Tuva Türkçesinde çatı (karşılaştırmalı bir inceleme)
The voice in Tuvan Turkish (A comparative study)
- Tez No: 681085
- Danışmanlar: PROF. DR. FİGEN GÜNER DİLEK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Çağdaş Türk Lehçeleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Çağdaş Türk Lehçeleri Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 378
Özet
Çatı, yüklemin özne ve nesne ile arasındaki anlam ilişkisidir. Bu ilişkinin niteliğini yüklem, özne ve nesneler belirler. Çatı kategorisi, her bir dil ailesi içindeki dillerde tanımlama, adlandırma ve sınıflandırmada farklılıklar gösteren ve her dilin tipolojik özelliklerine göre gelişen bir kategoridir. Bu çalışmada çatı kategorisi İşlevsel Dilbilgisinin ortaya koyduğu temel ilke ve kavramlar doğrultusunda ele alınmıştır. Bunun için Türk dilinin Kuzeydoğu alanı içinde yer alan Türk lehçelerinden biri olan Tuva Türkçesi üzerine hazırlanmış gramerler, sözlükler ve Tuva Türkçesi ile yazılmış edebî metinler kullanılmış ve çalışmada yaklaşık 1650'den fazla örnek metin parçaları örnekleme yöntemiyle seçilip değerlendirilmiştir. Bu bütünceden yola çıkarak Tuva Türkçesinde çatı kategorisi biçimsel ve işlevsel tipoloji ölçütlerine göre karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Çalışmada dünya dillerinde ve Türk dilinde çatı tipolojisinin durumu, çatı yapma yöntemleri, çatının kılınış ve sözlükselleşme ile ilişkisi ve çatı biçimbirimleri arasındaki işlev değişikliğinden bahsedilmiştir. Çalışmanın inceleme bölümünde ettirgenlik, edilgenlik, dönüşlülük ve işteşlik çatı türlerinin her biri ayrı birer bölüm içinde biçimsel tipolojiye göre biçimbilimsel, sözdizimsel, biçim-sözdizimsel ve sözlüksel yöntemlerle; işlevsel tipolojiye göre ise anlambilimsel ölçütler doğrultusunda doğrudanlık ve dolaylılık değişkenlerine göre ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Tuva Türkçesinde bazı ettirgenlik işaretleyicilerinin edilgenlik işlevi taşıyarak neden olmak, mücadele etmek, çaresizlik, umut etmek, tercih etmek ve suçlamak gibi anlamlara geldiği tespit edilmiştir. Edilgenlik kategorisinin dönüşlülük ve orta çatı ile yakından ilişkili olduğu görülmüştür. Oluş bildiren eri-“erimek”ve öş-“sönmek”gibi bazı eylemler Tuva Türkçesinde sözlüksel edilgenlik işaretleyicileridir. Tuva Türkçesinde işteşliği biçim-sözdizimsel olarak ifade etmenin birçok yolu vardır (topluluk isimleri, zamirler, zarflar vb.). Verilen bu bilgiler doğrultusunda bu çalışmanın art zamanlı ve karşılaştırmalı bir çalışma olduğu söylenebilir.
Özet (Çeviri)
Voice is the semantic relationship between the subject and object of predicate. The quality of this relationship is determined by predicate, subject and objects. The framework of voice shows differences in each language of language families in terms of definition, naming and classification, and develops according to the typological features of each language. In this study, the framework of voice has been investigated in line with the basic principles and concepts defined by Functional Grammar. In this regard, language books, dictionaries written about Tuvan Turkish which is one of the Turkic dialects and classified as a member of Northeast division of Turkish language, and literary texts written in Tuvan Turkish have been used; and more than 1650 examples of texts have been selected by sampling method and evaluated. This corpus has been taken as a basis for a contrastive analysis according to the formal and functional criteria of voice in Tuvan Turkish. In the study, the status of voice typology, voice formation rules, relationship of voice with agency and lexicalization, and different functions among voice morphemes in Turkish language and languages of the world have also been mentioned. In the analysis part of the study, each voice type; namely, causativisation, passiveness, reflexivity and co-operation has been investigated with morphological, syntactic, morpho-syntactic and lexical methods according to formal typology in separate sections; and according to the functional typology, they have been discussed in detail according to the variables of directness and indirectness in line with semantic criteria. It has been found that in Tuvan Turkish, some causative markers carry the functions of passiveness and meaning of cause, struggle, helplessness, hope, prefer and blame etc. It has been also observed that passiveness is closely related with reflexivity and middle voice. Some other verbs such as eri-“melt”ve öş-“extinguish”that informs about process are markers of lexical passiveness in Tuvan Turkish. There are many ways to morpho-syntactically express co-operation in Tuvan Turkish (e.g., collective nouns, pronouns and adverbs). As a result of these findings, this study can be said to be of diachronic and comparative study.
Benzer Tezler
- Tuva Türkçesinde fiil söz yapımı
Verb formation in Tuvan Turkish
BUKET BARAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
DilbilimAnkara ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜLSÜM KİLLİ YILMAZ
- Tuva Türkçesinde tabu ve örtmece sözler
Taboo and euphemism words in Tuvan Turkish
AYGULYA CHULDUM-OOL
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FİGEN GÜNER DİLEK
- Tuva Türkçesinde dilbilgiselleşme
Grammaticalization in Tuvan Turkish
BUKET BARAN
Doktora
Türkçe
2023
DilbilimAnkara ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLSÜM KİLLİ YILMAZ
- Tuva Türkçesinde Lamaizm ve Şamanizm'e ait söz varlığı
Vocabulary of Lamaism and Shamanism in Tuva Turkish
YASEMİN BAŞPINAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimKırklareli ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İLKER TOSUN
- Tuva Türkçesindeki ses yansımalı sözcükler
Onomatopoeic words in Tuvan Turkish
ÇAĞLA İĞİT
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DilbilimKırklareli ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İLKER TOSUN