnâme with its syntactic aspects considering the fact that most of the philological studies on Seyâhatnâme are specifically limited to the fields of phonology and dialectology. This thesis claims to make an original contribution to the field of Western Turkic in two aspects. By extensive use of philological facts from Evliyâ Çelebi's Seyâhatnâme, it confutes the cliché that Persian influence on Turkish was limited to the sphere of lexicology and offers a new perspective about how to evaluate Ottoman Turkish syntax properly.
Benzer Tezler
- 17. yüzyılda Çanakkale Boğazı ve kıyı yerleşimlerinin tasviri
Depiction of Dardanelles and its coastal area in the 17th century
MERVE YILDIRIM ÖZBAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYGÜL AĞIR
- Trikkala Osman Şah kompleksi, restorasyonu (Yunanistan)
Restoration of the Osman Şah complex in trikala (Greece)
ARCHİTECT DİMİTRİS TSANTANIS
- Bilecik-Osmaneli Günüören Köyü tarihi kırsal peyzaj koruma projesi
Historic rural landscape preservation project of Bilecik-Osmaneli Gunuoren Village
SELİN UĞUR AKÇURA
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ZEYNEP ERES ÖZDOĞAN
- Çocuk gezi kitaplarında edebîlik ve nesnellik
Literature and objectivity in children's travel books
FAİK ÜÇER
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Eğitim ve ÖğretimSiirt ÜniversitesiTürkçe ve Sosyal Bilimler Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEHMET HALİL SAĞLAM
- Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde folklorik unsurlar
Folkloric elements in Evliya Çelebi's Seyahatname (travel book)
OSMAN ŞENTÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
1999
Halk Bilimi (Folklor)Niğde ÜniversitesiTürk Halk Edebiyatı Ana Bilim Dalı
Y.DOÇ.DR. FARUK ÇOLAK